Kanfor

Kanfor
Formula kimikoa	C10H16O
SMILES kanonikoa	2D eredua
MolView	3D eredua
Konposizioa	oxigeno eta karbono
Mota	camphan monoterpenoid (en)
Ezaugarriak
Dentsitatea	0,99 g/cm³ (20 °C)
Errefrakzio indiziea	1,47
Momentu dipolarra	2,95 D
Fusio-puntua	174 °C ; 174 °C ; 180 °C
Irakite-puntua	204 °C (760 Torr); 207 °C (101,325 kPa)
Fusio-entalpia	2,95 D
Lurrun-presioa	0,2 mmHg (20 °C)
Masa molekularra	152,120115 Da
Erabilera
Elkarrekintza	Transient receptor potential cation channel, subfamily A, member 1 (en) , Transient receptor potential cation channel subfamily V member 1 (en) , Transient receptor potential cation channel, subfamily V, member 3 (en) eta taste receptor type 2 (en)
Rola	local anti-infective agent (en)
Arriskuak
NFPA 704	2 2 0
Lehergarritasunaren beheko muga	0,6 vol%
Lehergarritasunaren goiko muga	3,5 vol%
Denboran ponderatutako esposizio muga	2 mg/m³ (10 h, Ameriketako Estatu Batuak)
Flash-puntua	66 °C
IDLH	200 mg/m³
Eragin dezake	camphor exposure (en)
Identifikatzaileak
InChlKey	DSSYKIVIOFKYAU-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia	76-22-2
ChemSpider	2441
PubChem	2537
Reaxys	1907611, 6475830 eta 3196099
Gmelin	36773
ChEBI	83275
ChEMBL	CHEMBL15768
NBE zenbakia	2717
RTECS zenbakia	EX1225000
ZVG	510778
DSSTox zenbakia	EX1225000
EC zenbakia	200-945-0
ECHA	100.000.860
MeSH	D002164
Human Metabolome Database	HMDB0303206
KNApSAcK	C00000135
UNII	5TJD82A1ET
KEGG	D00098, C18369 eta C00809

Kanforra ${\ce {C10H16O}}$ formulako substantzia organiko zuria, solidoa, kristalinoa, lurrunkorra da. Usain sarkorra eta zapore berezia ditu^[1]. Monoterpenoide bat da, lipido saponifikaezina beraz.

Jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanfor arrunta kanforrondotik (Cinnamomum camphora) lortzen da. Kanforrondoa Asian eta Brasilen hazten da. Kanforra zuhaitzaren sustraia, zurtoina edo azala lurrunetan egosiz destilatzen da.

Erromero hostoetako oliotan ere asko dago, lipidoen %10-20a hartzeraino^[2].

Historia eta etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanfor (gazteleraz alcanfor) izena arabierazko al-kāfūr hitzetik dator eta hau aldi berean malaysierazko Kapur hitzetik, honek "zuria" esan nahi du^[3]. Sumatra uhartearen mendebaldean zegoen Barus itsasportutik esportatzen zen eta Kapur Barus izena erabiltzen zen sarritan produktua identifikatzeko.

XIX mendean zientzilari askok aztertu zuten eta Théophile-Jules Pelouze kimikari frantsesak 1840 urtean kanfor artifiziala lortu zuen. Erabateko sintesi artifiziala Gustaf Komppak lortu zuen 1903an Finlandian eta 1907an komertzializatu zuen^[4].

Erabilerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat erabilera ditu kanforrak:

Zeluloidearen eta lehergaien fabrikazioan erabiltzen da.
Medikuntzan, linimentu eta bestelako prestakinetan, ezaugarri antiseptiko eta anestesikoak dituelako. Orokorrean takikardia eragiten du (bihotza azkartzea), odol hodiak dilatatzea, arnasketa geldotzea eta diuretikoa da^[5].
Intsektuentzako toxikoa da eta ondorioz intsektizida gisa erabiltzen da. Bestalde kanfor bolak armairutan ezartzen dira sitsak arropa jan ez dezan.
Sukaldaritza tradizionala: Arabiar tradizioan hamaika sukaldatze liburutan agertzen da jaki gozoen osagaien artean, hala X. mendeko al-Kitab al-Ṭabikh bilduman, nola XIII. mendeko sukalde liburu andaluziar anonimo batean ere^[6].
Zeremonia hinduetan asko erabiltzen da^[7].

Toxikologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Behar baino dosi handiagoan hartzen bada pozoitsua da. Bi gramoren ingestioak kalteak eragiten ditu gorputzean eta lau gramoko dosia hilkorra izan daiteke.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Mann JC, Hobbs JB, Banthorpe DV, Harborne JB. (1994). Natural products: their chemistry and biological significance. Longman Scientific & Technical, 309-311 or. ISBN 978-0-582-06009-8..
↑ (Ingelesez) «Rosemary Uses, Benefits & Dosage - Drugs.com Herbal Database» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ «camphor | Search Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ Duncan, Robert Kennedy. (1911). Some chemical problems of today. Harper & brothers (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ «An inaugural dissertation on camphor: submitted to the examination of the Rev. John Ewing, S.S.T.P. provost ; the trustees & medical faculty of the University of Pennsylvania, on the 12th of May, 1797 ; for the degree of Doctor of Medicine» collections.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ «Andalusian Cookbook: Table of Contents» www.daviddfriedman.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
↑ Bahadur, Om Lata. (1996). The book of Hindu festivals and ceremonies. New Delhi: UBS Publishers Distributors ltd, 172-173 or. ISBN 978-81-86112-23-6..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q181559
Multimedia: Camphor / Q181559

[1] Mann JC, Hobbs JB, Banthorpe DV, Harborne JB. (1994). Natural products: their chemistry and biological significance. Longman Scientific & Technical, 309-311 or. ISBN 978-0-582-06009-8..

[2] (Ingelesez) «Rosemary Uses, Benefits & Dosage - Drugs.com Herbal Database» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[3] «camphor | Search Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[4] Duncan, Robert Kennedy. (1911). Some chemical problems of today. Harper & brothers (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[5] «An inaugural dissertation on camphor: submitted to the examination of the Rev. John Ewing, S.S.T.P. provost ; the trustees & medical faculty of the University of Pennsylvania, on the 12th of May, 1797 ; for the degree of Doctor of Medicine» collections.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[6] «Andalusian Cookbook: Table of Contents» www.daviddfriedman.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).

[7] Bahadur, Om Lata. (1996). The book of Hindu festivals and ceremonies. New Delhi: UBS Publishers Distributors ltd, 172-173 or. ISBN 978-81-86112-23-6..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]