Delirium
Delirium edo nahasmen sindrome akutua faktore organiko batek baino gehiagok eragiten du eta sarriagotan pairatzen du adineko jendeak, tartean beste alterazio batzuk daudenean. Funtsean bi eratara azaleratzen da, hiperaktibo edo hipoaktibo moduan, biak tartekatuz ere agertu daitekeen arren. Ezaugarri nagusien artean daude bat-bateko hasiera, aldakortasun azkarra eta itzulgarritasuna, azken hau dementzia eta bestelako asaldura kronikoetatik desberdintzen duena.
Sindrome honen oinarria pertsonaren hauskortasun kognitibo eta organikoa dugu, tipikoki zahartzaroan agertzen dena, baina baita bestelako egoera larrietan ere, adibidez ZIUko patologia akutuak edo maila handiko ebakuntza baten ostean.
Maiztasun handiz ikusten da ospitaleetan, helduen artean %10-20an, adinekoen artean %30-40an eta ZIUetan %80raino. Hilkortasuna ere kontuan hartzekoa da.
Tratamenduan beti ere saiatu behar da azpiko faktoreak zuzentzen, eta horrekin batera sendagaiak erabiltzea.
Eragileak
Kanpoko faktore multzo zabal horren barruan honako hauek ditugu:
- Infekzioak.
- Farmakoen albo-ondorioak edo interakzioak, bereziki antikolinergikoak edo depresore neurologikoak (besteak beste bentzodiazepinak eta opioideak).
- Ebakuntza eta traumatismo handiak.
- Ospitaleratzea edo ohiko lekuaz aldatzea.
- Nerbio-sistema zentralarekin lotutako patologia akutua: Iktus edo IZBak, odol-jarioak edo tumoreak.
- Alterazio metabolikoak.
- Serum ontzietara edo gailu medikoetara lotuta egotea.
- Gelan leihorik ez egotea, gaua eta eguna desberdintzeko oztopatzen duena.
- Pertsona ezagunik ez egotea alboan.
Barneko eragile nagusia adin aurreratua da, eta antzera kaltetzen ditu gizon eta emakumeak.
Sintomak eta zeinuak
Haluzinazio batez ere bisualak eta eldarnio batik bat paranoideak mota hiperaktiboan sintomarik deigarrienak eta ezagunenak badira ere, badira bestelakoak ere. Arlo kognitiboan, arreta mantentzeko gaitasun eza, eta orientazio, oroimen eta portaera asaldurak. Tipikoki gauez agertzen da, loa eragozten.
Mota hipoaktiboan, egunean zehar demaseko logura, apatia, afasia, tristezia eta portaera depresiboak.
Tratamendua
Eragile aldagarriei ekin behar diegu lehenik eta behin: Infekzioak eta alterazio metabolikoak sendatu, sendagai kaltegarriak kendu, ezinbestekoak ez diren neurri medikoak saihestu eta ahal bada etxera itzuli.
Sintomak kontrolatzeko sarritan medikazioa behar izaten da, neuroleptikoak izanda lehenenengo aukerazkoak: Haloperidol eta Lebomepromazina. Bentzodiazepinak kontu handiz ibili behar da, alde batetik gaixoak ohiko tratamendu luzea edukiz gero eta ez dira kendu behar bat-batean bestelako aurkako faktoreak egonez gero bereziki. Beste alde batetik lagungarriak izan daitezke neuroleptikoekin batera erabiltzeko klinika menperatzen ez bada kasu batzuetan.