Gaskoi okzitaniera
| Gaskoia | |
|---|---|
| Gascon | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  Frantzia Espainia Euskal Herria |
| Hiztunak | 250.000 inguru |
| Rankinga | Ez 100 mintzatuenen artean |
| Ofizialtasuna | Aranera (  Katalunian) |
| Eskualdea | Gaskoinia, Baiona (Euskal Herria), Arango harana (Katalunia) |
| UNESCO sailkapena | 3: arriskuan |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza italikoak hizkuntza erromantzeak mendebaldeko hizkuntza erromantzeak hizkuntza galo-iberiarrak hizkuntza galo-erromantzeak Hizkuntza okzitaniar-erromantzeak okzitaniera | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua eta silabadun hizkuntza |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| Glottolog | gasc1240 |
| UNESCO | 352 |
| IETF | oc-gascon |
| Endangered Languages Project | 8631 |
Gaskoia[1] okzitanieraren dialektoa da hizkuntzalari gehienentzat, nahiz eta beste batzuek hizkuntza autonomotzat hartzen duten. Gaskoiniako lurraldean hedatzen da, Frantziako hego-mendebaldeko bederatzi departamendutan, eta ez du inolako onarpen ofizialik. Azkenaldi honetan guztiz murriztu da haren erabilera, eta egun 250.000 hiztun inguru ditu.
Aldaerak
Gaskoiaren barruan lau aldaera bereizten dira:
- Itsasaldekoa (Miarritze eta Baiona —Euskal Herrian— eta kostaldeko Landak)
- Barnealdekoa (Auski)
- Bearnera (Paue)
- Garona Garaikoa (Garona Garaia)
- Garona Beherekoa (Gironda)
Gaskoia Euskal Herrian
Behe Erdi Aroan, XII. mendearen erdialdean eta merkatarien artean bereziki, gaskoia Aturriren hegoaldeko alde euskaldunetara hedatu zen. Angelu, Miarritze, eta Baiona neurri handi batean gaskoitu ziren. Gipukoako lurraldeko kostaldean ere izan zuen bere hedapena, Hondarribi, Errenteria, Pasaia eta Donostia aldera arte. Gaskoiak izen ugari laga ditu Donostian, horietako asko gaur egun arte iritsiak: Urgull (gaskoiz, Orgull edo Urgullus, Urgull izenaz euskaratua), Gros, Polloe (gaskoizko Poll eta Pollet hitzetik dator, Polloe izenaz euskaratua), Morlans, Monpas (Mont-pas), Aiete (gaskoiz, Ayet, Aiete izenaz euskaratutua), Ulia (gaskoiz Oli, euskaraz Ulia edo Uliamendi), Enbeltran kalea (En Beltran, hots, "Jaun Beltran") eta Miramon (gaskoiz, Miramont).[2]
Euskal substratuaren eraginez edo, gaskoiak beste okzitaniar hizkuntzek ez bezalako ezaugarriak ditu.
.svg)
Fonetika
Ezaugarri fonetiko nagusiak ondoko hauek dira:
- Hitz-hasierako f- kontsonantea h- hasperendun bilakatzea (filium > hilh, 'semea') (2. isoglosa).
- Hitz-amaierako -ll albokaria -t' leherkari horzkari sabaikaria —euskarazo tt, Antton hitzean dagoena— bilakatzea (bellum > bell > bèth, 'ederra') (1. isoglosa).
- Bokal aurreko -ll- albokaria -r- dardarkari lehuna bihurtzea (bella > bèra) (9. isoglosa).
- Bokal arteko -n- galtzea (luna > lua, 'ilargia') (4. isoglosa).
- v igurzkari ezpain-horzkaria b leherkari ezpainbikari gisan ahoskatzea (vita > bita, 'bizitza') eta ezpainkari-aurreko o bokala a bihurtzea (novum > nau, 'berria').
- Hitzen hasierako r- dardarkariari bokal baten protesia ezartzea (riu > arriu, 'ibaia') (3. isoglosa)
Gaskoiak euskararen eragina du, fonetikan batez ere. Halaber, Pirinioetako gaskoiak lotura zenbait ditu goi aragoierarekin (adibidez: eth / era artikuluak, maskulino singularra lehena, femenino singularra bigarrena).
Erreferentziak
- ↑ Izen horrekin ageri da Zehazki, Elhuyar gaztelania-euskara, Orotariko Euskal Hiztegia eta Euskalterm hiztegietan, beste aukerarik eman gabe. 3000 hiztegian gaskoi ageri da herritarraren izentzat, eta hizkuntzaren izenik ez da aipatzen. Hiztegi Batuan gaskoi ageri da, ea herritarraz ala hizkuntzaz ari den zehaztu gabe. Horrenbestez, badirudi zenbait tokitan ageri den gaskoiera edo gaskoinera izenak ez duela oinarririk.
- ↑ http://www.ingeba.org/lurralde/lurranet/lur33/33orella/33orella.pdf
Ikus, gainera
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Gaskoi okzitaniera  |