Esloveniera

Esloveniera
Slovenščina — Slovenski jezik
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Eslovenia, Italia, Hungaria, Kroazia eta Austria
Hiztunak	2.5 milioi (2010)
Ofizialtasuna	Eslovenia, Europar Batasuna
Eskualdea	Balkanak
Araugilea	Zientzia eta Arteko Esloveniako Akademia
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak balto-eslaviar hizkuntzak Eslaviar hizkuntzak Hegoaldeko eslaviar hizkuntzak Western South Slavic (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektu aditza objektua, hizkuntza azentuala, adjective-noun (en) , azentua, hizkuntza fusionatzailea, hizkuntza sintetikoa, nominatibo-akusatibo hizkuntza eta pro-drop language (en)
Denbora gramatikalak	orainaldia, lehenaldia eta geroaldia
Genero gramatikalak	masculine animate (en) , masculine inanimate (en) , genero neutroa eta genero femeninoa
Kasu gramatikalak	nominatiboa, genitiboa, datiboa, akusatiboa, lokatiboa eta instrumentala
Alfabetoa	latindar alfabetoa eta alfabeto glagolitikoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	sl
ISO 639-2	slv
ISO 639-3	slv
Ethnologue	slv
Glottolog	slov1268
Wikipedia	sl
ASCL	3506
IETF	sl

Esloveniera (Slovenski jezik edo slovenščina) batez ere Eslovenian hitz egiten den eslaviar taldeko hizkuntza da (hego-mendebaldekoa hain zuzen, serbokroazierarekin senidetuta). Esloveniako hizkuntza ofiziala da; halaber, Italia (Friuli-Venezia Giulian), Austria (Karintian) eta Hungariako hainbat herri mugakidetan hitz egiten da.

Lehenengo mintzaira da 1,85 milioi pertsona ingururentzat, eta Europar Batasunaren 24 lan-hizkuntza ofizialen artean dago.

Historia

Freising Eskuizkribuak.

Freising Eskuizkribuak, X. mendeko amaieran eta XI.eko hasieran idatzitakoak eta erlijio arlokoak, dokumenturik zaharrentzat hartzen dituzte. Erdi Aroan zehar herri xehearen etxeko mintzaira izan zen, hirietan ere hitz egiten zuten arren, alemana eta italierarekin batera. Hala ere, nobleziaren hizkuntza garai hartan batik bat alemana bilakatu zen.

Lehenengo eslovenierazko hitzak inprimaturik stara pravda ('justizia zaharra') 1515ean agertu ziren Vienan poema batean. Esloveniera estandarra XVI. mendeko bigarren erdialdean sortu zuten, hasiera hartan luterotar egile batzuen eskutik: Primož Trubar, eslovenierazko lehendabiziko liburuak idatzi zituena; Adam Bohorič, lehenengo gramatikaren egilea; eta Jurij Dalmatin, Biblia osoa itzuli zuena.

Eredu estandarra nagusiki Goiko Beheko karnoliar dialekto taldeetan oinarritu zuten, eta prekmurje dialektoa baztertuta geratu zen XIX. eta XX. mendeetako prozesuan. Hori dela-eta, gaur egun oraindik ere horren hiztunek eredu batua urrun sentitzen dute.

XIX. mendean, nazionalismo erromantikoaren sasoian, ilirismoa eta pan-eslaviar kultura mugimenduek hizkuntza batuari ekarri zizkioten serbokroaziera eta txekierazko hitzak, batik bat historikoki mailegatutako alemanezko hitzak ordezkatzeko. Urte haietako egile nabarmenak Fran Levstik eta Josip Jurčič izan ziren, azken hau lehenengo eleberria idatzi zuelarik 1866an. Mendearen amaieran aurkako joera nagusitu zen, tartean Ivan Cankar egile modernista zegoelarik, hizkuntza "garbiagoa" bultzatuz eta kroazierazko mailegu gehiegizkoak saihestuz.

1920 eta 1930eko hamarkadetan, Jugoslaviako Erresumaren urteetan, kroazieratiko eragina berriro areagotu zen. Horren aurka, idazle gazteak eta intelektualak azaldu ziren, ezkertiarrak eta katolikoak. 1920 eta 1941 artean mintzaira ofiziala "serbiera-kroaziera-esloveniera" izan zen. Praktikan, esloveniera erabiltzen zuten hezkuntzan eta administrazioan, baina erakunde batzuetako mintzaira serbiera zen.

Garai hartan bertan, mendebaldeko lurraldeak Italiak bereganatuta zituen, italiera modu bortitzean inposatuz. 1923 eta 1943 artean eslovenieraren erabilera publikoa debekatuta zegoen hertsiki eta ekintzaileak erreprimituta. Halaber, Austriaren menpe zeuden lurraldeetan (Hego Karintia) germanizazioaren politika gogorra zen eta 1938an Karintian esloveniera debekatu zuten, Anschlusseko urteetan. Horrek bizkortu zuen hizkuntz ordezkapena: 1910ean, % 17 eslovenierazko hiztunak baziren, 1951an soilik % 10, eta 2001ean % 2.8 besterik ez.

Munduko Bigarren Gerran herrialdea banatu zuten Ardatzaren potentziek, Italia faxistak, Alemania naziak eta Hungariak hain zuzen. Okupatzaile horiek guztiek hiztunak jazarri zituzten modu batean edo bestean. Gerratea amaituta, Eslovenia Jugoslaviako Errepublika Sozialista Federalean sartu zen, eta esloveniera federazioaren hizkuntza ofizialetako bat bilakatu zen. Salbuespen garrantzitsu bat egon zen, jugoslaviar armada alegia, serbokroaziera baino ez zuena erabiltzen.

Azkenik, independentzia nazionalak biziberritu zuen hizkuntza 1991tik, bizitzaren arlo guztietara hedatuz. 2004an Europar Batasuneko hizkuntz ofizialtzat izendatu zuten. 2010ean, Janez Dular hizkuntzalari ezagunak adierazi zuen hizkuntza, arriskuan ez dagoen arren, presentzia murrizten ari dela, zientzia eta goi hezkuntzaren alorretan bereziki.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Esloveniera

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

• (Ingelesez)(Eslovenieraz) Zientzia eta Arteko Esloveniako Akademia