Ginea Berria

Ginea Berria
Ginea Berria
Datu orokorrak
Mendirik altuena	Puncak Jaya
Garaiera	164 m
Mota	uharte
Luzera	2.398 km
Zabalera	400 km
Azalera	785.753 km²
Eponimoa	Ginea
Geografia
Koordenatuak	5°S 140°E / 5°S 140°E
UTC ordua	Pacific/Port_Moresby (en)
Honen parte da	australiar kontinentea
Estatu burujabe	Indonesia
Indonesiaren banaketa administratiboa	Papua
Ur-gorputza	Arafura itsasoa

Artikulu hau Asiako uharteari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ginea (argipena)».

Ginea Berria^[1] (tok pisinez: Niugini; nederlanderaz: Nieuw-Guinea; indonesieraz: Papua edo, historikoki, Irian) Malaysiar artxipelagoko uhartea da, munduko bigarren handiena Groenlandiaren ondoren. Asiako hego-ekialdeko muturrean dago, Australiaren iparraldean. 786.000 kilometro koadroko eremua dauka, eta 2000. urtean 6,4 milioi biztanle zituen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ginea Berria uhartean Australiaren iparraldean eta ekuatorearen hegoaldean dago. Iparraldean Ozeano Barea du, Salomon eta Bismarck itsasoak ekialdean, Koral itsasoa eta Torres itsasartea, eta Arafura itsasoa hego-mendebaldean^[2].

Mendebaldetik ekialdera doan mendilerro batek, Ginea Berriko mendikateak, uhartearen bizkarrezurra eratzen du 1.600 kilometroan. Gailurrik gorenak uhartearen mendebaldean daude: Puncak Jaya (4.884 metro), Puncak Mandala (4.760 metro) eta Puncak Trikora (4.750 metro). Zuhaitz-muga 4.000 metrotan dago eta gailurretan glaziarrak daude, 1936tik aurrera atzerakada nabarmena izan duten arren^[3].

Uharteak balio ekologiko itzela dauka biodibertsitateari dagokionez. Izan ere, planetako euri-oihan tropikal zabalenetako bat dauka, eta munduko espezieen % 5-10^[4] (portzentaje hau AEB eta Australiakoen antzekoa da). Espezie asko endemikoak dira, hau da, bertan bakarrik daudela, eta milaka oraindik ezezagunak dira zientzialarientzat. Kalkuluen arabera, 300.000 intsektu, 15.000-20.000 landare, ur gezatako 200 arrain eta 760 hegazti espezie daude^[5].

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mendebaldeko erdia Indonesiaren administraziopean dago, ekialdekoak Papua Ginea Berria herrialdea osatzen du.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ginea Berriko oihana

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Euskaltzaindia. (2012-03-30). 168. araua: Ozeaniako toponimia. .
↑ New Guinea. global.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2016-12-24).^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ Andrew G., Joni L.; Kinkaid, Klein. Retreat of the Irian Jaya Glaciers from 2000 to 2002 as Measured from IKONOS Satellite Images. easternsnow.org (Noiz kontsultatua: 2016-12-24).
↑ Nueva Guinea. global.mongabay.com (Noiz kontsultatua: 2016-12-23).
↑ New Guinea animals and plants. wwf.panda.org (Noiz kontsultatua: 2016-12-23).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q40285
Multimedia: New Guinea / Q40285

[1] Euskaltzaindia. (2012-03-30). 168. araua: Ozeaniako toponimia. .

[2] New Guinea. global.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2016-12-24).^{[Betiko hautsitako esteka]}

[3] Andrew G., Joni L.; Kinkaid, Klein. Retreat of the Irian Jaya Glaciers from 2000 to 2002 as Measured from IKONOS Satellite Images. easternsnow.org (Noiz kontsultatua: 2016-12-24).

[4] Nueva Guinea. global.mongabay.com (Noiz kontsultatua: 2016-12-23).

[5] New Guinea animals and plants. wwf.panda.org (Noiz kontsultatua: 2016-12-23).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]