Dekamerona

Dekamerona
Il Decamerone liburuaren euskarazko itzulpenaren azala, 1979.
Datuak
Idazlea	Giovanni Boccaccio (1350-1353)
Generoa	Ipuin-bilduma
Jatorrizko izenburua	Il Decamerone
Hizkuntza	Italiera
Herrialdea	Italia, Florentziako Errepublika eta Germaniako Erromatar Inperio Santua
OCLC	58887280
Euskaraz
Izenburua	Boccaccioren Dekamerone tipi bat
Itzultzailea	Gabriel Aresti
Argitaratze-data	1979
Bilduma	Harria liburuak
Orrialdeak	124

Decameron, 1492

Dekamerona (italieraz: Il Decamerone edo Decameron) Giovanni Boccaccio idazle italiarraren ipuin bilduma ospetsua da, 1350-1353 urteen artean idatzitakoa. Bertan, Florentzia izurriak jota zegoelarik, handik ihes egindako zazpi emakumek eta hiru gizonezkok hamar egunetan kontaturiko ehun pasadizo ageri dira. Liburu hasieran errealismo handiz deskribatzen diren izurriaren ondorio izugarriak ahantzi nahirik, pertsonaiek mundu honetako atseginetarako egarria dute kontakizun gordinetan. Kontakizun horiek, bestalde, XIV. mendeko Florentziako gizarte-moldeen satira zorrotza agertzen dute. Dekamerona sartaldeko kontakizun-estiloaren aitzindaritzat jo daiteke.

Il Decamerone ez da Boccaccioren obra bakarra, baina bai ezagunena, bikainena eta interesgarriena. Izugarrizko garrantzia izan du literaturan, bai Italiakoan eta bai gainerako guztietan. Obraren izenburua -"hamar egunak" esan nahi du- Kreazioko sei egunak gaitzat harturik Erdi Aroan idatzitako tratatuetatik dator (jatorri berbera izan zuten beste hainbatek ere, Margarita Nafarroakoren Heptameron izenekoak, esate baterako). Prosagatik, egintzaren esparruagatik, eta tratatzen diren gaiengatik da ospetsua, baina, batez ere, gaien gordinkeriagatik. Baina Dekamerona ez da lizunkeria jostagarri soila -beharbada, adibiderik lizunena Lisaren Pietro di Raonaganako (Pietro Handia) maitasunaren deskripzioa da-, edo behintzat, lizunkeria jostagarri bat baino askoz gehiago da, elementu asko eta era askotakoak dituen artelan oso bat baita. Ikuspegi hau, hala ere, ez da aspaldikoa: mende bat inguru baino gehiago ez du, garai hartan hasi baitziren erromantizismoa eta positibismoa Erdi Aroko trabetatik askatzen zen gizonaren bizipoza ikusten eta balioesten, Boccaccioren obran.

Gaur egun, Dekamerona, Erdi Aroko nobelagintzaren eta bizitza burgesaren summa-tzat hartzen da. Egia da Erdi Aroko teknikaz eta fantasiaz josita dagoela, baina ez dira ahaztuta uztekoak humanismoaren eremuko (nolabait esatearren) elementuak ere. Ez da antzematen moralizatzeko edo etsenplu emateko asmorik, baizik eta egintzen zergatikoak bereizi nahi dira, juzgatzeko intentziorik gabe, bizitzako maila guztiak onartuz eta adimena goretsiz, satirizatu gabe.

Obra errealista da, baina ez errealista soilik. Balio idealak goraipatzen ditu, amodioaren eta bertutearen idealak (Makiaveloren zentzuan), hau da, eskuzabaltasuna, altruismoa eta buru-azkartasuna. Esan liteke, zentzu batean, zaldunen mundua hartzen duela ispilu. Horregatik klase aristokratikoaren ideala bere egin, eta hirietako giro burgesean txertatu zuen (merkataritza eta eskulangintza munduan, zehatzago esanda). Esan izan da irudimenaren eta gudari distiratsuen mundua bertan behera utzi zuela. Boccaccioren pertsonaiak ez dira, izan ere, gerrako zaldun, bizitzako zaldun baizik.

Era askotako gaiak erabiltzen ditu. Idazleak interes handiagoa eskaini zien gizakiei, gertaerei baino -horrela ulertzen da abentura askoren ahultasuna-. Badira kontakizun luzeak eta badira laburrak. Sintesi gisa, bi norabide nagusitzen dira: bata, maitasunaren inguruko gaiak, eta bestea, adimenaren gurtza.

Dekameroneko bederatzi protagonista, W. Waterhousek egindako irudian.

Amodio gaietara etorrita, Boccacciok ez du lizunkerian atsegin hartzen (jende guztiak horixe ikusten badu ere), baizik eta pertsonaren senen eta sentimenduen jokoa deskribatu nahi du: berak izandako esperientzia pertsonala arrazoiaren galbahetik iragazten saiatzen da. Adimenaren gurtza, berriz, ez da gurtza abstraktua; aldiz, guztiz gizatiarra da. Gaizkilearen maltzurkeriatik hasi eta zaldunaren duintasunean adierazten deneraino. Tentela eta "axkar" lotsagabea batera azaltzen dira, eta ia beti lotsagabeak irabazten du.

Hiru izan dira Dekameronaren arrakastaren arrazoi nagusiak: prosa, gaiak eta esparrua. Prosak Italia soilik txunditu zuen, gaiek eta esparruak mundu guztia. Italian irakurle, miresle eta imitatzaile asko izan ditu. Italiatik kanpo ere luzea da imitatzaileen zerrenda: liburu horretan oinarritu ziren, besteak beste, Chaucer, Shakespeare, Margarita Nafarroakoa eta La Fontaineren zenbait obra.

Euskarazko itzulpenak

Euskarara hirutan ekarri dute:

• Dekameron. Hamar ipuin, Matias Mugika, Igela, 2011. Bidelagun saila, 2
• Boccaccioren Dekamerone tipi bat, Gabriel Aresti, L. Haranburu, 1979. Harria liburuak 4
• Iru ereztunak (Dekameron), Bingen Ametzaga, Egan, 1965

Ikus, gainera

• Literatura unibertsala

Erreferentziak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Dekamerona