Garai antropologikoa

Demokraziaren jaiotzarekin eta hiritarrek polis-az hitz egiteko eta erabakitzeko aukerarerekin, filosofia egiteko modu berri bat jaio zen. Natura eta errealitatearen azterketa giza adimenaren eta gizakien arteko erlazioen azterketek ordezkatu zuten, garai antropologikoari hasiera emanez.

Liga Panhelenikoaren garaien kokatu behar dira erretorika maisu ziren sofistak eta Sokratesen arteko tirabirak, garai honetan jaio baitzen polis grekoen arteko batasuna eta "grekotasun" izpiritua. Periklesen demokraziak aristokraziak erretorikarekiko zuen interesa piztu zuen, hauen irakasle sofistak izan zirelarik. Hauek morala eta legearen erlatibismo kulturala defendatzen zuten, honen aurka Sokrates altxatu zelarik, Egia eta Justizia balore unibertsal bezala aldarrikatuz.

Sofistak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sofisten agerpena pertsiarren aurkako garaipenaren garai berean gertatu zen. Persiaren kontrako gerlan irabazi ahal izateko grekoek elkartu behar izan zuten, Liga Panelenikoa sortuz. Era horretan, hiri grekoak burujabeak izan arren, batasunaren kontzeptura iritsi ziren, grekotasunaren kontzeptura hain zuzen.

Bolada hartan Atenaseko demokrazia eta Periklesen gobernua azaldu ziren, honek pertsuasioaren artea (erretorika) bultzatuz. Sofistak ziren arte honen maisu eta klase gorenei irakasten zieten, beren zerbitzuengatik asko kobratuz. Euren trebetasuna frogatzeko erakusketak eta eztabaidak egiten zituzten maiz, haietan batek gauza bat eta besteak aurkakoa frogatzen saiatzen zirelarik. Normalean beste kulturekin eta atzerritarrekin harremanak izan zituzten. Horrek lege absoluturik ez zegoela pentsatzera eraman zituen, lege guztiak erlatiboak izango lirateke beren ustetan. Sofistak ez ziren naturaz arduratzen, gizakien eta hirien arazoak axola zitzaizkien gehienbat, ongia, justizia, edertasuna, egia, eta bestelako balore tradizionalak kritikatuz.

Protagoras izan zen sofistarik garrantzitsuena, bere ideia nagusiak honakoak ziren:

Ezagupen erlatibitatea:

«

Gauza guztiak agertzen zaizkidan bezalakoak dira niretzat. Eta agertzen zaizkizun bezalakoak dira zuretzat: zu gizona zaren heinean neu ere gizona nauzulako

»

«

Gizakia gauza ororen neurria da

»

Agnostizismoa: Protagorasek jainkoen existentziaz eta nolakoak diren ezin dela jakin uste zuen.

Legearen erlabitismo kulturala. Filosofo honen arabera legea alda daiteke, ez da sakratua, eta bere helburua pedagogikoa da. Horregatik jakintsuenek aldatua izan dadila proposatu zuen. Azkenik, hiri bakoitzaren legeen aurreko errespetua defendatzen zuen:

«

Mazedonioek neskak maitatuak izan behar direla eta ezkondu aurretik gizon batekin oheratzea onesten dute, baina gaizki iruditzen zaie ezkondu ondoren gauza bera egiten badute. Grekoen aburuz bi gauza horiek itsusiak dira. Masogetek beren senideen gorputzak zatitzen dituzte eta jaten dituzte, seme-alaben gorputzak gurasoentzako zerraldorik politenak direlakoan; baina norbaitek Grezia horixe egingo balu, zapuztua eta hiltzera kondenatua izango litzateke ekintza mespretxagarria egiteagatik

»

Beste sofista garrantzitsua Gorgias izan zene, baina bere liburu baten hiru zatien tituluak besterik ez dira kontserbatzen. Ezin da jakin titulu horiek bere ideiak egiatan azaltzen dituzten edo erretorika besterik ez diran. Honakoak dira:

"Ez da ezer existitzen"

"Zerbait existitzen bada ezin da ezagutu"

"Zerbait ezagutuko balitz komunikaezina izango litzateke"

Bigarren mailako sofistek (Hipias, Antifon, Kalikles eta beste batzuek) legearen erlatibismo kulturala bere azken ondorioetaraino eraman zuten. Legea pribatuan ez zela bete behar proposotzen zuten. Legeak ia beti gizakiaren izaeraren aurkakoak zirela mantentzen zuten. "Physis" eta "Nomos" kontrajarriak zirela zioten, physisak plazera eta erabilgarritasuna eskatzen baititu.

Sofisten garrantzia ezagutza, legeak eta ohiturei bruzko lehenbiziko hausnarketa egitean datza, erlatibismo kulturala gaur egunean modan dagoela esan bagenezake ere.

Sokrates[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Sokrates»

Europar kulturaren pertsonai nagusietako bat izan da Sokrates (k.a 470-399) idatzirik utzi ez eta berari buruz dagoen informazio gehiengoa Platon bere ikasle eta mireslearen idatzien bitartez iritsi den arren. Atenasen jaioa, eskultore eta emagin baten seme zen eta ziurrenik Peloponesoko gerra (k.a 431-403) eta Hogeita hamar Tiranoen diktaduraren (k.a 404) arteko denbora tartean hezi zen Atenaseko plazetako sofisten irakaskuntzapean.

K.a 403. urtean demokrazia lehengoratu zen arren, k.a 399. urtean Atenaseko hiru hiritarrek honakoa leporatu zioten Sokratesi:

Hiriko jainkoak ez errespetatzea

Jainko berriak ekarri izana

Gazteria hiroaraztea edo usteltzea.

Hau dela eta heriotza zigorrera kondenatua izan zen, Apologia, Criton eta Fedon izeneko elkarrizketetan bere bizitzako azken uneak deskribatu zituelarik Platonek. Aipatzekoa da Jenofonte eta Aristofanes filosofoen idatzietan deskribatzen den Sokrates Platonek deskribaturikoarekin alderatuz gero oso desberdinak direla, ziurrenik azken honek bere idazkietarako Sokrates idealizatu eta bere ideien alde jarri nahi izan zuelako

Metodo sokratikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sokratesen metodoa, hau da, elkarrizketa, bi ataletan banatzen zen:

Ironia: Gai baten aurrean Sokratesek bere ezjakintasuna aitortzen zuen. Honela gaia oso ondo ezagutzen duela pentsatzen zuen bere solaskidea galderen bidez berak ere gai horretaz ezer ez zekiela konturatzera eramaten zuen.

Mayeutika: Galdera trebeak zirela medio, Sokratesek bere solaskidea egia aurkitzera eramaten zuen, egia elkarrizketaren produktu izanik. Sokratesek bere amak egiten zuena egiten zuen solasean, ama emagina baitzuen, alegia, pertsonak jaiotzen laguntzen zuen, eta Sokratesek solaskidearen buruan ideiak "jaiotzen" laguntzen zuen.

Platonek, Sokrates bere elkarrizketa gehienen protagonista bihurtu zuen. Denboraren poderioz, Platon bere maisuarekiko leialtasuna galtzen joan zen. Hal eta guztiz, bien pentsaerak bereiztea zaila gertatzen da. Aristoteleren bidez badakigu filosofiari egin zizkion ekarpenik garrantzitsuenak definizioaren bilatzea eta moral inteletualista direla:

Definizioaren bilatzea: Sokratesek hizkuntzaren balioa berreskuratu nahi zuen sofisten aurrean. Bere ustez, hizkuntza ezin zen besteak konbentzitzeko tresna hutsa izan, ezta zerbait eder eta distiratsua ere; egia aurkitzeko helburua den tresna litzateke, beraz lege eta morala ezartzeko komunitateak erabili beharreko tresna. Sokratesen kezka etiko edo morala da batik bat. Bere elkarrizketetan bidezko, erretorika, edertasuna...zer diren ikertzen saiatu zen. Guztientzat balio duen definizioen ezean zientzia ezinezko litzateke eta ondorioz gizakien arteko harremanak baita ere.

Moral intelektualista: Sokratesek bertutea jakintzarekin identifikatzen zuen. Bere aburuz, zer egin behar duen dakienak ongi egiten du, eta gaizkileak ez daki zer egin behar duen. Sokratesek inork ez duela jakinaren gainean gaizki egiten pentsatzen zuen. Teknikaren (poiesis) eredua hartu zuen, eta moralaren eremura eraman zuen (praxis). Hemendik Sokratesen ustez, bekatu eta zigorra kontzeptuak ez zirela existitzen ondorioztatzen zuen. Gaizkileak hezi beharko lirateke, hau da, espetxeek "eskolak" izan beharko lukete.

Platonekiko ekarpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sokratesen metodo induktiboa; bereziki, honen emaitzak; eta gai etiko eta politikoekiko interesa bereak egin zituen. Sokratesek egiak edo balore unibertsala (guztientzako baliagarriak direnak) bazirela frogatu bazuen ere, ez zuen berorien funtsaren arazoa argitu, hori Platonek egin zuen, ideie egiazko existentzia emanez.