Estibalitz Sasiola

Estibalitz Sasiola
Bizitza
Jaiotza	Deba,
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Heriotza	1611ko apirilaren 16a
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara
Jarduerak
Jarduerak	idazlea

Estibalitz Sasiola edo Sasiolakoa (Deba, Gipuzkoa, 1550 baino lehen – 1611ko apirilaren 16a), agian, euskal idazle eta olerkaria izan zen; hala izan baldin bazen, euskal idazleen artean lehen emakumezkoa bide da. Egun, Joan Perez Lazarragakoaren eskuizkribuan jasotako hiru olerki harenak diren ala ez ebazteke dago.^[1]^[2]

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2004an, hain zuzen ere, euskal literaturarako aurkikuntza itzela gertatu zen, Madrilen, Joan Perez Lazarragakoaren eskuizkribua topatu zutenean. Liburu haren atzeko aldean beste norbaitek idatzitako hiru olerki daude. Lehenaren goiko aldean egileari buruzko azalpen zehatza ematen digute: «De la Señora Maria Estibaliz de Sasiola».

Sasiola Debako etxe noble zaharra zen, gaur oraindik zutik dirauena. Jakin badakigu, geroago, 1340an, Lope Sasiolakoak beste etxe noble bat eraiki zuela Zumaian, eta Zumaiako San Pedro kaperan sasiolatarren armak ezarri zituztela. Haietako batzuk ospetsuak izan ziren: Martin Otxoa Sasiolakoa, Gaztelako kondestablearen idazkaria, 1539ko urriaren 25ean Lizarraten Karlos V.a enperadoreari harrera egin zion berbera: Debako San Anton kapera fundatu zuen eta Aranzibiako jauna ere izan zen; halaber, Paskual Sasiolakoa, Mutrikuko eskribaua eta 1583an Debako alkate izan zena.

Olerkiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estibalitz Sasiolakoa, ematen duenez, debarra zen, 1550. urtea baino lehen jaioa eta 1611n zendua. Emakume noblea zenez gero, bazekien irakurtzen eta idazten. Harenak dira, agian, Joan Perez Lazarragaren liburuko bukaeraldean ageri diren maitasunezko hiru olerki hauek:

«

XXIII

Leku on bat da Eskozia

De la señora Maria Estibaliz de Sasiola

Leku on bat da Eskozia
obeagoa da Beneszia
ene aldeko lagunoni
elkaenzako flakezia
nai deban orduetako
andia dakar fantasia
bosteun dukat kosta jakan
baroeoni balentia
emperadore jaunaganik
ekarizea lizenzia
eleizara juen oi naiz
egin oi det bekatu
abemaria asi baize
ezin oi det notatu
liburuan bere jari oi naiz
begi neureok lausotu
fraidia predikazen jarri
izik ezin aditu
ofrendara dianea
ondo oi det miratu
sagara gora dianean
amore lindeaz oroitu
amore linda galantorek
gogoan oi ni banindu
lagunok baiez diostau
neuronek ezin sinistu
neuronek esin neio baia
egingo digot mandatu
arenzat jaio ninzala ta
enagiala largatu
es bisteak konsolat[u]
ez egonak amorat[u]
ez maian asentatu,
ez oean albergatu.
Jaun zerukoa estagizu[la]
gizona onein amor[adu]
laztan enea nai gara...
sure atean arteti
aren agun zaite[z]
sakuskedan leiotik.
Egun artan nik ez ne[ban]
munduan lizan bear(rrik)
speranzeak bizi oi...
erri onezat atean
speranzea galdu oi dot
errira natorronea[n]
ene lastan zuri ederra
zure laztan ni banari
kontu estua emango digozu
zeruetako jaunari
munduan diran podere oro
eskuan dituanari
bazinaki gogoa
lastana biozekoa
[zu]re minez ilgo banaiz
[l]udatu jaun zerukoa
[a]more linda galant bata
[e]ne amore berria
[g]ura dakustan ordu orotan
[or]rzean ur det irria
[ur]a estakustanea
[a]ldea malenkonia
[...]gun ekusi estet eta
[...]oi ene bekataria
[...]sigarika banendorren
[...]patu egun batean
[...]estanarekin enkontra nezan
[S]an Juanen aurea
[ber]e iru matalotekin
[gorp]utza galanta joean
zazpi urtekoz ekari nau
gajoturik oea
korzierrean irte neban
baii? joean kalean
debotaro enzutera
birjinearen mezea
Madalena santea da
ene abogadea
arren emon degidala
eska nakion doea
arimakoz eta gorpuzekok
obe dedan bidea
ene laztan biozekoa
kortes enseinadea
eri onetan bestek eztu
ar oi deban librea
Franziako armak dakaz
goian eta bean
aren ekuzten etoriko naiz
lebante urrunerean
biok ondo izango gara
mundan garan artean
paradisu ereinuan
mundutik goazenean

XXXIV
Itai lelo i bai lelo

Itai lelo i bai lelo
etxean arai leloa
damarika dan galantaena
Belagai Butroekoa
Belagaia dioza eta
korionean jajoa
oreanik jagi ninzan
astelen goizean
eskuetan busti eta
kalera nirteanean
ene lastan zuri ederra
berdurakin aurean
soinean gonaz ondo jazita
jurapa oria gainea
gerian gerikoa eder
solea sotil oinea
bularteria trapua zuri
labradurak urrea
donzellakin fordelizak
lepoan goienainean
donzella batek jozi zeban
Iruneko kalean
niri ondo kosta jakin
Gipuskoako lurrean
orain aldiaz aita deza[...]
Gaztelako noblezia
Burgus ta Toledo
ta Kordoba ta Sibillia
[Maro]ko errei[nua]
Barzelona ta Balenzia
Napol erri noblea da
arek urrean Kalabria
Genoako kondaduan
Pisakin Florenzia
Pullalekin Ferrera baino
obeagoa da Beneszia
munduak klaramentean daki
zurca dana Zizilia
[A]ostaenez lezu on dira
Toskanarekin Lonbardia
aek gustiak baino bere
obeago ene amore onetsia

XXXV
Meldi Altuan
Edurra Daidi

Mendi altuan erurra daidi
aran baxuan eguzki
mendiaran guztiak baino
ene koitaok nagusi
ikaz lazten ninduan dontzella batek
aurten nai ez ekusi
laster kanbiatu ninduan
deseo ebenagaiti

»

Lehen olerkian mintzo den pertsonaia emakumezkoa da; bigarrenean, ez da garbi ikusten nor ari zaigun hizketan; eta hirugarrenak gizonezko baten ahoan jarrita dagoela dirudi. Gidor Bilbao eta Ricardo Gómez euskalariek diotenez, badirudi olerkiok Lazarragak idatzi zituela: beharbada Estibalitz Sasiolakoak idatzi edo kopiatu zituen lehenik, eta gero Lazarragak berriro kopiatu zituen, ezaugarri batzuk mantenduz eta beste batzuk beretuz.^[1]^[2]