Busturia
| Busturia | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
| Eskualdea | Gernika-Bermeo | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Busturia | ||||||||||
| Alkatea | Fito Lartitegi (Eusko Alkartasuna) | ||||||||||
| Posta kodea | 48350 | ||||||||||
| INE kodea | 48021 | ||||||||||
| Herritarra | busturiar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°22′58″N 2°41′48″W / 43.382777777778°N 2.6966666666667°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 19,6 km² | ||||||||||
| Garaiera | - metro | ||||||||||
| Distantzia | 28 km Bilbora | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.644 (2023) −23 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 87,40 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] |  % 3,12 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 24,46 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 35,5 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 79,09 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 5,13 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 12,41 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 64,39 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera [3] | % 50.6 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.busturia.org http://www.busturia.org | ||||||||||
Busturia Bizkaiko Gernika-Bermeo eskualdeko udalerria da. Oka ibaiaren mendebaldean kokaturik dago.2005. urtean 1.713 biztanle zituen. Eskualdeko hirugarren hiririk populatuena da, Gernika eta Bermeoren atzetik. Bost auzune daude: Axpe, Altamira, San Bartolome, San Kristobal eta Paresi. 19,56 km2-ko lur-azalera dauka, eta bere lurralde guztia Urdaibaiko Biosfera Erreserban du.
Etimologia
Ezin daiteke jakin zehatz Busturiaren etimologia-jatorria zein den. Jakinminak hainbat hipotesi sortu ditu. Halan, Koldo Mitxelenaren iritziz, Busturia “Bost-Uri” berbetatik dator. Bost uri horiek Busturia osatzen duten bost auzoak lirateke. Horietatik lau daude oraindik, eta nortasun berezia dute: Axpe, San Bartolome, San Kristobal eta Altamira. Hala ere, ez dakigu bosgarren auzoa zein den. Joseba Agirrezkuenagak dioenez, Parezi izan liteke.
Maria Victoria de Gondra y Oraaren hipotesiak dioenez, Busturiako Elizatearen toponimiaren jatorria horixe izango zen; eta, beharbada, gero merindade osora zabalduko zen. Hipotesi horren alde egiten du Axpeko Santa Maria eleiz-parrokian, portadako tinpanoan, dagoen armarriaren esangurak. Armarriak kuartel bi ditu: lehenengoan gaztelu bat dago, gainean bost zuhaitz eta azpian zaldi biren buruak dituena; bigarrenean, herri bateko etxeak edo elizak ageri dira; eta, horrez gainera, bost zuhaitz eta garezur bat daude. Zuhaitzak elizatearen eta merindade osoaren sorburua diren bost hiriei dagokie.
Juan Ramon de Iturrizak Historia General de Bizkaia lanean dioenez, Busturia izena eratorri bat da, eta “atxaren pean” (subtus penna) esangura du, XI. mendeko agirietan elizateari deitzeko esaera hori agertzen da-eta. Jaime de Querejetak Diccionario onomástico y heráldico vasco lanean azaltzen duenez, baliteke Busturiaren oinarrian “ustu” (olo) eta “uri” (lekua) berbak egotea. Hortaz, honela itzuliko genuke: “basa-oloa dagoen lekua”.
Maria Victoria de Gondra y Oraak laugarren hipotesia aipatzen du. Hain zuzen, hipotesi hori Lidak egindako azalpena da, bost errekatxoren gainekoa: merindade osoa zeharkatzen dute, inguruko mendietatik jaitsita (Sollubearen inguruan dauden Parezi, Mape, Zelendiaga, Matzarre-Matzarre eta Baldatika mendietatik) eta itsasorantz doaz. Azalpen horri jarraituta, Elizatearen izena merindadearen izenetik dator. Lehenengo hipotesiaren arabera, ostera, merindadearen izena Elizatearen izenetik dator.
Lau teoria horiekin batera, Jacinto Gomez Tejedorrena dago. Idazle horren iritziz, gomutan izan behar da euskaraz “buztin” eta “uri” berbak daudela, eta Busturian buztinezko metaketa asko daudela. Horregatik, egile horrek itauntzen du ea ez ote duen “buztinaren uria” esangura edukiko.
Inguru naturala eta klima
Iparraldean Sukarrietako udalerriarekin egiten du muga, mendebaldean Meñakako udalerriarekin, ekialdean Oka ibaiarekin, eta hegoaldean Muruetako udalerriarekin.
Historia
Lehenengo historiaurreko erreferentziak
Arkeologiak egin dituen aurkikuntzek egiaztatzen dute historiaurreko arbasoak bizi izan zirela Busturiko elizateak hartzen dituen lurretan. Busturian, Moruzillo koba dago Jose Miguel Barandiaranek aurkitu zuena, 1924an. Bere sarrera lur pribatuetan dago, eta mendi barrura sartzen da, kareharrizko haitz urgondar baten menpe. Ahoa triangelu itxurakoa da, eta 3,25 metro zabal eta 1,85 metro garai da. Jose Miguel Barandiaranek suharri batzuk topatu zituen, landutakoak ziren, eta Mesolitiko-Neolitiko aztarnategitzat hartzen du. San Bartolome auzoan, Sorbituagako monolitoa dago, zutik dagoen hareharrizko bloke handi bat da eta bere neurriak hauexek dira: 2,12 m. garai, 0,92 m. zabal eta, gehienez, 0,25 m. lodi. Goiko aldean eta albo banatan oso hozka bitxi batzuk ditu. Parezi auzoan, Burdin Aroko aztarna batzuk topatu dituzte; beharbada, Kristo Aurreko II. mendearen ingurukoak izango dira.
Lehenengo erreferentzia dokumentalak
Busturiaren gaineko lehen agiriak XI. mendekoak dira. Iñigo Lopez eta Toda andreak —Bizkaiko jaun-andreak— Axpeko Santa Maria Monasterioa dohaintzan eman zioten Garcia jaunari —euren laguna eta Arabako apezpikua zena—, 1051ko urtarrilaren 30ean. Geroago, 1070. urtean, dohaintzan eman zioten Donemiliaga Kukulako monasterioari, Madariagako jauregiak bere lur eta landatze guztiekin, Sancho Iñiguez euren semearen arimaren otoitzean.
Biografiak
- David Seco (1973), ziklo-kroslaria.
 |
Artikulu hau Bizkaiko geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).