Donapaleu
| Donapaleu | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
 | |||
| |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||
| Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
| Administrazioa | |||
| Estatua |  Frantzia | ||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
| Barrutia | Baiona | ||
| Kantonamendua | Bidaxunerria, Amikuze eta Oztibarre | ||
| Izen ofiziala | .svg){kind=small} Saint-Palais | ||
| Auzapeza | Jean-Jacques Loustaudaudine (2008-2014) | ||
| Posta kodea | 64120 | ||
| INSEE kodea | 64493 | ||
| Herritarra | donapaleutar | ||
| Kokapena | |||
| Koordenatuak | 43°19′41″N 1°02′02″W / 43.3281°N 1.0339°W | ||
 | |||
| Azalera | 7,44 km2 | ||
| Garaiera | 67 metro | ||
| Distantzia | 30 km (Donibane Garazitik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 1.840 (2018:  104) | ||
| Dentsitatea | 249,19 biztanle/km² | ||
| Zahartzea[1] | % 27,75 | ||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 44,74 | ||
| Ekonomia | |||
| Jarduera[1] | % 63,01 (2011) | ||
| Desberdintasuna[1] | % 1,56 (2011) | ||
| Langabezia[1] | % 6,18 (2013) | ||
| Euskara | |||
| Euskaldunak | % 19,19 (2010) | ||
| Erabilera | % 2,2 (2011) | ||
| Datu gehigarriak | |||
| Sorrera | XIII. mendeko herri berria | ||
Donapaleu[2] Nafarroa Behereko ipar-ekialdeko udalerri bat da, Amikuze eskualdeko herriburua. 2013. urtean 1.854 biztanle zituen.
Geografia
Sarbideak
A-64 autobidearen 4. 
irteera da Donapaleukoa. RD-8, RD-11, RD-302, RD-511, RD-933 eta RD-2933 errepideek ere zeharkatzen dute udalerria.
Hiruak-Bat, SNCF eta Bidegain konpainiek autobus zerbitzuak eskaintzen dituzte Donibane Garazi, Baiona, Akize eta Orthezeraino.
Hidrografia
Donapaleu Arbailetan jaiotako Biduzek ez ezik bere ibaiadarrak diren Behotegi eta Eiheratxar errekak ere zeharkatua da.[3]
Auzoak
- Mendebaldea
- Ekialdea
Garrüze Donapaleuko udalerriaren zati izan zen 1967ko urtarrilaren 1etik 1997ko urtarrilaren 1 arte.
Udalerri mugakideak
- Aiziritze-Gamue-Zohazti ipar-ekialdean
- Amendüze-Unaso ipar-mendebaldean
- Behaskane-Laphizketa ekialdean
- Bithiriña mendebaldean
- Larribarre-Sorhapürü hego-ekialdean
- Ostankoa eta Uhartehiri hegoaldean
Toponimia
Jatorrizko izena Iriberri bazuen ere, egungo Donapaleu izena 926an Kordoban martirizatutako Done Pelaio kristau santuaren izenetik datorkio.[4]
Frantsesezko Saint-Palais izenak itxura hauek izan ditu:
- Sanctus Pelagius (1160),[4]
- Sant Peray (1249),[4]
- Sant Pelay (1264, 1350 eta 1413),[4]
- Sent-Palay (1385[5], Nabarrengoseko notarioak),[6]
- Sent-Palays (1474[5], Lehuntzeko paperak[7]),
- Sant-Pelay (1513,[5] Iruñeko paperak[8]),
- Donapalaio (1643),[4]
- S-Palais (1650) eta
- Mont-Bidouze (1793).[9]
Okzitanieraz Sent Palai izena du.
Historia
XIII. mendearen hasieran Nafarroako erregeak Iriberri izeneko hiribildua sortu zuen eskualdeko epaitegi eta kartzela ezartzeko (egungo Gambetta karrikan zeuden). Horrexegatik errege armarria eman zion.
1351an Karlos II.a Nafarroakoak hiribilduari moneta xehatzeko eskubidea eman zion, 1672 arte langia martxan izango zena.
Joanes III.a Nafarroakoak 1472an foruak eman zizkion: ostiraletako azoka, ardi-azoka neguko asteazkenero eta Pazko astelehenean zaldi-azoka.
XVI. mendean Gaztelako Erresumak Nafarroa konkistatu zuenean, Henrike II.ak bertan Nafarroako Gorteen egoitza plazaratu zuen, Luis XIII.a Frantziakoak Pauera eramango zuena.
Errege jauregia udaletxe bihurtu eta Donejakue bideari esker herria garatu zen. Luis XVI.a Frantziakoak 1784ko azaroan ediktu argitaratu eta Arrozen zegoen Utziat hospizioa, Izuran zegoen Haranbeltz hospizio eta Donapaleun bertan zegoena desegin eta Donapaleun ospitalea eraiki zuen, «Nafarroako gure Erresumaren hiriburua zelako».[10]
1790eko martxoaren 4eko Legeak Frantziako departamenduak eta barrutiak sortu zuen. Era horretan, Ipar Euskal Herria eta Bearnok Behe Pirinioak izeneko departamendua sortu zuten. Ipar Euskal Herrian hiru barrutiak sortu zituen: Maule, Donapaleu eta Ustaritze. Lapurdin egindako gehiegikeriak zirela eta egoitza Ustaritzetik Baionara aldatu zuten. Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen iraultzaileak izan zitezen. Horrexegatik Donibane Garazi Nive-Franche, Ustaritze Marat-sur-Nive (Marat zela eta), Itsasu Union, Arbona Constante, Baigorri Thermopyles (Termopiletako gudua zela eta), Donapaleu Mont-Bidouze, Luhuso Montagne-sur-Nive, Donibane Lohizune Chauvin-Dragon, Ainhoa Mendiarte eta Zuraide Mendialde bihurtu ziren.
Donapaleuko barrutia[5] Bidaxune, Akamarre, Garrüze, Iholdi, Larzabale, Ortzaize, Baigorri, Donibane Garazi, Donamartiri eta Donapaleuko kantonamenduek osatu zuten. Bestetik, Donapaleuko Kantonamenduak Aiziritze, Amendüze-Unaso, Arberatze-Zilhekoa, Arboti-Zohota, Behaskane-Laphizketa, Gamue-Amikuze-Zohazti, Gabadi, Ilharre, Larribarre-Sorhapürü, Ostankoa, Donapaleu bera eta Uhartehiri udalerriek osatua izan zen.
Alkateak
| Agintaldia | Alkatea | Alderdia | Lanbidea |
|---|---|---|---|
| 1995-2014 | Jean-Jacques Loustaudaudine |
Demografia
| Donapaleuko biztanleria |
|---|
 |
| Datuen iturburua: INSEE |
Herri eta hiri senidetuak
Ekonomia
Udalerriko ekonomia laborantzan dago oinarrituta, Lur-Berri kooperatiba nagusia izanik.[12] Turismoa ere bultzatzen da.[13]
Kultura
Erakustaldiak
- Martxoaren bukaera: Hamabostaldi merkatari-azoka
- Uztailaren bukaeran: Herriko bestak[14]
- Abuztuan: Herri kirol erakustaldia.
Euskara
Euskararen erabilera (behe-nafarrera) oso zabaldua dago, 1968an udalerriak 1.350 euskaldun zituen, erdigunean biztanleen %50, eta kanpoko auzoak kontuan hartuta, %80.[12]
Ondasun nabarmenak
- Buruen Etxea, Derdoy-Oyhenart familiaren etxea non XVI. mendean Arnaud Oihenart historialaria bizi zen.
- Nafarroa Behereko Museoa.
- Errege jauregia, lehen polizia eta gero Jendarmeriaren egoitza.
- Moneten Hotela, epaitegia izandakoa.
- Biduzeko zubia.
- San Pauloren eliza,[15] 1522an Nafarroako Gorteen egoitza izan zena.
- Santa Maria Magdalenaren eliza,[16] 1866an eraikia.
- Donejakue Bidea. Iparraldetik, Bide Frantziarra eginez, Donejakue bideak edo Santiago Bideak Euskal Herrira sartzean, igarotzen duen lehen herri garrantzitsua da.
Ekipamenduak
Hezkuntza
Udalerriak haur eskola bi, publiko bat eta pribatu bat (Etxekopar), ikastetxe bat (Léon Bérard[17]) eta nekazal-lizeo pribatu bat (Jean Errekarte lizeoa[18]) ditu.
Osasungintza
- Sokorri Poliklinika: Ipar Euskal Herriko barnealdeko erietxe nagusia.
Donapaleutar ospetsuak
- Louis Iriart Etxepare (1859-1945), politika
- Jean Urruti (1912-), pilotaria.
- Beñat Axiari (1947-), abeslaria.
- Augusto Etxekopar (1830-1897), apaiz betharramdarra.
- Anne Etxegoien, (1980-), abeslaria.
- Thierry Berhabé (1982-), Stade Aurillacois taldeko errugbi jokalaria.
- Pascal Idieder (1982-), FC Auch taldeko errugbi jokalaria.
- Pierre Cazaux (1984-), txirrindularia.
- Adrien Figueiredo (1984-), Stade Rochelais taldeko errugbi jokalaria.
- Simon Ternisien (1987-), Aviron Bayonnais taldeko errugbi jokalaria.
Erreferentziak
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia: 128. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia (II).
- ↑ Sandre datu-basea
- ↑ a b c d e Jean-Baptiste Orpustan "Nouvelle toponymie basque", Presses universitaires de Bordele, 2006, ISBN 2-86781-396-4
- ↑ a b c d Paul Raymond, "Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque"
- ↑ Nabarrengoseko notarioak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
- ↑ Lehuntzeko abadairen paperak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
- ↑ José Yanguasek argitaratutako paperak
- ↑ Direktorioak bultzatutako izenen aldaketa
- ↑ Jatorrizko hitzak, frantsesez: «étant la Capitale de notre Royaume de Navarre».
- ↑ Hiri senidetuen urtekaria
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Ainhoa AROZAMENA AYALA: «Donapaleu», Auñamendi Entziklopedia.
- ↑ Nafarroa Behereko turismo bulegoa
- ↑ Besta egunak
- ↑ Mérimée datu-basea
- ↑ Mérimée datu-basea
- ↑ Léon Bérard ikastetxearen webgunea
- ↑ Jean Errekarte lizeoaren webgunea
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Donapaleu  |
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Herriko Wikiatlasa |
- Donapaleuko Turismo Bulegoaren webgunea (Frantsesez) (Gaztelaniaz) (Ingelesez)
- Donapaleuri buruzko artikulua Argia aldizkariaren Ihesi atalean