Afasiaburmuinean gertatutako traumatismo edo shock baten ondorioz mintzaira edota hizkuntza idatzia galtzeari deritzogu. Normalean ez du adimena kaltetzen baina pertsonarentzat ondorio larriak ditu.[1]
Jatorria eta etimologia
Hitz hau Armand Trosseau (1801-1867) medikuak sortu zuen. Etimologikoki antzinako grezieraren ἀφασία (hitzik gabe) hitzaren deribazioa da. Harrezkero, ahots-aparatutik kanpo gertatzen den hizkuntza nahaste bat da; adierazpen edo hizkuntzaren ulermena edo idatzizko edozein defizit sentsorial edo matxura esanahia hartu du, hau da, oso modu zabalean autoreen arabera nahiz eta definizio zehatza goikoa izatea.[2]
Zerk eragiten du afasia?
Brocca eta Wernicke guneen kokapena buruan.
Garun paralisi batek eragiten du kasu gehienetan. Paralisia, odoloa burmuinera heltzen ez denean gertatzen da. Buruko gaixotasunek, garuneko tumoreek edo beste hainbat kasu neurologikoek ere eragiten dute afasia, hala nola, alzheimerrak, parkinsonak etab. Gehienetan, garunean hizkuntzari dagokion "gune"ari egiten dio kalte: Brocca guneari eta Wernicke guneari besteak beste (ikus grafikoa). Kasu gehienetan, gune hauek ezkerreko hemisferioan daude kokatuak, baina, badaude "hizkuntzaren gunea" eskuineko hemisferioan duten zenbait pertsona ere.
Nork jasaten du afasia?
Milioi bat amerikarrek edo mundu mailan 250 pertsonako batek du afasia. 100.000 amerikarrei diagnostikatzen zaie gaixotasun hau urtero. Parkinsona, giharren distrofia eta garun paralisia baino ohikoagoa da afasia. Helduetan ohikoagoa bada ere, edonork (haurrak barne) eduki dezake afasia. Adinak, arrazak, nazionalitateak eta generoak ez dute zerikusirik.
Gaigabezia duen pertsona batek jasan dezake afasia. Ezker edo eskuineko besoan paralisia duten gaixoek, askotan, afasia jasaten dute. Normalean, afasia duenak burmuineko ezker hemisferio edukitzen du kaltetua; ezker hemisferioak, gorputzeko eskuinaldeko mugimenduak kontrolatzen ditu.
Erlatiboki hizkera arina dutenak dira; gai izan ohi dira minutuko 20 hitz inguru esatera, hau da, 5-6 elementuz osaturiko esaldiak egiteko gai dira. Esaldiek, askotan luzeak, ez dute sintaxiaren araudia betetzen. Kasu larrienetan, zentzurik ez duten hitz solteak askatuko ditu afasia duen pertsonak. Modu horretan, hizkuntza "huts" bat besterik ez du sortuko. Orokorrean ez dira euren ezintasunaz ohartzen. Afasia arinak, ezkerreko hemisferioko lesioen eraginez sortzen dira.
Afasia ez-arinak (ez-jariakorrak)
Hitz solteak eta esaldi oso motzak egiten dituzte. 2-3 hitz besterik ez dute erabiltzen esaldiak egiteko. Oso sinpleak diren egitura sintaktikoak erabiltzen dituzte: aditz gutxi erabiltzen dituzte eta askotan ez dituzte aditzak jokatzen. Telegrafo estiloa erabiltzen dutela esan ohi da; hau da, ez dute artikulurik, preposiziorik ez eta izenordainik erabiltzen ere. Afasia ez-arinak, arinak bezala, ezkerreko hemisferioko lesioen eraginez sortzen dira.
Tratamendua
Batzuetan, gaixoa tratamendurik gabe erabat suspertu edo errekuperatuko da. Horrelako kasuetan, lengoaiaren gaitasuna ordu batzutan edo egun gutxitan bueltatu daiteke. Hala ere, kasu gehienetan, lengoaiaren suspertzea ez da horren azkarra izaten, ezta erabatekoa ere. Ondorioak edukitzea ohikoa izaten da. Tratamendua bakarka edo taldean eskaintzen da. Bakarkakoa, indibiduoaren beharretan oinarrituz egiten da eta taldekoan, beste partaideekin komunikatuz, hobetzeko aukera eskaintzen da. Neuropsikologoaren eta logopedaren laguntzak ezinbestekoak dira gaur egungo suspertze tratamenduetan.[3]
Errekuperaketa
Paralisi baten ondoren, errekuperazioak bi edo hiru hilabete baino gehiago irauten badu, seguru asko gaixoa ez da erabat errekuperatuko. Hala ere, horietako batzuek hobetzen jarraitzen ahalegindu dira urteetan zehar. Hobetzearen prozesua, oso mantsoa da eta pazientzia handia eskatzen zaie bai gaixoari eta baita gaixoaren familia edo laguntzaileari ere.
Familiarentzako aholkuak edo jarraibideak
Gaixoaren tratamenduarekin laguntzeko, honako gauzak egin ditzake familiak:
Lengoaia sinplifikatu esaldi motzak eta errazak erabiliz.
Hitz klabeak edo garrantzitsuak errepikatu.
Naturalki hitz egin; edozein heldurekin bezala.
Distrakzioak murriztu (adib: irratia piztuta badago eta hitz egiten bazaude irratia itzali).
Afasia duen gaixoa solasaldian parte hartzera animatu.
, specific language impairment-5 (en) 