Donemiliagako glosak
Donemiliagako glosak Aemilianensis 60 latinezko kodexaren bazterretan X. mendearen bukaeran edo XI. mendearen hasieran latinez, erromantzez eta euskaraz eskuz idatzitako oharpen txikiak dira. Kopiatzailearen helburua latinezko testuaren zenbait pasarte azaltzea zen[1]. Filologian glosa honen garrantzia ez zen XX. mendera arte kontuan hartua, mila inguruko glosetatik ehun edo orduko erromantzez eta bi euskaraz daudelako eta hizkuntza bien lehendabiziko idatzizko lekukoa direlako[2].
Eskuizkribuak San Millán de Susoko monasterioan aurkitu zituzten, Donemiliaga Kukulako udalerrian (Errioxa).
Hizkuntzak
Aemilianensis 60 kodexaren mila inguruko glosetatik ehun edo orduko erromantzez eta bi euskaraz daude. Latinez idatzitakoak latin arruntez daude, hau da, testuarena baino ulertzeko errazagoa zen batez. Batzuetan azaletik baino ez bide da latina, alegia, itxuraz latinez idatzitakoa izan arren baliteke erromantzez ahoskatzea[3].
Euskarazko glosak
31 eta 42. glosetan euskarazko oharpen bi agertzen dira:
- jzioqui dugu / guec ajutuezdugu
Interpretazioa ez da ziurra.[4] Alde batetik, ez dago argi zehazki latinezko zein tarteri dagozkion. Printzipioz hauek bide dira kidetasunak:
- jzioqui dugu / (lat.) (inveniri) meruimur, hots, '(aurkitzea) merezi genuen'
- guec ajutuezdugu / (lat.) non nobis sufficit (non convienet a nobis), hots, 'ez zaigu komeni'
Bigarren glosari dagokionez, hasiera batean latinezko ne... nos... precipitemur eta haren erromantzezko glosa nos non kaigamusekin lotu bazen ere[5], euskal filologoen iritzian egiantzekoagoa da goian aipatutakoa izatea.
Halaber, euskarazko hitz batzuk bere horretan ezezagunak dira. Bi azalbide eman zaizkio izioki delakoari, betiere aditz partizipio bat dela jakintzat emanda: batetik, izio 'piztu' aditzarekin lotu da, baina hau ez dator latinezko testuko ezerekin bat; bestetik, glosako <z> gaurko <tz>ren ordez balego, baliteke Leizarragak darabilen itzeuki '-tzat hartu' aditzarekin lotuta egotea. Bigarren glosako aiutu-k geroago bizkaieraz ondo xamar lekukotzen den adiutu (aiotu, aiutu) 'egoki' adjektiboa dakar gogora; horrela balitz, aiutu dugu maite dugu egituraren antzekoa litzateke, hau da, [izenondo mugagabea + dugu] egitura bat.
Glosagilearen jatorriari buruz, Menéndez Pidalek suposatu zuen nafarra behar zuela izan, eta ez errioxarra, dugu erabili zuenez gero, Mendebaldeko dogu-ren ordez. Alabaina, Mitxelenak gogoratu bezala, dut erako formak Arabako euskaran ere lekukotzen direnez (Landucciren hiztegian, adibidez), baliteke testua Errioxakoa bertakoa izatea. Ezaguna denez, euskarak gutxienez XIII. mendera arte iraun zuen Errioxako zenbait alderditan, Ojacastron adibidez, eta ugari dira toponimian euskarazko terminoak, garai batean Errioxa Garaia euskara-erromantze mugan zegoen seinale[6].
Oharpen txiki bi hauek epigrafiazkoak ez diren euskaraz idatziriko lehendabiziko lekukoak dira.
Erromantzezko glosak
Hizkuntzalarien ustetan, glosetan euskal ezaugarri asko daude, eta hau idazle elebidun (euskara-erromantze) baten ezaugarria litzateke. Dudatan daude, berriz, erromantzea sailkatzean: errioxar aurrerromantze, nafar-aragoiera edo errioxar-gaztelania. Badaude nafar-aragoierazko hitz asko, tartean muito, feito, honore (orduan femeninoa), plicare, lueco, cono, ena, eta abar.
Menéndez Pidal[5] (1950), Lapesa[7] (1981), Alarcos (1982) edo Alvarren (1976, 1989) ustetan nolabaiteko koiné linguistikoa izan zen[8]. Hau logikoa da, orduko Donemiliaga Kukula birpopulatutako eskualdea izanik, leku askotatik etorritako biztanleak zituelako.
Bestetik germanismoak ere bazituen[9], adibidez 20 eta 21. glosak:
- desolabuntur - nafragarsan
- dextruuntur - nafragatos
Hona hemen adibide batzuk:
| Glosa | Nafar-aragoieraz | Gaztelaniaz | Latinez | Euskaraz |
|---|---|---|---|---|
| de los (delo) | de los, d’os | de los | < DE ILLOS | Haiena |
| ela | a, l’ | la | < ILLA | Bera |
| ena, enos | en a, en os | en la, en los | < IN ILLAM, IN ILLOS | Haietan |
| fere | fer | hacer edo facer | < FACERE | Egin |
| siéculo | sieglo | (sieglo >) siglo | < SAECULU | Mende |
| yet | ye | es | < EST | Da |
Erreferentziak
- ↑ García Turza, C.; Muro, M.A.. (1992). Introducción a las Glosas Emilianenses. Logroño: Errioxako gobernua.
- ↑ Nieto, Juan Ángel. (2007). Glosas Emilianenses. Cuna de la Lengua Castellana. Edilesa ISBN 978-84-8012-585-7..
- ↑ Mangado Martinez, J. Javier. El nacimiento del castellano. .
- ↑ Mitxelena, Koldo. Textos Arcaicos Vascos. .
- ↑ a b Menéndez Pidal, Ramón. (1950). Orígenes del español. (3. argitaraldia) Madril, 3-9 or..
- ↑ Etxenike, Maria Teresa. La lengua vasca y el estudio de su historia. .
- ↑ Rafael Lapesa, "Historia de la lengua española", Madril: Gredos, 1981
- ↑ Cano, Rafael. (2005). Historia de la lengua española. Bartzelona: Ariel, 304 or..
- ↑ Hernández, César. (1993). Estudio lingüístico y notas a la edición de las Glosas Emilianenses y Silenses. Burgos: Burgosko udala.
Ikus, gainera
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Donemiliagako glosak  |
- Donemiliagako glosak Klasikoak.armiarma.com