Eugène Charles Catalan

Eugène Charles Catalan
	; (1884) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Brujas, 1814ko maiatzaren 30a
Herrialdea	Belgika ; Frantzia
Lehen hizkuntza	frantsesa
Heriotza	Lieja, 1894ko otsailaren 14a (79 urte)
Hezkuntza
Heziketa	École polytechnique ; Liejako Unibertsitatea ; Parisko Unibertsitatea
Tesi zuzendaria	Joseph Liouville
Doktorego ikaslea(k)	Constantin Le Paige (en) ; François Deruyts
Hizkuntzak	frantsesa
Ikaslea(k)	ikusi François Deruyts;
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria eta unibertsitateko irakaslea
Lantokia(k)	Paris
Enplegatzailea(k)	San Petersburgoko Zientzien Akademia ; Liejako Unibertsitatea ; Lycée Saint-Louis
Kidetza	San Petersburgoko Zientzien Akademia; Zientzien Errusiar Akademia; Accademia delle Scienze di Torino

Eugène Charles Catalan (1814ko maiatzaren 30a - 1894ko otsailaren 14a) belgikar matematikari bat izan zen (baina Frantziaren menpe zegoen Belgika garai hartan), zenbakien teorian aditua.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eugène Catalan, Joseph Catalan izeneko frantziar bitxigile seme bakarra, Brujasen (gaurko Belgika eta orduko Frantziako Lehen Inperiokoa) jaio zen, 1814an. 1825ean, Parisera joan, eta Matematika ikasi zuen École polytechnique ikastetxean, bertan, Joseph Liouville frantses matematikaria ezagutu zuen (1833). 1834an, unibertsitatetik kanporatu, eta Chalons-sur-Marne herrian bizitzen jarrita, graduatu ondoren lanpostu bat eskuratu zuen bertako Arte eta Lanbide Eskolan. 1838an, École Polytechnique-ra itzuli, eta, Liouvilleren laguntzarekin, matematika titulua lortu zuen, 1841ean. Ondoren, Carlomagne College-ra joan zen, geometria deskribatzailea irakasteko.

1865ean, Liejako Unibertsitateak Analisiko katedra eman zion. 1879an, artean Belgikan zegoela, editore lanetan hasi zen egunkari batean; hantxe argitaratu zuen Paul-Jean Busschop-en teoria, oin-ohar batean, nahiz eta 1873an onartu ez (enpirikoegia zela jakinarazi zion Busschopi). 1883an, Belgikako Zientzien Akademiarako lan egin zuen zenbakien teoriaren arloan.

Arazoak izan zituen bere lanbidean, politikoki oso aktibo eta arras ezkertiarra zelako: esaterako, 1848ko iraultzan hartu zuen parte; ibilbide politiko bizi-bizia izan zuen, hainbeste, non diputatua ere izan zen Frantziako Diputatuen Ganberan. 1849. urtean, etxera joan zitzaion Frantziako polizia, legez kanpoko irakasmaterialaren bila, baina ez zuten ezer aurkitu.

Liejan (Belgika) hil zen, 1894an.

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zatiki jarraituen arloan, geometria deskribatzailean, zenbakien teorian eta konbinatorian aritu zen lanean. Bere izena eman zion 1855ean, gainazal berezi bat aurkitu zuen, Catalanen izena eman zitzaiona: gainazal periodiko minimoa $\mathbb {R} ^{3}$ espazioan. Horren aurretik, aieru ospetsu bat enuntziatu zuen (Catalanen aieru), 1844an argitaratua eta azkenik 2002an Preda Mihăilescu errumaniar matematikariak frogatu zuena. Zenbaki batzuk (Catalan zenbakiak) ere definitu zituen konbinatoriako problema bat ebazteko.