Aragoieraren dialektoak
Sarrera
Aragoierak tokian tokiko dialektoak dauzka,[1] haran, eskualde eta eskualdeetako hizkeretan bilduak. "Dialekto" izendapena bitarakoa da eta ongi zehaztutako haran bakoitzeko hizkerei deitzeko erabil daiteke (cheso, ansotano, etab...). Aragoieraren hizkerak lau talde edo dialektotan sailkatzeko proposamena dago, zenbait autoreren arabera. Hizkuntz aniztasun hori honela sailka daiteke:
Haranak eta Somontano
Hainbat higadura-garbitasun, homogenitate-bertakotasun, bilakaera eta arkaismo gradu daude:
Pirinio axialeko haranak
Hizkuntza hobeto gorde da eta arkaismoak ditu. Mendiek sortutako bakantzeak haran bakoitzean hainbat dialekto edota hizkera eman ditu:
- Ansotanera
- Cheso
- Aragüesinera
- Aisinera
- Tensinera
- Bergotesera
- Ballibióko aragoiera
- Belsetanera
- Chistabinera
- Benasquera
Pirinio aurrea
Jatorrizko ezaugarriak Somontanon baino hobeto gorde dira, baina Pirinio axialeko haranetan baino okerrago ere bai. Somontésera eta haran bakoitzeko hizkeren arteko zubi hizkerak dira.
Somontano
Somontanera eremu askoz ere zabalagoetan erlatiboki berdintsuagoa da, baina gaztelaniaren eragina du eta jatorrizko ezaugarri batzuk galdu dira. Belaunaldien arteko ezberdintasunak geografiarenak baino handiagoak dira. Izen-adizlagun aurreko i partikularen erabilera galdu da (haran axialetan, bi).