Bergara
| Bergara | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||||
 Bergarako ikuspegia. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
| Eskualdea | Debagoiena | ||||||||||
| Izen ofiziala | Bergara | ||||||||||
| Posta kodea | 20570 eta 20578 > 20580 | ||||||||||
| INE kodea | 20074 | ||||||||||
| Herritarra | bergarar[1] | ||||||||||
| Ezizena | mokoluak eta sagarerriak | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°07′03″N 2°24′48″W / 43.1175°N 2.4133°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 75.97 | ||||||||||
| Garaiera | 111-898 | ||||||||||
| Distantzia | 60 km Donostiara | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 14.487 (2023) −26 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 190,69 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[2] | -% 1,87 | ||||||||||
| Zahartze tasa[2] | % 17,79 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[2] | ‰ 45,85 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[2] | % 77,55 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[2] | % 4,33 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[2] | % 9,47 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % 65,05 (2010) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 54.93 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1268 | ||||||||||
| Webgunea | http://www.bergara.net | ||||||||||
Bergara Gipuzkoako Debagoiena eskualdeko udalerri bat da. 2008an 14.746 biztanle zituen. Udalerriaren zabalera 75,97 km² izanik, Gipuzkoako udalerririk handienetarikoa da. Deba ibaiak zeharkatzen du alderik alde. Auzo ugariz osatua dago (Osintxu, Angiozar, Ubera, Basalgo, Elorregi...), eta, etorkinen etorrerarekin, gero eta herri kosmopolitagoa da.
Bergara historikoki Debagoieneko hiriburutzat hartu izan da, hainbat bideren lotunean baitago: izan ere, kostaldea eta Gaztelako ordokia lotzen duten bideek eta Gipuzkoa barrualdeko bideek egiten dute bat Bergaran. Duen kokaleku estrategikoari esker, herri aberats eta handia izan da. XIX.-XX. mendeetan industria sendoa eratu zen Bergaran, eta gaur egun oihalgintza eta metalurgia industria ugari dago bertan.
Geografia fisikoa
Mugak
 |
Eibar | Soraluze | Azkoitia |
|
| Elgeta | 
|
Antzuola | ||
| ||||
| ||||
| Arrasate | Oñati |
Auzoak
Udalerrian barrena sakabanaturik dauden auzoak hauek dira:
|
Historia
- 1268an sortu zuten herria, Villanueva de Vergara izenarekin.
- 1629an Antzuola herritik banandu zen.
- 1764an "Euskalerriaren Adiskideen Elkartea" sortu zuten herrian, tartean Xabier Munibe Peñafloridako Kondea zegoela. Elkarte honek hartu zuen ordura arte jesuitek zeukaten ikastetxea.
- 1776an Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak "Bergarako Errege Mintegia" sortu zuen, irakaskuntza eta ikerketa bultzatzeko asmoz.
- 1799an Mariaren Lagundiak neskatilentzako ikastetxea sortu zuen Espoloian.
- 1839ko abuztuaren 31n bertan gertatutako "Bergarako besarkada"ren bidez sinbolizatu zuten Lehen Gerra Karlistaren amaiera.
- 1846an San Antonioko Algodonera sortu zuten.
- 1888an trena Bergarara iritsi zen, Ferrocarriles Vascongados konpainiaren Durango-Zumarraga linearen barruan.
- XX. mendearen hasieran Labe Garaiak sortu zituzten, Arrasateko "Union Cerrajera"rekin batera.
- 1919ko irailaren 3an, Anglo-Vasco-Navarro konpainiak Bergara-Gasteiz linea abiarazi zuen, Anglo-Vasco-Navarro burdinbidearen iparraldeko zatia.
- 1927an Angiozar eta Ubera herrira batu ziren eta Elgetatik atera.
Ekonomia
Udalerriko ekonomi jarduera nagusiak, abeltzaintza (esnea, haragia) eta nekazaritzaren (barazkiak) gainetik, industria (ehungintza, metalurgia, makineria) eta merkataritza dira. Lanean ari diren populazioaren herenak zerbitzu-sektorean dihardu eta ia beste bi herenek industrian.
Demografia
| Bergarako biztanleria |
|---|
 |
Politika
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Jesus Elortza hautatu zuten alkate, baina 2013ko ekainean dimisioa aurkeztu zuen eta Jaione Isazelaiak (Bilduren zerrendan bigarren joan zenak) hartu zuen kargua.
2015eko hauteskundeen ondoren, berriz, EAJko Juanje Alberdi hautatu zuten alkate.[4]
2015eko udal hauteskundeak
Bergarako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 8 / 17 |
5 / 17 |
|||
| Euskal Herria Bildu* | 7 / 17 |
9 / 17 |
|||
| Irabazi (2015) / Ezker Batua-Berdeak (2011) | 1 / 17 |
0 / 17 |
|||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 1 / 17 |
1 / 17 |
|||
| Aralar** | 2 / 17 |
||||
| *2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa. **Aralar Euskal Herria Bildu koalizioaren barruan aurkeztu zen 2015ean. | |||||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
Kultura
- Bergarako Udal Musika Banda.
- Bergarako Orkestra Sinfonikoa.
- Jardun euskara elkartea
- Bergarako gaztetxea (kartzela zaharra)
- Txapa irratia
- Jam aretoa (musika).
Jaiak eta ospakizunak
- Aratusteak
- Mendekoste jaiak
- San Martzialgo erromeria (ekainak 30)
- San Martin Agirre jaiak (irailak 16)
- Erramu zapatuko feria
- Elosuko ganadu feria (urriak 12)
- San Kristobalak (uztailak 10.)
Ondasun nabarmenak
- Agirre baserria (edo Agarre edo Agerre) eta Agirre baserriko garaia, monumentu-multzo izendapenaz sailkatutako Kultura Ondasuna[5].
- San Pedro Ariznoakoa eliza
- Aroztegi jauregia
- Arrese etxea
- Artekale 15eko etxea
- Artzamendi dorretxea
- Azkarate Marutegi etxea
- Bergarako Errege Mintegia
- Eduegi baserria
- Egino Mallea jauregia
- Bergarako epaitegiak
- Errotalde jauregia
- Gabiria dorrea
- Goenkaleko 3. etxea
- Irizar jauregia
- Jauregi etxea
- Moiua jauregia
- Olaso dorrea
- Ondartza dorrea
- Ozaeta jauregia
- San Martin Agirre plaza
- San Migel baseliza
- Santa Katalina baseliza
- Santa Marina Parrokia
Bergarar ospetsuak
- Domingo Martinez de Irala (1509-1556), esploratzailea eta kolonizatzailea, Rio de Plata eta Paraguaiko Gobernadorea birritan izana.
- Telesforo Arantzadi (1860 - 1945), zientzialaria.
- Luis Eleizalde (1878 - 1923), pedagogoa eta idazlea.
- Ignacio Untzeta (XIX. mendearen amaiera - 1981), politikari jeltzalea, Bergarako alkatea eta Euskal Herriko lehenbiziko alkate abertzalea.
- Justo Garate (1900 - 1994), idazlea.
- Telesforo Monzon (1904 - 1981), idazlea eta politikaria.
- Isabel Lete Landa (1913-1941), moja eta dohatsua.
- Simon Arrieta Arostegi (1915-1969), margolaria.
- Jokin Inza (1924-2008), EAJko militante abertzalea eta Radio Euskadiren sortzaileetakoa.
- Jesus Alberdi (1931 - 2008), bertsolari]]a.
- Jose Agustin Aranzabal "Gaztelu" (1946 - ), futbolaria.
- Juan Martin Elexpuru (1950 -), idazlea.
- Iñaki Ugarteburu (1954 - 2009), idazlea eta irakaslea.
- Jose Maria Zezeaga (1962-), esku huskako pilotaria.
- Martin Garitano (1963-), kazetaria, Bilduko politikaria eta Gipuzkoako ahaldun nagusia.
- Mikel Laskurain (1965 -), aktorea.
- Mireia Gabilondo (1965 -), aktorea.
- Jokin Etxaniz (1970-), esku huskako pilotaria.
- Agustin Aranzabal (1973 -), futbolaria.
- Edurne Azuara (1977 -), aktorea.
- Beñat Rezusta (1993-), esku huskako pilotaria.
Erreferentziak
- ↑ Euskaltzaindiaren 140. araua
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ EAJ-PNVko Juanje Alberdi da Bergarako alkate berria
- ↑ Agarre monumentu-multzoaren izendapena EHAAn
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Bergara  |
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
- Bergarako Udalaren webgunea
- Bergarako albisteak Goiena.net atarian
- Bergarako euskara
- (Gaztelaniaz) Bergarari buruzko informazioa Serapio Mujikaren Geografía de Guipúzcoa klasikoan
| Bergarako auzoak | ||
|---|---|---|
|
Angiozar • Aritzeta • Basalgo • Elorregi • Elosua • Murinondo • Osintxu • Ubera | ||
Antzuola · Aramaio · Aretxabaleta · Arrasate · Bergara · Elgeta · Eskoriatza · Leintz-Gatzaga · Oñati |  | |
Abaltzisketa · Aduna · Aia · Aizarnazabal · Albiztur · Alegia · Alkiza · Altzaga · Altzo · Amezketa · Andoain · Anoeta · Antzuola · Arama · Aretxabaleta · Arrasate · Asteasu · Astigarraga · Ataun · Azkoitia · Azpeitia · Baliarrain · Beasain · Beizama · Belauntza · Berastegi · Bergara · Berrobi · Bidania-Goiatz · Deba · Donostia · Eibar · Elduain · Elgeta · Elgoibar · Errenteria · Errezil · Eskoriatza · Ezkio-Itsaso · Gabiria · Gaintza · Gaztelu · Getaria · Hernani · Hernialde · Hondarribia · Ibarra · Idiazabal · Ikaztegieta · Irun · Irura · Itsasondo · Larraul · Lasarte-Oria · Lazkao · Leaburu · Legazpi · Legorreta · Leintz Gatzaga · Lezo · Lizartza · Mendaro · Mutiloa · Mutriku · Oiartzun · Olaberria · Oñati · Ordizia · Orendain · Orexa · Orio · Ormaiztegi · Pasaia · Segura · Soraluze · Tolosa · Urnieta · Urretxu · Usurbil · Villabona · Zaldibia · Zarautz · Zegama · Zerain · Zestoa · Zizurkil · Zumaia · Zumarraga |  | |