Etna
| Etna | |
|---|---|
 Gizateriaren Ondare | |
 | |
| Datu orokorrak | |
| Garaiera | 3.357 m |
| Prominentzia | 3.357 m |
| Mota | Geruza-sumendi, turismo-atrakzioa eta decipoint (en)  |
| Azalera | 19.237 ha |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 37°45′03″N 14°59′36″E / 37.75083451°N 14.99322029°E |
| Estatu burujabe |  Italia |
| Eskualdea |  Sizilia |
| Italiako hiri metropolitarra | Metropolitan City of Catania |
| Babestutako-eremua | Etna Park (en) |
| Leku geografikoa | Sizilia |
| Mendizaletasuna | |
| Lehen igoera | 1669, +2012-04-01T00:00:00Z $2, 2013ko urria eta 2021 |
| Geologia | |
| Material nagusia | trakibasalto tefrita basanita trachyandesite (en) mugearita basalto picrobasalt (en) |
Etna (sizilieraz Muncibeddu; italieraz Mongibello) Siziliako ekialdeko kostaldean dagoen geruza-sumendia da, Messina eta Cataniatik gertu kokatuta. Europako sumendi aktiborik handiena da eta gaur egun 3.326 m ditu (erupzioen eraginez 1865tik 21,6 m gutxiago izanik). Alpeetatik hegoaldera dagoen Italiako mendirik altuena da eta 1.190 km² azalera du. Gaur egun Etna sumendiak lau krater ditu: ipar-ekialdeko kraterra, Boraginea, Bocca Nuovay eta ipar-ekialdeko kraterra.
Etna mendia munduko sumendirik aktiboenetako bat da, ehunka aldiz sartu baita erupzioan milioi erdi urteetan zehar. Batzuetan oso suntsitzaile izanda ere, jendeak ez du arriskutzat hartzen. Hala ere, historikoki zenbait erupzio arriskutsuak izan du: Vergiliusek Aeneisetan deskribatzen duena, 1669koa, 1928koa, etabar.
Etnaz gain, Italian badaude beste sumendi batzuk ere, Vesuvio eta Stromboli, esaterako. Hala ere, bi horiek ez dute Etnarekin inolako erlaziorik, prozesu geologiko oso ezberdinengatik sortu baitira.
Izena
XX. mendearen hasiera arte gutxienez, ohikoa zen Siziliako populazioa sumendi ezagun honi Gibellu deitzea. Izen hau, Sizilian, erdi aroko presentzia arabiarraren ondorioz sortu zen. Gibellu edo Gibello جبل ŷébel arabierazko hitzetik dator, "mendi" esan nahi duena. Gaur egun, Sizilan gutxi batzuek baino ez dute sumendia horrela deitzen.
Bere izen arrunta, Etna ninfatik zetorren; Briareo erraldoiaren eta Cimopoliaren, edo Uranoren eta Gearen alaba.
Erupzioak
Etna sumendiaren erupzioak ez dira guztiak berdinak. Etnaren lehenengo erupzio ezaguna, Diodoro Sikulo historialariak erregistratutakoa izan zen. Azken 2000 urteetan zehar Etnaren aktibitatea jariotsua izan da orokorrean; erupzio nahiko eztandagarriekin bere gailurrean.
Sumendia betidanik ezagutu eta aztertu den arren, ez dago batere argi nola sortu zen. Inguru hartako tektonika oso konplexua da; hori dela bide, hainbat teoria daude Etnaren sorrera azaltzen saiatzen direnak. Zientzialari guztiek dakitena zera da: sumendia puntu bero (hotspot) batean dagoela, alegia, aktibitate tektoniko handia duen gune batean. Horrek azal dezake Etnak duen jarduera etengabea.
Erupziorik suntsigarriena, zalantzarik gabe, 1669an martxoa eta ekaina artean gertatutakoa izan zen. Adituen aburuz, 830.000.000 m³ laba eta tefra askatu zen honetan.
Kanpo loturak
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Etna |