Errioxako Autonomia Erkidegoa

Udalerriak biztanleriaren arabera
; Logroño; ; Calahorra; ; Arnedo;
	Iturria: INE 2013

Errioxako Autonomia Erkidegoa
	Comunidad Autónoma de La Rioja
	Ereserkia: La Rioja anthem (en)
; Errioxako Bandera	; Errioxako armarria
Geografia
Hiriburua	Logroño; 42°28′12″N 2°26′44″W
Hiririk handiena	hiriburu
Azalera	5.045
Punturik altuena	San Lorenzo mendia (2.262 m)
Punturik sakonena	Ebro (260 m)
Mugakideak	Nafarroa Garaia, Gaztela eta Leon, Euskal Autonomia Erkidegoa eta Aragoi
Administrazioa
Presidentea	José Ignacio Ceniceros (PP)
Errioxako Presidentea	Concha Andreu
Legebiltzarra	Errioxako Parlamentua
Demografia
Biztanleria	319.796 (2021); 4.121 (2018)
Dentsitatea	63,39 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi gaztelania ;
Ekonomia
BPG nominala	7.974.000.000 € (2015)
BPG per capita	25.507 € (2015)
Historia
	Sorrera data: 1982
Bestelako informazioa
Ordu eremua	ikusi Udako ordutegi: UTC+02:00 ; ordutegi estandarra: UTC+01:00 ;
	larioja.org

Artikulu hau Espainiako autonomia erkidegoari buruzkoa da; eskualde geografikoa gaitzat duena beste hau da: «Errioxa (eskualde geografikoa)»

Errioxa (gaztelaniaz: La Rioja) Espainiako autonomia erkidego bat da. Mugakide ditu Euskal Autonomia Erkidegoa iparraldean, Nafarroako Foru Erkidegoa ipar eta ekialdean, Gaztela eta Leon hego eta mendebaldean eta Aragoi hegoaldean.

Hiriburua eta udalerri nagusia Logroño da.

Toponimoa

Errioxa edo Rioja toponimoak etimologia zaila du. Historian zehar hainbat teoria izan dira:

Miranda Ebroko foruan 1099an lehendabizikoz agertzen da erromantzezko toponimoa: Rioiia idatzita.^[1]
Mateo Anguiano kaputxino euskoiberistak euskal jatorria zuela esan zuen, 'herri' + 'ogi' hitzak uztartuz.
Txillardegik Larreolha euskal toponimoaren endekatzeak sortu zuela esan zuen.

Mikel Gorrotxategi Euskaltzaindiko Onomastika Batzordeko idazkariak «Erdal toponimo bat da, euskal toponimo batetik sortua» adierazi du. Río Ojatik dator, eta oja badirudi euskarazko 'oihan'etik datorrela, Errioxako Oja haranean euskaraz bizi baitziren XIV. mendera arte.^[2]

Historia

Franco hil ondoren askatasun demokratikoak berreskuratu zirenean, Logroñoko probintzian nolabaiteko joera autonomista sortu zen. 1980an, izena aldatu eta egun duen Errioxa izena hartu zuen probintziak. 1978an aurreautonomia lortu zuen, eta 1982ko uztailaren 2an jarri zen indarrean Errioxako Autonomia Estatutua.^[3]

Geografia

Udalerriak

Sakontzeko, irakurri: «Errioxako udalerrien zerrenda»

Hona hemen 20 hiri nagusiak Espainiako Estatistika Institutuaren arabera:

Eskualdeak

Sakontzeko, irakurri: «Errioxako eskualdeak»

Errioxa Garaia
- Harana: Haro, Naiara eta Santo Domingo de la Calzada
- Mendialdea: Anguiano eta Ezkarai

Erdiko Errioxa
- Harana: Logroño
- Mendialdea: Tierra de Cameros
  - Camero Nuevo
  - Camero Viejo

Errioxa Baxua
- Harana: Alfaro, Arnedo eta Calahorra
- Mendialdea: Cervera

Inguru naturala

Ebro ibai handiak zeharkatzen du probintziaren iparraldea.

Demografia

Espainiako Estatistika Institutua Errioxak 2010ean 322.415 biztanle zituela esan zuen, horietatik 161.884 gizon eta 160.531 emakumeak zirelarik.^[4] Logroño hiriburuak, 152.500 biztanle dituena, hiri jendetsuena da.

Errioxako biztanleria

Ekonomia

Ekonomiari dagokionez, nekazaritzarekin loturik dauden jarduerak dira nagusi Errioxan. Nekazaritzan lanean ari den jende kopuruak behera egin badu ere, ekoizpena igo egin da, teknikan izandako hobekuntzei esker. Ardoa da Errioxak ematen duen produkturik aipagarriena, eta kontuan hartzekoa da, baita ere, fruituen eta laboreen ekoizpena. Abere zaintzan behia eta ardia dira nagusi. Industriari dagokionez, berriz, nekazaritzarekin zerikusia duena (ardoak, kontserbak…), larruak, metalurgia eta eraikuntza dira azpimarra daitezkeen alorrak. Turismoari dagokionez, Euskal Herriko jende askok aukeratzen du Errioxa bere oporrak igarotzeko. Aipagarriak dira, baita ere, Euskal Herriarekin dituen merkataritza harremanak.^[5]

Ardogintza da erkidegoko jarduera ekonomiko nagusietakoa. Izan ere, Errioxako ardoaren "Errioxa Altua" eta "Errioxa Baxua" azpieskualdeen ekoizle gehienak lurralde honetan daude.

Garraioa

Errioxa Logroño-Agoncillo aireportuari esker du airetiko garraioa.

Trenbide bidez, Madril, Zaragoza, Bartzelona, Valladolid edo Gasteiz aldera joan daiteke Castejón-Miranda Ebro trenbide-sareari esker. Autonomia erkidegoko tren-geltokirik garrantzitsuena Logroñoko geltokia da.

Errepideei dagokienez aldiz, Errioxak inguruko eskualde guztiekin dago errepideen bidez lotuta, gehienbat AP-68 autopistarne bitartez.

Kultura

Errioxako Unibertsitatea

Sakontzeko, irakurri: «Errioxako Unibertsitatea»

1992-1993 ikasturtean hasi zen Errioxako Unibertsitatea lanean. Autonomia erkidegoko goi hezkuntzako zentro bakarra da. Bere egoitza Logroñon dago. Unibertsitatea 1992ko ikasturtean hasi zen lanean, inguruko eskola unibertsitario eta goi mailako eskolak bateratu zirenean, gehienak Zaragozako Unibertsitatera esleituta baitzeuden. Gaur egun 26 titulu ezberdin eskaintzen ditu eta horretaz gain, master, udako ikastaro eta bestelakoak. Gutxi gorabehera 7.500 ikasle ditu unibertsitate honek.

Gizateriaren ondarea

1997ko abenduaren 4an Yusoko monasterioa eta Susokoa Gizateriaren Ondare izendatuak izan ziren UNESCOk ospatu zuen bilera batean. Bi monasterioak Errioxako Donemiliaga Kukula udalerrian daude eta famatuak dira, bertan aurkitu baitzituzten Donemiliagako glosak.

Done Jakue bidea

Lurralde honetatik ere igarotzen da Done Jakue bidea, Nafarroatik etorrita eta Burgosko probintziaranzko norabidean.

Ekialdetik mendebaldera, hauek dira igaro-lekuak:

Euskara

Errioxa guztian euskarazko aztarnak gelditu dira bertako toponimian, Nafarroako Erresumaren barruan egon zeneko lekukoak direnak.

Aipatzekoak dira, besteak beste, Ezkarai, Galbarruli, Herramelluri, Ochanduri eta Ollauri udalerriak, Leza eta Iregua ibaiak.

Halaber, ezaguna da euskaraz idatzitako lehen testuen artean Donemiliaga Kukularen inguruan X. mendekoa dugu ("Izioqui dugu" eta "Guec ajutu ez dugu" glosen zatiak).

Gaur egun, Laminiturri izeneko elkartea ondare hau ikertzen eta zabaltzen dabil 1996tik.

Erreferentziak

↑ Fernando IV.ak 1298an egindako berrespena
↑ Hernandez, J.. (2015-05-17). «Zeinena da, eta nondik dator 'Errioxa'?» Berria.
↑ Lur entziklopedietatik hartua.
↑ Espainiako Estatistika Institutua
↑ Lur entziklopedietatik hartua.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Errioxako Autonomia Erkidegoa

(Gaztelaniaz) Errioxako Gobernuaren webgunea

[1] Fernando IV.ak 1298an egindako berrespena

[2] Hernandez, J.. (2015-05-17). «Zeinena da, eta nondik dator 'Errioxa'?» Berria.

[3] Lur entziklopedietatik hartua.

[INE2010-4] Espainiako Estatistika Institutua

[5] Lur entziklopedietatik hartua.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Logroño Calahorra Arnedo
	#	Udalerria	Biztanleria	#	Udalerria	Biztanleria	Haro Alfaro Lardero
	1	Logroño	153.066	11	Pradejón	4.204
	2	Calahorra	24.509	12	Rincón de Soto	3.799
	3	Arnedo	14.559	13	Albelda de Iregua	3.336
	4	Haro	11.713	14	Fuenmayor	3.169
	5	Alfaro	9.811	15	Navarrete	2.944
	6	Lardero	9.121	16	Aldeanueva de Ebro	2.817
	7	Naiara	8.377	17	Alberite	2.598
	8	Villamediana de Iregua	7.383	18	Cervera del Río Alhama	2.590
	9	Santo Domingo de la Calzada	6.614	19	Cenicero	2.050
	10	Autol	4.450	20	Quel	2.045
Iturria: INE 2013

i e a Espainiako autonomia erkidegoak
Autonomia erkidegoak	Andaluzia · Aragoi · Asturiasko Printzerria · Balear Uharteak · Errioxa · Euskal Autonomia Erkidegoa · Extremadura · Galizia · Gaztela eta Leon · Gaztela-Mantxa · Kanariak · Kantabria · Katalunia · Madrilgo Erkidegoa · Murtziako Eskualdea · Nafarroa · Valentziako Erkidegoa
Autonomia hiriak	Ceuta · Melilla
Bestelako lurrak	Afrika iparraldeko espainiar subiranotasuneko uharteak