Aureliano

Aureliano, latinez Lucius Domitius Aurelianus edo Caesar Lucius Domitius Aurelianus Augustus, Germanicus Maximus, Gothicus Maximus, Parthicus Maximus, Restitutor Orientis, Restitutor Orbis (214ko irailaren 9 - 275) erromatar enperadorea izan zen 270etik hil zen arte. Erromatar Inperioa berriro suspertu ahal izan zuen, III. mendeko krisialdia gorabehera.

Boterea eskuratzen

Panoniako familia txiro eta ezezagun batean jaio zen. Aitak Aurelio senatari batentzat lan egin zuenez, haren izena jaso zuen.

Aureliano armadan sartu zen eta, pixkanaka, mailak igo zituen. Jeneral bezala bataila andana irabazi zuen. Dux equitum titulua jasota, enperadoreko eskuineko eskua bihurtu zen. 268an, haren zalditeriak godoak suntsitu zituen Naissus batailan, eta Hanibal garaietatik ezagutzen zen inbasio bortitzena geldiarazi zuen.

Bi urte beranduago, Klaudio Gotiko hiltzear zegoela, Aureliano hautatu zuen ondorengo. Kintilok boterea bolada batez boterea hartu bazuen ere, Aurelianok berehala jaso zituen armaden zein Senatuko babesa. Kintiloren heriotzarekin, enperadore bakarra eta eztabaidaezina bilakatu zen.

Agintean

Aurelianok legioen leialtasuna eskuratu nahian, txanponetan garaipenak ospatzen zituen.

270ean, vandalarren, jutungiarren eta sarmatiarren aurka borrokatu zuen Italiako iparraldean. Garaitutakoan, Germanicus Maximus titulua jaso zuen.

Usurpatzaile asko matxinatu ziren orduan. Inperioko ziurtasun ezaz eta armaden gehigizko botereaz baliatzen ziren haien aldarrikapenak aurrera eramateko. Aureliano jeneral bikaina zen ordea, eta propaganda zorrotza egin zuen armaden babesa lortzearren, haien garrantzia ongi ezagutzen baitzuen.

Alamaniarren kontrako garaipena

Iparraldeko germaniarren arriskua ez zegoen oraindik gainditua. 271n, alamaniarrek berriro eraso zuten Italia. Aurelianoren armada menderatu zuten zelada batean. Erroman, horren berri jaso bezain pronto, beldurra nagusituu zen, inbasioa edozein unetan gertatu ahal zelakoan. Baina Aurelianok berriro egin zien aurre. Horretan Fano batailan garaitu zituen, eta Po ibaiaren iparraldera bultzatu zituen. Paviako batailan berriro menderatuta, alamaniarrak Inperiotik kanpo egin zuten alde. Gothicus Maximus titulua jaso zuen horregatik Aurelianok. Erroman beldurrak bizirik jarraitzen zuela eta, enperadoreak Aurelianoren Harresiak eraiki zituen hiriaren inguruan.

Balkanetan godoak ere garaitutakoan, Inperiotik atera zituen. Nolanahi ere Dazia probintzia abandonatzea erabaki zuen, haren defentsa garestiegia zelakoan. Inperioko muga, beraz, Danubio ibaian kokatu zuen.

Palmirako Inperioaren kontra

Aureliano Palmirako Inperioaren gaineko garaipena ospatzen ari dela.

272an, ekialdera jo zuen, galdutako probintzietara hain zuzen ere. Zenobia erriginako Palmirako Inperioa erromatar hainbat probintzia ohitan oinarritu zen: Siria, Palestina, Egipto eta Asia Minor besteak beste.

Asia Minor erraz berreskuratu zen. Hiri guzitak (Bizantzio eta Tiana izan ezik) erresistentzia gutxi emanda errenditu ziren. Sei hilabetetan Palmirako ateetaraino iritsi zen. Zenobiak ihes eginda, Palmira ere errenditu zen. Palmirako Inperioa deseginda zegoen. Pertsian eta Egipton borrokatu ondoren, Palmirara itzuli behar izan zuen, hiria matxinatu zelako. Aldi horretan soldaduek hiria arpila zezaten utzi zuen. Palmira ez zen bere onera itzuli. Parthicus Maximus eta Restitutor Orientis tituluak jaso zituen Aurelianok.

Inperio Galikoren kontra

274an, mendebaldeko inperio horren aurka egin zuen Aurelianok. Klaudio Gotikok nabarmen murriztu zuen haren eremua. Diplomaziari esker lortu zuen Aurelianok horren gaineko kontrola. Izan ere, enperadore Galikoak tronua utzi nahi zuen, baina ezinezkoa zitzaion publikoki errenditzea. Bi armadek topo egitean, enperadore galikoa taldez aldatu zen. Horren sarian, goi-mailako postu bat eskuratu zuen Erromatar Inperioan.

Erromara itzulitakoan, Senatuak azken titulua eman zion: Restitutor Orbis. Lau urtetan, Inperio osoko mugak babestu ahal izan zituen, eta Erromako agintea Inperio bazter guztietara iristen zen.

Heriotza

Fitxategi:107 Severina.jpg

Ulpia Severina, Aurelianoren emaztea.

275ean, Aurelianok ekialdera jo zuen berriro, pertsiarren aurkako beste kanpaina bat prestatu nahi baitzuen. Sapor I.a eta Hormizd I.aren heriotzek inperioa biziki ahuldu zuten.

Nolanahi ere, Aureliano ez zen inoiz Pertsiara ailegatu, Asia Minor probintzian hil zuten eta. Armandan diziplina zorrotzaren aldekoa izan zen, bai soldaduekin baita ofizialekin ere. Pretoriar Goardiako ofizial batzuek, zigor baten beldurrez, enperadorea hiltzea erabaki zuten.

Aurelianoren Senatuko etsaiek damnatio memoriae delakoa onartu zuten. Baina urtebeterako bertan behera geratua zen. Are gehiago, aurrekoak bezala, Aurelianok jainkotu zuten, Divus Aurelianus titulua jasoz.

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Aureliano

Aurelianoren Harresiak

i e a Erromatar eta bizantziar enperadoreak
Printzerria 27 BC – 235 AD	Augusto Tiberio Kaligula Klaudio Neron Galba Oton Vitelio Vespasiano Tito Domiziano Nerva Trajano Hadriano Antonino Pio Marko Aurelio eta Luzio Vero Komodo Pertinax Didio Juliano (Peszenio Nigro) (Klodio Albino) Septimio Severo Karakala eta Geta Makrino eta Diadumeniano Heliogabalo Alexandro Severo
Krisialdia 235–284	Maximino Trax Gordiano I.a eta Gordiano II.a Pupieno eta Balbino Gordiano III.a Filipo Arabiarra eta Filipo II.a Dezio eta Herenio Etrusko Hostiliano Treboniano Galo eta Volusiano Emiliano Valeriano Galieno, Salonino eta Valeriano II.a Klaudio Gotiko Kintilo Aureliano Tazito Floriano Probo Karo Karino eta Numeriano Galietako enperadoreak: Postumo (Leliano) Mario Viktorino (Domiziano II.a) Tetriko I.a eta Tetriko II.a
Dominatua 284–395	Diokeziano (inperio osoa) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) eta Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (West) Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (mendebaldea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Maxentzio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Lizinio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Maxentzio (bakarrik) Lizinio (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (bere burua aldarrikatua) eta Valerio Valente Lizinio (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Lizinio II.a, Konstantino II.a eta Krispo (Martiniano) Konstantino I.a Handia (inperio osoa) eta Krispo Konstantino II.a Konstante Magnentzio eta Dezentzio Konstantzio II.a eta Vetranio Juliano Apostata Joviano Valentiniano I.a Valente Graziano Valentiniano II.a Magno Maximo eta Flavio Viktor Teodosio I.a Handia (Flavio Eugenio)
Mendebaldeko Inperioa 395–480	Honorio (Konstantino III.a eta Konstantzio II.a) Konstantzio III.a Joan, mendebaldeko usurpatzailea Ravenan Valentiniano III.a Petronio Maximo eta Paladio Avito Maioriano, Libio Severo, Antemio eta Olibrio Glizerio Julio Nepote (de iure) Romulo Augustulo (usurpatzailea)
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 395–1204	Arkadio Teodosio II.a Pulkeria Martziano Leon I.a Leon II.a Zenon I.a (1. agintaldia) Basilisko eta Marko Zenon I.a (2. agintaldia) Anastasio I.a Justino I.a Justiniano I.a Justino II.a Tiberio II.a Maurizio eta Teodosio Fokas Heraklio Konstantino III.a Heraklonas Konstante II.a Konstantino IV.a eta Heraklio, Tiberio eta Justiniano II.a Justiniano II.a (1. agindaldia) Leontzio Tiberio III.a Justiniano II.a (2. agintaldia) eta Tiberio Filipiko Anastasio II.a Teodosio III.a Leon Isauriarra Konstantino V.a Artabasdo Leon IV.a Khazariarra Konstantino VI.a Irene Nizeforo I.a Estaurazio Mikel I.a Rangabe eta Teofilakto Leon V.a Armeniarra eta Konstantino Mikel II.a Teofilo Mikel III.a Basilio Mazedoniarra Leon VI.a Jakituna Alexandro Bizantziokoa Konstantino VII.a Porfirogeneta Erroman I.a Lakapetarra eta Kristobal, Eztebe eta Konstantino Erroman II.a Nizeforo II.a Fokas Joan I.a Tzimiskes Basilio II.a Konstantino VIII.a Zoe (1. agindaldia) eta Erroman III.a Zoe (1. agindaldia) eta Mikel IV.a Mikel V.a Zoe (2. agindaldia) eta Teodora Zoe (2. agindaldia) eta Konstantino Monomako Konstantino Monomako (bakarrik) Teodora Mikel VI.a Isaak I.a Komneno Konstantino X.a Dukas Erroman IV.a Diogenes Mikel VII.a Dukas eta Androniko, Konstantios eta Konstantino Nizeforo III.a Botaniates Alexio I.a Komneno Joan II.a Komneno eta Alexio Komneno Emanuel I.a Komneno Alexio II.a Komneno Androniko I.a Komneno Isaak II.a Angelo Alexio III.a Angelo Alexio IV.a Angelo Nikolas Kanabos, usurpatzailea Alexio V.a Dukas
Nizeako Inperioa 1204–1261	Konstantino Laskaris Teodoro I.a Laskaris Joan III.a Dukas Vatatzes Teodoro II.a Laskaris Joan IV.a Dukas Laskaris
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 1261–1453	Mikel VIII.a Paleologo Androniko II.a Paleologo eta Mikel IX.a Paleologo Androniko III.a Paleologo Joan V.a Paleologo Joan VI.a Kantakuzeno eta Joan V.a Paleologo eta Mateo Kantakuzeno Joan V.a Paleologo Androniko IV.a Paleologo Joan VII.a Paleologo Androniko V.a Paleologo Emanuel II.a Paleologo Joan VIII.a Paleologo Konstantino XI.a Paleologo
Letra etzanean usurpatzaile edo enperadorekideak.