Barakaldo

Koordenatuak: 43°17′50″N 2°59′30″W / 43.297222222222°N 2.9916666666667°W / 43.297222222222; -2.9916666666667
Wikipedia, Entziklopedia askea
Barakaldo
 Bizkaia, Euskal Herria
Barakaldoko ikuspegi orokorra.
Barakaldoko bandera

Barakaldoko armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaBizkaia
EskualdeaBilbo Handia
Izen ofiziala Barakaldo
AlkateaAmaia del Campo Berasategi (EAJ-PNV)
Posta kodea48900, 48901, 48902 eta 48903
INE kodea48013
Herritarrabarakaldar
Kokapena
Koordenatuak43°17′50″N 2°59′30″W / 43.297222222222°N 2.9916666666667°W / 43.297222222222; -2.9916666666667
Map
Azalera25,03 km²
Garaiera39 metro
Distantzia8 km Bilbora
Demografia
Biztanleria101.229 (2023)
694 (2022)
alt_left 52.200 (%51,6) (%48,1) 48.681 alt_right
Dentsitatea3897,8 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 6,1
Zahartze tasa[1]% 16,97
Ugalkortasun tasa[1]‰ 44,77
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 80,12 (2011)
Genero desoreka[1]% 4,44 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 14,81 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]% 18,07 (2010)
Kaleko erabilera [2]%  (2016)
Etxeko erabilera [3]% 5.66 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera1051. urtea baino lehen
Webguneahttp://www.barakaldo.org

Barakaldo Bizkaiko erdialde-mendebaldeko udalerri eta hiri bat da, Bilboaldekoa, Nerbioi ibaiaren ezkerraldean kokatua. 98.403 biztanle dituelarik, Bizkaiko udalerri jendetsuenetan bigarrena da (Bilbo da jendetsuena) eta Euskal Herriko udalerri jendetsuenetan bosgarrena. 2004an eraikia izan zen Bilbao Exhibition Centre (BEC) udalerri honetako eraikinik ospetsuena da.

Izena

Barakaldo izenaren jatorriari buruzko hainbat teoria plazaratu da, historian. Gaur egun, oso zalantzazkotzat jotzen dira teoria horiek guztiak, nahiz eta argi dagoen euskal toponimoa dela.[4]

Adibidez, askotan aipatu izan da Manuel Azkarragaren teoria, baratze + alde etimologia eman zuena.[5] Alabaina, teoria horrek ere (orain arte plazaratu diren gainerakoek bezala) ez du inolako oinarririk dokumentazio historikoan.[4]

Geografia

Inguru naturala eta klima

Barakaldo hiria Ibaizabal ibaiaren mendebaldean dago. Mendebaldean, Argalario mendiarekin eta Alonsotegi udalerriarekin egiten du muga; Hegoaldean Bilborekin, Ekialdean, Ibaizabal ibaiarekin, eta iparraldean Trapagaran eta Sestaorekin. Galindo eta Kadagua ibaiek muga naturala egiten dute iparraldean eta hegoaldean.

Barakaldoren erdigunea muino batean ezartzen da, apurka Ibaizabal ibairantz altuera galduz doana. Ansioko eta Lutxanako gune lauek erdigunea Gurutzeta auzotik banatzen dute, azken hau ere muino batean ezartzen dela.

Barakaldok klima ozeaniko hezea du, korronte bero baten eraginez, eta urte osoan zehar tenperatura epelak ditu. Euriak udazkenean eta udaberrian ugariak izaten dira, eta negu leunak eta uda ez oso beroak.

Barrutiak eta auzoak

Historia

Erdi Aroko galtzada Agate Deuna bidean.
Deabruaren zubia Kastrexanan.

Barakaldo 1054an sortu zuen Lopez Vazquez jaunak. Lehen biztanleak Desertu eta San Bizente inguruan biltzen ziren, bertako elizaren inguruan alegia. Zugaztietako eta Trianoko mendien eta itsasoaren artean kokaturik zegoenez, meagintza garatu zenean garrantzia handia izan zuen eta Bilboko industria iraultzaren ardatza izan zen.

Mineral kargalekuak Desertuko gune lauan kokatzen ziren, Bizkaiko Labe Garaiek, (AHV), berriz, Ansion lantegi bat zeukaten. Ezkerralde guztian gertatu bezala, gunerik lauenetan ezartzen ziren industria-guneak.

1911ko abenduaren 30ean Sanatorio Quirúrgico Altos Hornos de Vizcaya zelakoa inauguratu zuten, gaur egun San Eloy ospitalea dena, Bagatza auzoan.

1955eko uztailaren 20an Residencia Sanitaria Enrique Sotomayor ospitaleak, (gaur egungo Gurutzetako Ospitaleak) jarduera asistentzialari ekin zion Gurutzeta auzoan.

Krisialdia

1970eko hamarkadako mundu mailako krisialdiak eragin gogorra izan zuen herrian. Hainbat enpresak ateak itxi behar izan zituzten, herrian jende gehien laneratzen zuten Labe Garaiek, besteak beste. Langabezia %30era hazi zen ondorengo urteetan eta krisia eta depresioa nagusi izan ziren.

Industria-gune izandakoak bertan behera geratu ziren eta ontziolak eta altzairugintzarekin zerikusia zuten hainbat enpresa lanik gabe geratu ziren labe garaiak itxi eta gero. Ingurumenak ere kalte handiak jasan zituen, Barakaldoko gune batzuetan hondakin kimikoak baitzeuden, Lindanea esaterako.

Barakaldo,aurretik milaka etorkinen jomuga izandako herria, kontrako efektua jasaten hasi zen jendeak bizimodu hobearen bila beste herri batzuetara alde egin zuenean. Espainiatik etorritako hainbat etorkinek euren jaioterrietara jo zuten. Horrek biztanleriaren beherakada handia ekarri zuen.

Berritzea

Sakontzeko, irakurri: «Barakaldoren berritzea»
Metroaren sarrera Beurkon.
Done Bikendiko dorreak.

Krisialditik ateratzeko ahaleginak neketsuak izan ziren. 1990eko hamarkadan erakunde publikoek inbertsio asko bideratu zituzten. Geroago ekimen pribatuak izan ziren, Eroskik eraikitako Max Center merkataritza gunea esaterako.

Herri industriala izandakoa zerbitzuan eta turismoan oinarrituriko herri bihurtzea izan zen udalaren helburua. Horrez gain, Barakaldoko biztanleriari zerbitzu hobeak eskaini eta aisialdirako gune berriak eraiki beharra zegoen. 2002an Metro Bilbaoren bigarren linearen inaugurazioak eragin garrantzitsua izan zuen herriaren berpiztean. Bilbao Ria 2000 erakunde publikoak parte-hartze zuzena izan du herrian sortutako ekimen urbanistiko eta berriztapen gehienetan.

Leku faltagatik itotako Bilbok bere erakustazoka Barakaldon eraiki du, Bilbao Exhibition Centre delakoa, Bizkaiko Labe Garaien lantegi bat zegoen orube batean, Ansio auzoan. Erakustazokak antolaturiko ekintzetara bisitari asko etortzen direla eta, azken urteotan, hainbat hotel eraiki da Bilbao Exhibition Centre inguruan.

Aipagarria da, era berean, azken aldian eraiki den etxebizitza kopurua. Horrek Bilbotik eta inguruko herrietatik hainbat pertsona erakarri ditu, etxebizitza prezio merkeagoak eskaintzen dituelako Barakaldok. Horrez gain, beste merkataritza gune bat eraiki dute, Megapark, Max Centerren aurrez aurre.

Etorkizuna

Oraindik ere lan asko dago egiteke, bai Barakaldon bai Bilbo Handiko Ezkerralde osoan ere. Barakaldoko langabezia tasa Euskal Autonomi Erkidegoak duenaren gainetik dago oraindik ere. Horrez gain, kritika ugari izan dira, merkataritza guneak eraikitzearekin herriko dendak kaltetzen ari ez ote diren.

Etorkizunari begira, Lutxana eta Burtzeña auzoak berritzeko eta bertan dauden enpresa kutsagarriak herritik ateratzeko planak dauzka Barakaldoko udalak.

Demografia

2012an Barakaldok 100.369 biztanle zituen. Euskal Herriko hiririk jendetsuenetan bosgarrena zen, probintziako hiriburu ez den hiririk jendetsuena. XX. mendearen hasieran 15.000 biztanle baino ez zeuzkan, beraz, argi ikus daiteke izandako hazkunde izugarria. Gerra Zibilaren ostean, Gurutzeta, La Paz eta Barakaldoko gune nagusiak osatzen joan ziren.

XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen lehen hamarkadetan gertatu zen Barakaldoko lehen hazkunde nagusia. Garai hartakoa da Bizkaiko lehen industrializazio prozesua, Bilboko itsasadar osoan eragin sakona izan zuena. Bizkaia osotik zein Espainiatik etorkin saldoak iritsi ziren herrira, lantegietan lan egitera.

1950eko eta 1960ko hamarkadak Espainiako bigarren etorkin uholdearen lekuko izan ziren. Hogei urte horietan Barakaldoko biztanleria ia hirukoiztu egin zen.

1970eko hamarkada hasieran 120.000 biztanle izatera ailegatu ostean, krisialdi ekonomikoak eragin latza izan zuen hirian. Bilboko industrializazioaren ardatz izandako enpresen itxierak, eta ondorioz sorturiko langabezia tasa altuek hiriak ehunka biztanle galtzea eragin zuten. Aurretik lan bila etorritako biztanle askok, euren jaioterrietara jo zuten, behin erretiroa ailegatuta. Hori izan zen joera XXI. mende hasierara arte.

2002. urteaz geroztik egondako berriztapen eta azpiegitura obrek, ordea, hazkundea ekarri zuten berriz ere Barakaldora, ez ordea aurreko mendean bezain sarria. Izan ere, bertako etxebizitza prezio merkeagoek, Bilbo Handiko beste udalerrietatik jendea erakarri zuten. Milaka etxebizitza eraiki ziren Barakaldon XX. mendeko lehen hamarkadan eta beste horrenbeste eraikitzeko asmoa zegoen 2008ko krisialdi ekonomikoa lehertu baino lehen.

2002tik aurrera Espainia ez besteko etorkinak agertu ziren, etxebizitzaren prezio merkeagoek erakarrita. Barakaldoko biztanleriaren %3-%4 ziren mota honetako etorkinak.

Barakaldoko biztanleria

Politika

Barakaldoko udaletxea.

2015eko maiatzaren 24ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Amaia del Campo Berasategi (EAJ) da Barakaldoko alkatea, Alfonso Garcíaren (PSE-EE) alkatetzaren ondotik. Del Campok alkatetza lortu zuen bere taldearen baiezko botoei eta PSE-EEren boto zuriei esker.

2015eko udal hauteskundeak

Barakaldoko udalbatza

Alderdia

2015eko maiatzaren 24a

2011ko maiatzaren 22a
Zinegotziak Boto kopurua Zinegotziak Boto kopurua
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV)
8 / 27
12.547 (% 27,43)
7 / 25
11.283 (% 25,66)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))
8 / 27
12.475 (% 27,27)
8 / 25
13.168 (% 29,95)
Euskal Herria Bildu (EH BILDU)*
4 / 27
6.585 (% 14,40)
4 / 25
6.959 (% 15,83)
Irabazi Barakaldo (IRABAZI)**
4 / 27
5.590 (% 12,22)
1 / 25
2.759 (% 6,28)
Alderdi Popularra (PP)
3 / 27
4.289 (% 9,38)
5 / 25
7.908 (% 17,99)
Beste batzuk
0 / 27
4.257 (% 9,31)
0 / 25
1.876 (% 4,26)
* 2011n Bildu koalizioa aurkeztu zen.
**2011n Ezker Batua-Berdeak koalizioa aurkeztu zen.
Datuen iturria: 2015eko Udal hauteskundeak. Behin-behineko emaitzak euskadi.eus webgunean

Alkateen zerrenda

Hona hemen Barakaldok izandako alkateen zerrenda:[6]

Alkatea Agintaldia Alderdia
Josu Sagastagoitia Monasterio 1979-1983 Euzko Alderdi Jeltzalea
José María Rodríguez Orrantia 1983-1991 Euskadiko Alderdi Sozialista
Carlos Pera Tambo 1991-2003 Euskadiko Alderdi Sozialista
Tontxu Rodríguez Esquerdo 2003-2013 Euskadiko Alderdi Sozialista
Alfonso García Alonso 2013-2015 Euskadiko Alderdi Sozialista
Amaia del Campo Berasategi 2015-Orain Euzko Alderdi Jeltzalea

Azpiegiturak

Garraiobideak

Bilbo ondoan dagoenez, Barakaldo Bilborekin elkartzen duten hainbat talde garraiobide daude: trena, metroa, autobusa... Herria Renferen Aldirietako bi lineak zeharkatzen dute, Bilbao-Muskiz eta Bilbao-Santurtzi lineak alegia. Horrez gain, 2002tik aurrera, Bilboko metroa zabaltzearekin batera, Bilbo eta Barakaldo gero eta hurbilago daude. Metroa izan da Barakaldoren berpizkunde eta berritzearen ikurrik nabarmenena.

Errepideak

Ospitaleak

Gurutzetako Ospitalea.
San Eloy Ospitalea.

Kultur aretoak

Musika

Autobusa

Autobusaren aldetik Bizkaibuseko (Bizkaia osoa lotzen duen autobusa) hainbat linea pasatzen dira hiritik. Gainera, hiriak autobus urbano bat dauka, Kbus izenekoa. Kbusa Barakaldoko kanporatuta dauden auzo batzuk lotzen ditu.

Kbusen geltoki bat.

Kirolak

Lasesarreko futbol zelai berria.

Lasesarreko Futbol zelaia

Eduardo Arroyo arkitektoak diseinaturiko futbol zelaia da, Barakaldoko Lasesarre auzoan kokatzen da eta Barakaldo CF futbol taldearen futbol zelaia da. Herriko Urban-Galindo gune berrian kokatzen da Lasesarreko kiroldegi berriaren eta bestelako azpiegitura berrien ondoan.

2003. urteko irailaren 30ean inauguratu zen Barakaldo CF eta Bilboko Athletic Klubaren arteko norgehiagoka batekin.

Jaiak

Ondasun nabarmenak

Antonio Miranda fundazioaren eraikina, gaur Barakaldoko Musika Eskola.
Larrea jauregia.
Munoa jauregia.
Done Bikendi jauregia.

Arte zibila

  • Barakaldoko merkatua: 1928an eraikia, Ismael Gorostiza arkitekto barakaldarrak diseinatu zuen.
  • El Carmen eraikina: Bizkaiko Labe Garaietako bulego nagusia izandako eraikina, 1946. urtean eraikia Manuel Maria Smith arkitektoak disenaturik.
  • Hiltegi Zaharra: Juan de Garay kalean kokatua, 1917an neomudejar estiloan eraikia. 1985. urterarte jardunean egon zen. 1992an zaharberritua izan zen Hizkuntza Eskola ofizialaren egoitza bihurtzeko.
  • Bilbao Exhibition Centre: Barakaldon eraikitako Bilboko erakustazoka berria da. 2002an hasi ziren eraikitze-lanak, Bizkaiko Labe Garaiak (AHV) egondako orube batean. Inaugurazioa 2004. urteko apirilaren 19an izan zen
  • Etxe Zuriak: Larrazabal basoan kokatuak, Las Delicias (Urgozo) auzoko Erdi Aroko galtzadatik hurbil. Euskal baserrien harrizko eraikuntza kubikoaren adibide, Barakaldo eta inguruko herrietan ezohikoa dena.
  • Barakaldoko Historia eta Ingurumen Interpretaziorako Zentroa: Errekatxo auzoan kokatua. Egun dohainezko museoa da, non herriko aspektu fisiko, natural eta historiko nabarmenenak ezagutzea ahalbideratzen duten zenbait eduki erakusten diren.
  • Antonio Miranda fundazioa eraikina: Miranda etorbidean dago. 1914. urtean eraikia, estilo eklektikoan, barnealdean Erdi Aroberriko estiloko kapera dauka. Gaur egun musika kontserbatorioa eta udaleko musika bandaren egoitza da.
  • Larrazabal Eskola: Larrazabal basotik hurbil, Las Delicias (Urgozo) auzoan dago. XX. mendeko 20ko hamarkadan eraikia landa-eskola gisa, harrizkoa da era zurezko behatokia dauka. Barnealdea zaharberritua izan da, garaiko eskola bat erreproduzitu nahian.
  • Larrea jauregia: Larrea kalean kokaturik, XIII. mendean eraikia izan zen arkitektura barrokoan. 2004an zaharberritua izan zen jatetxe bat barne hartzeko.
  • Munoa jauregia: Burtzeña eta Gurutzeta auzoen artean dago. XVIII. mendeam eraikia, Frantziako bigarren inperio estiloan, Horacio Etxebarrieta enpresa gizon eta politikarian jabetza izan zen. Artelanak eta altzariak museo ezberdinetara salduak izan ziren. Barakaldoko Udala Munoa Jauregia eta inguruko lorategien eroste prozesuan dago, 2015. urtean publikora irekiko delarik.
  • Done Bikendi jauregia: Done Bikendiko plazaren alboan dago. XIX. mendeko azken herenean eraiki zen arkitektura neoklasikoan eta xehetasun eklektikoekin. 2005ean eraikina eraitsi eta gero berreraikia izan zen.
  • Barakaldo Antzokia: Juan Sebastian Elkano kalean kokatuta dago. 1933. urtean sortua, 1990an eraikin berria inauguratu zen.

Dorretxeak

Beurko dorretxea.

Barakaldo kontserbazio egoera ezberdinean dauden hainbat dorretxe dago, zonaldearen edo auzoaren izena daramatenak:

  • Aldeko dorretxea
  • Beurko dorretxea
  • Lurkizaga dorretxea
  • Sesunaga dorretxea
  • Zubileta dorretxea

Arte industriala

Franco-Belga meategi konpainiaren zamatze-tokia. Atzean Rontegiko zubia ageri da.
  • Franco-Belgaren zamatze-tokia: Portuko kaitik hurbil dago, 1886. urtean eraikia. Sute bat jasan ondoren, 2000. urtean zaharberritua eta laket-erabilerarako prestatua izan zen.
  • Orconeraren zamatze-tokiak: Lutxana auzoan kokaturik, Ibaizabalen ezkerraldean. Aurrekoa bezala XIX. mendekoak dira baina kontserbazio egoera kaxkarragoan daude.
  • Ilgner eraikina: Portuko kaiko oinezkoen pasealekutik hurbil, 1927. urtean eraikia, Bizkaiko Labe Garaietako zentral elektrikoa izan zen. 2000. urtean zaharberritua izan ondoren, bulegoak barne-hartzeko moldatu zen.
  • FESA industria-pabiloia: Burtzeña auzoan dago.XX. mendearen hasieran eraikia, bere zurezko egitura Espainiar Estatuko sofistikatuenatzat jotzen da. Ongarri-silo bezala erabiltzen zen.

Arte erlijiosoa

Agate Deunaren baseliza.
  • San Bizente eliza: Izen bereko auzoan kokaturiko XII. mendeko eliza da. 1622. urtean berreraiki zuten, gaur egun Barakaldon dagoen eraikinik zaharrena da. Estilo gotiko-klasikoan eraikia, estilo errenazentistako dorreak ditu.
  • Errosarioaren eliza: Errekaortuko auzoan kokatzen da. XII. mendearen azken erdian eraiki eta 1883. urtean birmoldatu zen. Eraikinak estilo gotikoa eta klasikoak batzen ditu.
  • Jesusen Bihotzaren eliza: Errekaortuko auzoan kokaturiko eliza da, 1947. urtean eraiki zen estilo barroko-klasikoan.
  • San Jose eliza: 1940. urtean eraiki zen. Barakaldoko Foruen etorbidean kokatzen da.
  • Agate Deunaren baseliza: Agate Deuna auzoan kokatzen da eta XVI. mendearen aurreko eliza gotikoa da. 1960. eta 1996. urteetan zaharberritua.
  • San Bizente edo Done Bikendi eliza.
    San Bizente edo Done Bikendi eliza.
  • San Roke eliza.
    San Roke eliza.
  • Jesusen Bihotzaren eliza
    Jesusen Bihotzaren eliza
  • San Jose eliza.
    San Jose eliza.
  • Santa Teresa eliza.
    Santa Teresa eliza.

Hiri senidetuak

Barakaldar ospetsuak

Erreferentziak

  1. ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  3. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ a b (Gaztelaniaz) Jose Luis LIZUNDIA ASKONDO: «Barakaldo», Euskaltzaindiaren irizpena, 1985-09-24.
  5. ↑ Concha LAGO: «Javier Clemente: "Barakaldo lleva mucho tiempo abandonado"», Deia, 2011-05-16.
  6. ↑ (Gaztelaniaz) Barakaldoko alkateak

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Barakaldo
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa


Bilbo Barakaldoko auzoak Bilbo

Arrontegi • Arteagabeitia • Beurko • Burtzeña • Done Bikendi • Errekaortu • Errekatxo • Gurutzeta • Kareaga • La Paz • Larrea • Lasesarre • Llano • Lutxana • Santa Teresa • Urban Galindo • Zaballa • Zentroa • Zuazo

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Barakaldo&oldid=5494266"(e)tik eskuratuta