Izarbeibar-Novenera

Aldatu loturak
Koordenatuak: 42°36′10″N 1°47′40″W / 42.60280753°N 1.79456078°W / 42.60280753; -1.79456078
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Garesaldea» orritik birbideratua)
Ez nahasi Izarbeibarrekin, Nafarroa Garaiko ibar bat, edo Novenerarekin, herrialde bereko eskualde historiko bat.
Izarbeibar-Novenera
 Euskal Herria
Map
Administrazioa
Herrialdea Nafarroa Garaia
Udalerriak20 (lista ikusi)
EskualdeburuaGares
Herri handienaGares
Izen ofizialaIzarbeibar-Novenera (eus.)
Valdizarbe-Novenera (cas.)
Geografia
Koordenatuak42°36′10″N 1°47′40″W / 42.60280753°N 1.79456078°W / 42.60280753; -1.79456078
Azalera500,85 km²
Garaiera298-1019 metro
Distantzia22,4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria13.480 (2022:  −50)
Dentsitatea26,91 biztanle/km²
Datu gehigarriak
Sorrera2019ko otsailaren 6an

Izarbeibar-Novenera[a] Nafarroa Garaiko eskualde bat da, Euskal Herrian kokatuta. Hiru erakunde historikok osatzen dute: Izarbeibar, Novenera eta Mañeruibar. Arga ibaiaren erdiko zatia, Robo ibaiaren arroa eta Riosalado ibaiaren beheko aldea hartzen ditu. Iparraldeko eremuak, menditsuak, Nafarroako Mendialdearekin muga egiten dute; hegoaldeko udalerriak, berriz, Nafarroako Erriberan daude, nahiz eta eskualde gehiena Nafarroako Erdialdearena izan.

20 udalerrik osatzen dute, eta 2022 urtean 13480 biztanle eta 500,85 kilometro koadroko azalera zituen; horrek 25,89 biztanle kilometro koadroko biztanleria-dentsitatea sortzen zuen. Arga ibaia Mirandan dagoen itsas mailaren gaineko 298 metrotik Esparatz mendiaren 1019 metrora arteko altuera du.

Eskualdeburua Gares udalerria da, eskualdeko populatuena.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izarbeibar-Novenera beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Izen ofiziala, Nafarroako Gobernuaren arabera, honako hau da: Valdizarbe-Novenera / Izarbeibar-Novenera.[1]

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jatorriz, Izarbeibar bakarrik deitu behar zitzaion eskualdeari, hau da, Izarbeibarreko Mankomunitatea handitu behar zen, garai hartan Izarbeibar ibarraren mugak gainditzen zituena. Nafarroako tokiko mapa berria berrikusteko prozesuan, hainbat adituk nabarmendu zuten izenak eskualde berriko biztanleriaren % 35 baino ez lukeela ordezkatuko (Novenera eta Mañeruibar ordezkaririk gabe geratuko lirateke izen berrian), eta Izarbeibar kontzeptua deformatuko lukeela, inoiz bereak izan ez diren lurraldeak egozten baitzaizkio. Igor Cacho Hualde bezalako historialariek Izarbeibar-Novenera forma proposatu zuten (biztanleriaren % 90 izatera pasatuz) edo zuzenean izen neutro bat asmatzea. Azkenik, Nafarroa Garaiko eskualde berriak sortzen zituen legearen behin betiko onarpenean, Izarbeibar-Novenera izena jarri zitzaion.[2]

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

 Iruñerria (Ibarrak) Iruñerria (Metropolialdea)
Estellerria (Montejurra) Erdialdea
Mendebaldea
   Izarbeibar-Novenera  
Ekialdea
Estellerria (Estellerriko Erribera) Erriberagoiena

Izarbeibar-Novenera eskualdeak Iruñerria eskualdea du muga iparraldean: Ibarrak azpieskualdea mendebaldean eta Metropolialdea azpieskualdea ekialdean. Ekialdean Erdialdea eskualdea dago. Hegoaldean Erriberagoiena eskualdea du mugakide. Azkenik, Estellerria eskualdearekin muga egiten du mendebaldean: Estellerriko Erribera azpieskualdekin hegoaldean eta Montejurra azpieskualdekin iparraldean.

Inguru naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Map
Izarbeibar-Novenera eskualdeko ibaiak

Eskualdea iparerdialdeko Nafarroako Erdialdean dago. Mendiak eta mendilerroak haran lau eta hadi samarrek eteten dituzte, eta horien artean nabarmenki nabarmentzen da. Hala ere, iparralderago dagoen zatia oso menditsua da, eta Erreniega gailurra da mila metrotik gorako altueran. Hauek dira eskualdea zeharkatzen duten mendilerroak:

Bestalde, zeharkatzen duten eta mendilerroak banatzen dituzten ibaiak honako hauek dira:

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualde honek klima nahiko egonkorra du; izan ere, eremu garaietan izan ezik, non klima hotzagoa den (baina kontraste txikiagoarekin, beste eremu batzuekin alderatuta), udalerri gehienak erdi-ilunean daude, eta, beraz, ez dago alde handirik eskualdearen iparraldearen eta hegoaldearen artean, edo ekialdearen eta mendebaldearen artean. Altitudea da faktore erabakigarri bakarra; izan ere, altitudea zenbat eta handiagoa izan, orduan eta tenperatura baxuagoak izaten dira, nahiz eta aldea, oro har, ez den oso nabarmena eskualde mailan.

Eskualdean hainbat estazio meteorologiko daude, baina hauek dira adierazgarrienak: Gares (iparraldea) eta Miranda (hegoaldea).

    Datu klimatikoak (Miranda Arga, 1982-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 19.0 25.0 27.0 30.0 36.0 42.0 43.5 42.0 38.0 31.0 25.5 19.0 43.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.5 11.7 15.2 17.5 22.0 27.0 30.1 29.8 25.6 20.0 13.4 9.9 19.3
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.6 7.0 9.8 12.0 15.9 20.4 23.2 23.1 19.4 14.8 9.4 6.1 13.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.7 2.2 4.3 6.4 9.8 13.8 16.3 16.3 13.2 9.6 5.3 2.4 8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.0 -8.0 -8.0 -4.0 0.0 4.0 8.0 8.0 4.0 -1.0 -7.0 -11.0 -11.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 34.8 29.4 40.1 46.9 48.2 39.6 23.7 20.2 37.0 42.4 49.1 33.1 444.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 49.0 33.0 48.0 37.0 55.0 80.0 65.0 150.0 78.0 56.0 52.0 32.0 150.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 8.0 6.3 6.9 8.5 7.9 5.3 3.9 3.7 4.9 7.4 8.1 6.9 77.8
Elur egunak (≥ 1 mm) 0.6 0.6 0.3 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.5 2.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[3]
    Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 24.0 26.5 29.0 36.5 40.0 41.5 43.0 38.0 32.0 27.0 21.0 43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.7 11.6 15.4 17.0 21.8 26.6 29.6 29.6 25.3 19.6 13.3 9.9 19.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.4 9.6 11.5 15.6 19.8 22.5 22.6 19.1 14.4 9.0 5.9 13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.1 1.3 3.8 5.9 9.3 13.0 15.5 15.6 12.8 9.1 4.6 1.8 7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.0 -10.0 -8.5 -3.0 -0.5 2.0 7.0 5.0 3.0 -0.5 -6.5 -10.0 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 44.2 38.7 51.6 59.5 53.1 45.6 27.0 26.3 38.6 60.3 55.4 57.2 547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 39.0 29.0 33.6 62.0 42.2 38.5 33.0 85.0 61.5 46.0 59.0 39.0 85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 11.6 10.3 8.8 11.2 11.1 7.2 5.4 4.9 7.8 10.5 11.5 12.8 113.0
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.3 1.4 0.9 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.2 5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]

Banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Map
Izarbeibar-Novenera eskualdeko banaketa tradizionala

Banaketa tradizionala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdea hiru eskualde handitan banatu izan da:

Lehenengo biak ibarrak dira, Nafarroako iparraldeko gainerako zonetan bezala, biztanlegune txikiago batzuek osatzen dituztenak. Hirugarrenak, ordea, herrialdearen hegoaldeko fisionomia du, herri eta udalerri independenteekin, eta honako hauek dira:

Udalerriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izarbeibar-Novenera eskualdea 20 udalerritan banatuta dago, honako hauek:

Udalerria Biztanleria (2023) Azalera (km²) Dentsitatea (bizt/km²) Udalburua
Adios 172 8,3 20,72 Adios
Añorbe 628 24,1 26,06 Añorbe
Artaxoa 1772 67,14 26,39 Artaxoa
Artazu 116 6,03 19,24 Artazu
Berbintzana 672 12,98 51,77 Berbintzana
Biurrun-Olkotz 246 15,69 15,68 Biurrun
Eneritz 301 9,45 31,85 Eneritz
Gares 2944 39,7 74,16 Gares
Girgillao 71 24,6 2,89 Etxarren
Larraga 2087 77,2 27,03 Larraga
Legarda 135 8 16,88 Legarda
Mañeru 445 12,89 34,52 Mañeru
Mendigorria 1191 39,1 30,46 Mendigorria
Miranda Arga 917 60,1 15,26 Miranda Arga
Muruzabal 269 6 44,83 Muruzabal
Obanos 920 19,7 46,7 Obanos
Tirapu 54 6 9 Tirapu
Ukar 190 12 15,83 Ukar
Uterga 169 9 18,78 Uterga
Zirauki 467 41,47 11,26 Zirauki
Biztanleria udalerrika Bilakaera azken 10 urteetan
Map
Map
  •      > 10000
  •      5000-10000
  •      2500-5000
  •      1000-2500
  •      500-1000
  •      250-500
  •      250-100
  •      < 100
  •      > %10
  •      %5−10
  •      %1−5
  •      %0−1
  •      %-5−0
  •      %-10−-5
  •      %-15−-10
  •      < %-15

Herriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020an gutxienez biztanle 1 zuten 27 biztanlegune daude eskualdean

Herria Kategoria Udalerria Ibarra
Adios udalerri  Adios Izarbeibar
Añorbe udalerri  Añorbe Izarbeibar
Argiñaritz leku  Girgillao Mañeruibar
Artaxoa udalerri  Artaxoa Mañeruibar
Artazu udalerri  Artazu Mañeruibar
Basongaitz etxalde  Legarda Izarbeibar
Berbintzana udalerri  Berbintzana Novenera
Biurrun kontzeju  Biurrun-Olkotz Izarbeibar
Eneritz udalerri  Eneritz Izarbeibar
Etxarren kontzeju  Girgillao Mañeruibar
Gares udalerri  Gares Izarbeibar
Girgillao kontzeju  Girgillao Mañeruibar
Larraga udalerri  Larraga Novenera
Legarda udalerri  Legarda Izarbeibar
Mañeru udalerri  Mañeru Mañeruibar
Mendigorria udalerri  Mendigorria Novenera
Miranda Arga udalerri  Miranda Arga Novenera
Muruzabal udalerri  Muruzabal Izarbeibar
Muruzabal Andion etxalde  Mendigorria Novenera
Obanos udalerri  Obanos Izarbeibar
Olkotz kontzeju  Biurrun-Olkotz Izarbeibar
Tirapu udalerri  Tirapu Izarbeibar
Ukar udalerri  Ukar Izarbeibar
Ukarreko benta etxalde  Ukar Izarbeibar
Uterga udalerri  Uterga Izarbeibar
Vergalijo etxalde  Miranda Arga Novenera
Zirauki udalerri  Zirauki Mañeruibar

Herri hustuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izarbeibar-Novenera eskualdeak, gainera, 42 herri hustu ditu, honako hauek:

Partzuergoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egun, Izarbeibar-Novenera eskualdean ez dago hainbat udalerritan banatutako partzuergorik.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdea 2019an sortu zen, Barkos gobernuak onartutako 04/2019 Foru Legearen arabera.[5] Nafarroa Garaiko eskualde berriak diseinatzeko prozesuan, 11 eskualde proposatu ziren lehen aldiz, eta horietako 3 bi azpieskualdetan banatu ziren. Eskualde hori Izarbeibar izenarekin agertzen zen, eta 20 udalerrik osatzen zuten, azkenean kontserbatu zena. Dena den, Euskaltzaindiari eskatu zitzaion toponimia-berrikuspenaren ondoren, eskualdea Izarbeibar-Novenera izendatzea erabaki zen, eta horrela, eskualdea osatzen duten lurraldeak modu bidezkoagoan irudikatzen dira, nahiz eta Mañeruibar falta den.[6]

Urte bereko irailean legeak atxilotu zuen Maria Chivite lehendakari berriak, bere ustez aurreko legealdian gehiengo osoz baliatu zen legeak ez baitzuen behar besteko adostasunik. Horregatik, nahiago izan zuen sakonago landu hasi berri zen legegintzaldian, prozesuarekin bat egin aurretik. 2021eko urrian, aldi baterako neurri gisa, tokiko finantzaketa-eredu berri bat onartu zen, aurrekoan sortutako desberdintasunak konpontzeko, eskualde berriak garatzen diren bitartean; hala ere, Uxue Barkosek bere garaian baliatu zuen legeak aprobetxatuta eta ofizialki onartuta jarraitzen zuten.[7]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2022 urteko erroldaren arabera 13480 biztanle zituen Izarbeibar-Novenera eskualdeak.

Eskualdeko biztanleria, guztira
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Eskualdeko biztanleria, udalerrien arabera
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdeko udalerri gehienen jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza da. Eskualdeak dituen ur-baliabideak direla eta, gariaren, ardoaren eta barazkien landaketak garrantzitsuak dira. Dena den, udalerriaren tamainaren arabera, okupazioa ere aldatu egiten da. Iparraldeko udalerri txikienek dute jarduera horren mendekotasun handiena, eta, kasu askotan, jarduera bakarra izaten dute, edo zaharberritzearekin batera egiten dute. Udalerri handienek, hegoaldekoek, nekazaritza-azalera handiagoa dute, baina mendekotasun txikiagoa dute. Eskualde hori ez dago oso industrializatuta, baina, hala ere, hainbat lantegi ditu, bereziki Arga ibaiaren ertzean.

Turismoa da eskualdeko beste jarduera ekonomiko nagusia, bereziki Donejakue bidearen inguruan. Gares, Obanos, Muruzabal, Artaxoa eta Mendigorria dira erakargarri turistiko gehien dituzten udalerriak, bertzeak bertze, Garesko zubian, Eunateko elizan, Artaxoako harresiak eta Andelosko hiri erromatarrean.

Azkenik, Iruñerria, Lizarrerria eta Tafallaldea bezalako industriaguneetatik gertu dagoenez, biztanle asko hara joaten dira egunero beren lanpostuetara.

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izarbeibar-Novenera eskualdea, lege-eremuan garatuta egon arren, oraindik garatu gabe dagoen eskualdea da, arlo juridikoan edo eskumenetan. Horregatik, oraingoz ez dago lurralde osoa biltzen duen eskualde-erakunderik edo mankomunitaterik.

Hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak

Hauek dira 2019ko Nafarroa Garaiko Udal hauteskundeen eskualdeko emaitzak:[8]

2019ko Hego Euskal Herriko udal hauteskundeak
Udalerria Alkatetza duen alderdia Zg.             
            
Adios Adiosko hautesle-elkartea 5
Añorbe Aldapeta 7
Artaxoa Artaxoa Kudeaketa eta Garapena 6
Artazu Elibidea 5
Berbintzana Berbintzanaren alde 5
Biurrun-Olkotz Biurrun-Olkotz 5
Eneritz Enerizko hautesle-elkartea 7
Gares Euskal Herria Bildu 5
Girgillao Aparra 2
Larraga Larraga Konta da 6
Legarda Legardako Talde Independentea 5
Mañeru Mañeruko Aukera 7
Mendigorria Euskal Herria Bildu 6
Miranda Arga Mirandaren aldeko Ekimena 3
Muruzabal Muruzabalgo hautesle-elkarte independentea 5
Obanos Nekeas 7
Tirapu Elmendi 3
Ukar San Miguel 5
Uterga Utergako Talde Independentea 5
Zirauki Hautagaitza Asanbleario Independentea 7
Foru hauteskundeak

Hauek dira 2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen eskualdeko emaitzak:[9]

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak             
            
guztira % +/-
 Navarra Suma 2695 36,53 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 1542 20,90 ?
 Euskal Herria Bildu 1287 17,44 ?
 Geroa Bai 1158 15,70 ?
 Ahal Dugu 366 4,96 ?
 Izquierda-Ezkerra 174 2,36 ?
 Vox 65 0,88 ?
 Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 48 0,65 ?
 Equo 23 0,31 ?
 Libertate Nafarra 13 0,18 ?
 Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 7 0,09 ?

Azpiegiturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Errepideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu nagusia: «Nafarroa Garaiko errepideen sarea»

Izarbeibar-Novenera eskualdea hainbat errepidek antolatzen dute, ibarrak elkarrekin lotzen dituztenak, eta, ondoren, herriak lehen aipatutako ardatz handiekin lotzen dituzten errepide txikiak. Eskualdeko errepide guztiak Nafarroako Gobernuak kudeatzen ditu. Hauek dira ardatz nagusiak:[10]

Errepidea Ibilbidea Zeharkatzen du
 A-12  Iruñea - Burgos Legarda, Gares, Mañeru, Zirauki
 NA-132  Lizarra - Zangoza Larraga
 NA-601  Arrizabalaga - Lerin Eneritz, Obanos, Mendigorria, Larraga
 NA-6030  Tafalla - Mendigorria Artaxoa, Mendigorria
 NA-6110  Larraga - Azkoien Berbintzana, Miranda
 NA-7040  Gares - Iruxo Artazu, Girgillao
 NA-7110  Gares - Etxauri Gares, Artazu

Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu nagusia: «Nafarroa Garaiko hezkuntza»

Eskualdeko hezkuntza Nafarroako Gobernuaren menpe dago. Nafarroa Garaiko gainerako eskualdeetan bezala, Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Kontseilaritzak 11 departamentutan banatzen du komunitatea, bakoitza institutu bati lotutako barruti batekin edo gehiagorekin. Horietan bigarren hezkuntzako institutuak integratzen dira, eta horiek, aldi berean, beren mendeko lehen hezkuntzako eskola bat edo batzuk dituzte. Horrela, herritar batek sare publikoan ikastea erabakitzen badu, jatorriaren araberako lehen hezkuntzako eskola bat esleitzen zaio (herria, udalerri berak hainbat eskola izan baititzake esleituta), eta, behin lehen hezkuntza amaituta, dagokion bigarren hezkuntzako institutuan sartuko da.

Gaur egun, hainbat hezkuntza-eredu daude herrialdean, familiei aukera ditzaten eskaintzen zaizkienak, lege-esparruaren barruan. Eremu mistoko udalerrietan (eskualdeko iparraldeko hainbat udalerriak), Euskararen Foru Legeari jarraiki, ez da nahitaezkoa gutxieneko euskara-eskolak ematea, baina erraztasunak eman behar zaizkie euskaraz eskolatu nahi dutenei. Hala ere, eremu ez-euskalduneko udalerrietan (eskualdeko hegoaldeko udalerriak), praktikan, eremu mistoan gertatzen den gauza bera gertatzen da, euskarazko gutxieneko eskolarik ere ez baitago, baina hizkuntza horretan eskolatu nahi duenarentzat ere erraztasunak ematen dira, nahiz eta eremu mistoan baino txikiagoak izan. Kasu askotan, B edo D ereduetan eskolatzea baimenduta badago ere, esleitutako ikastetxea bizilekutik oso urrun egon daiteke.

Izarbeibar-Noveneran, udalerri handienek dute lehen hezkuntzako eskola, nahiz eta gehienetan ez duten euskarazko hezkuntza eskaintzen, soilik ikasgai gisa (A eredua). Hala ere, udalerri batek ere ez du institutu publikorik eskualde osoan, eta ikasleek ondoko eskualdeetara joan behar dute. Zehazki, 2019. urtean Erdialdea eskualdean lehen hezkuntzako 8 eskola daude, guztiak publikoak, eta institutu publiko-pribatu bat. Jarraian, taula batean, sare publikoan eskualdeko ikasleei dagozkien lehen hezkuntzako eskola eta bigarren hezkuntzako institutua adierazten dira, jatorriaren arabera (letra etzanak adierazten du ikastetxea eskualdetik kanpo dagoela):[11][12]

Jatorria Lehen hezkuntzako eskolak Bigarren hezkuntzako institutuak
B/D EREDUAK
Dp. Udalerriak Izena Ereduak Kokapena Izena Ereduak Kokapena
5 Biurrun-Olkotz San Miguel D Noain Mendillorri D Iruñea
9 Artaxoa, Berbintzana, Larraga eta Miranda Defentsako markesa D Tafalla Antso III.a Nagusia D Tafalla
11 Mendigorria J.M. Espinal Olcoz D Mendigorria Zizur D Zizur Nagusia
Adios, Añorbe, Artazu, Eneritz, Gares, Girgillao, Legarda, Muruzabal, Mañeru, Obanos, Tirapu, Ukar, Uterga eta Zirauki Gares D Gares
A/G EREDUAK
Dp. Udalerriak Izena Ereduak Kokapena Izena Ereduak Kokapena
5 Biurrun-Olkotz Beriain A / G Beriain Mendillorri A / G Iruñea
9 Artaxoa Urraka Erregina A / G Artaxoa Antso III.a Nagusia A / G Tafalla
Berbintzana Arga ibaia A / G Berbintzana
Larraga San Miguel A / G Larraga
Mendigorria J.M. Espinal Olcoz A / G Mendigorria
Miranda San Benito A / G Miranda
11 Añorbe Añorbe A / G Añorbe Zizur A / G Zizur Nagusia
Obanos Obanos A / G Obanos
Adios, Artazu, Eneritz, Gares, Girgillao, Legarda, Muruzabal, Mañeru, Tirapu, Ukar, Uterga eta Zirauki Gares A / G Gares

Gainera, Izarbeibar-Noveneran Nafarroako Gobernuarekin itundutako ikastetxe bat dago, finantzaketa publiko-pribatukoak. Ikastetxe kristau bat da, Jesusen Bihotzeko apaizekoa (Garesen).

Osasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu nagusia: «Nafarroa Garaiko osasuna»

Nafarroa Garaian, osasun sistema Nafarroako Gobernuaren menpe dago, zehazki Osasun Departamentuaren menpe. Herrialdea hiru barrutitan banatzen da, bakoitzak erreferentziako ospitale bat duela, eta eremu bakoitzak eskualde desberdinak ditu, horietako bakoitza osasunetxe bati atxikita, eta osasunetxe horrek ematen dio zerbitzua bere lurraldeari.

Osasunetxe horietan biltzen dira herritarrak aldizka artatzen dituzten lehen mailako arretako profesionalak (pediatria, erizaintza...). Zainketa espezializatuagoetarako, barruti bakoitzeko ospitaleak arduratzen dira haietaz, nahiz eta espezialitate oso zehatz batzuk Nafarroako Unibertsitate Ospitalean bakarrik dauden eskuragarri, Iruñean.[13]

Eskualde horretan honako osasunetxe hauek daude:

Barrutia Eskualdea Osasunetxea Udalerriak
Iruñea 27 Gares Gares Adios, Añorbe, Artazu, Biurrun-Olkotz, Eneritz, Gares, Girgillao, Legarda, Mañeru, Mendigorria, Muruzabal, Obanos, Tirapu, Ukar, Uterga eta Zirauki
41 Artaxoa Artaxoa Artaxoa, Berbintzana, Larraga eta Miranda

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nafarroako Hiriarteko Garraioa
Artikulu nagusia: «Nafarroako Hiriarteko Garraioa»

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareak bi emakida ditu, eskualdeari zerbitzua ematen diotenak. Iruñea-Tafalla. Erdialdea (NAV-002) emakida eta Iruñea-Lizarra-Logroño. Estellerria (NAV-005) emakida. Bi emakidek inguruko eskualdeetan kokatutako hiriak dituzte erdigune (Tafalla eta Lizarra, Erdialdean eta Estellerrian, hurrenez hurren), baina eskualde horretako udalerriei ere ematen diete zerbitzua. NAV-002 emakidak ekialdekoei egiten die (Novenerakoak eta Izarbeibarrekoak), eta NAV-005 emakidak mendebaldekoei (Izarbeibarrekoak eta Mañeruibarrekoak). Gaur egun, lehenengo emakida baino ez dago zerbitzuan, bigarrena urtea amaitu baino lehen emango baita.

NAV-002 emakidaren hiri nagusia Tafalla da, eta bertako autobus geltokiak sareko lineak bideratzen ditu, line nagusiak (Iruñearekin lotzen direnak) eskualdeko lineekin (udalerri ezberdinekin lotzen dituztenak) konektatuz. Gainera, linea batzuk, tokikoak deituak, herri txikienei zerbitzua ematen diete, eta eskaria dagoenean bakarrik funtzionatzen dute, Erriberagoienan zerbitzurik ematen ez duten arren. NAV-002 emakidaren hiri nagusia Tutera da, eta bertako autobus geltokiak sareko lineak bideratzen ditu, line nagusiak (Iruñearekin lotzen direnak) eskualdeko lineekin (udalerri ezberdinekin lotzen dituztenak) konektatuz.

Bertze garraiobideak

Gainera, La Estellesa autobus konpainiak Agilar Kodes eta Iruñea bitarteko autobus linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka Aguilar Kodesko norantzan eta lau zerbitzu kontrako norabidean. Linearen ibilbidea honakoa da:

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Map

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian sailkatu ziren hurrengo udalerriak: Adios, Añorbe, Artazu, Biurrun-Olkotz, Eneritz, Gares, Girgillao, Legarda, Muruzabal, Obanos, Tirapu, Ukar eta Uterga. Mañeru eta Zirauki udalerriak atzerkada-eremuan ziren eta Artaxoa, Berbintzana, Larraga, Mendigorria eta Miranda Arga, ez-euskal eremuan.[14]

Koldo Zuazok, 2010ean, atzerakada-eremuan, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den, sailkatu ziren Adios, Añorbe, Artazu, Biurrun-Olkotz, Eneritz, Gares, Girgillao, Legarda, Muruzabal, Obanos, Tirapu, Ukar eta Uterga, eta Artaxoa, Berbintzana, Larraga, Mañeru, Mendigorria, Miranda Arga eta Zirauki, ez-euskal eremuan.[15]

Eskualdeko euskara nafarrera euskalki da. Euskalki honek azpieuskalki ezberdinak ditu, Izarbeibar ibarreko izarbeibarrera eta bertze eremuetako ezezaguna delarik. Hala ere, ez dago barietate horietako hiztunik zenbatuta, eta, beraz, euskaldun berriak euskara batukoak dira.

Hizkuntza-zonakatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Indarrean dagoen hizkuntza-zonakatzeak, Euskararen Foru Legearen bidez Nafarroako Gobernuaren menpe dagoenak, hiru eremutan sailkatzen ditu udalerriak, euskaldunen kopuruaren arabera: ez-euskalduna, mistoa eta euskalduna. Jatorrizko legeak Gares udalerria hartzen zituen barne, eremu mistoan. 2017an legea zabaldu zenean, Adios, Añorbe, Artazu, Biurrun-Olkotz, Eneritz, Mendigorria, Obanos, Tirapu eta Zirauki udalerriak sartu ziren, eta Artaxoa, Berbintzana, Girgillao, Larraga, Legarda, Mañeru, Miranda Arga, Muruzabal, Ukar eta Uterga eremu ez-euskaldunean geratu ziren.[16]

Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek dira eskualdeko monumentu garrantzitsuenak, Kultura Ondasunen sartuak:

Irudiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ /ìs̻aɾβ̞e.iβ̞áɾ noβ̞enéɾa/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Lexnavarra | 4/2019 Foru Legea» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-11-29).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Hualde, Por Igor Cacho. (2016-12-30). «Izarbeibar izenari buruz tokiko mapa berrian» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2022-07-20).
  3. ↑ Mirandako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  4. ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. ↑ «Lexnavarra | 4/2019 Foru Legea» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-11-29).
  6. ↑ «Nafarroako Gobernua pozik Toki Administrazioaren Erreforma Legea Parlamentuan onartu ondoren» www.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
  7. ↑ «Nafarroako Gobernuak finantzaketa eredu berri bat adostu du PSN-PSOE, Geroa Bai, EH Bildu Nafarroa, Podemos Ahal Dugu eta Izquierda-Ezkerrarekin. Eredu bidezkoa, solidarioa eta nahikoa udalerri eta kontzejuetarako» nafarroa.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
  8. ↑ Ikusi udalerri bakoitzeko emaitzak: Consulta de Resultados Electorales - Municipales - Mayo 2019 http://www.infoelectoral.mir.es (Gaztelaniaz)
  9. ↑ Ikusi udalerri bakoitzeko emaitzak: Nafarroako Parlamenturako 2019ko hauteskundeak - Behin-betiko emaitzak - Herri guztiak www.elecciones2019.navarra.es
  10. ↑ «IDENA» idena.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-07-04).
  11. ↑ «Ikastetxeak - Dpto - Hezkuntza» www.educacion.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-07-04).
  12. ↑ «80/2019 Foru Legea» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-07-04).
  13. ↑ «1985/22 Foru Legea» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-07-04).
  14. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  15. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  16. ↑ «BOE.es - BOE-A-1987-1257 18/1986 Foru Legea, abenduaren 15ekoa, Euskarari buruzkoa.» www.boe.es (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Izarbeibar-Novenera&oldid=9614148"(e)tik eskuratuta