Zerrenda:Gipuzkoako herrietako ezizenak

Gehitu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Gipuzkoako herrietako ezizenak» orritik birbideratua)

Gipuzkoako herrietako ezizenak probintzia horretako herri bakoitzeko herritarrak izendatzeko erabiltzen diren ezizenak dira, jatorrian zirikatzeko edo burla nahiz iseka egiteko asmatuak. Askotan, ezizena umore onez hartu eta burla kutsua ahaztuta, bertakoek ezizena deituratzat hartu eta harro erabiltzen dute, baita herriko bertako ekimenak izendatzeko ere, marka gisa. Bizkaian ere zabaldurik dagoen ohitura da, eta han ere anitz dira ezizen berezia hartzen dute herritarrak, euren herria zein den.

Ezizen horiek gehienbat herri bakoitzaren inguruetan dira ezagunak, eta Felix Ibargutxi kazetariak bi artikulutan (bata euskaraz,[1] bestea gaztelaniaz[2]) horien berri zabaldu du.

Kulturagintzan eta marketinean[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezizen hauek herrietako kulturagintzarako eta marketinerako guztiz tresna baliagarriak dira. Konparazio baterako:

  • Alegian, Txintxarri abesbatza sortu zuten 1960an, eta herriko jaien hasiera iragartzeko Txintxarriaren Igoera egiteko ohitura hasi zen XX. mendearen bukaeraldean.[3][4] Txintxarri izeneko jatetxe bat ere bada. Era berean, herriko blogariek eginikoa biltzeko, Txintxarrisfera sortu dute.
  • Beasainen, dendari elkarteak Bareak Merkatari Elkartea[5] izena hartu zuen; eta Beti-Bizi elkarteak Beasaingo herriaren alde lan egin duen elkarte edo pertsona bati ematen dion eskerron sariak Urrezko Barea du izena.
  • Lazkaon, Lazkao Antzar Pilota Kirol Elkartea (LAPKE),[6] Antzar Gazteak musika eskola[7] eta Antzar Korrikalariak atletismo taldea[8] daude.
  • Zegaman, herriko jaietako egitarauan ekitaldi nagusietakoa da Belearen Entierroa (ehorzketa), jaien bukaerako ekitaldia. 1986an sortu zuen ekitaldi hori lagun talde batek, Joxantonio Ormazabalek egindako panpinarekin; 1987. urtetik aurrera udaletxeko balkoitik behera egiten hasi ziren, kable bat erabilita; eta hurrengo urterako Udalak sartua zuen jaietako egitarau ofizialean.[1] Zegamako ehiztari elkarteak ere Belea du izena.[2]

Ezizenen taula[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerria Ezizena
(izen soila eta plurala) 		Azalpenak Erabilerak, kulturagintzan eta marketinean
Tokiko euskaran
Euskara batuan
(ezberdina baldin bada)
Abaltzisketa txalburu, txalburuk[1][9] zapaburu, zapaburuak
Aduna
Aia
Aizarnazabal
Albiztur kunplitu, kunplituak
Alegia txintxarri, txintxarrik[9] txintxarri, txintxarriak[1][3] «zintzarri» izenaren txikigarria
  • Txintxarri: Alegiako abesbatza, 1960an sortua.
  • Txintxarri: Alegiako jatetxea.
  • Txintxarri Txiki: Alegiako haur abesbatza.
  • Txintxarriaren Igoera: Alegiako jaien hasiera iragartzeko ekitaldia, XX. mendeko azken urteetan sortutako ohitura.[1]
  • Txintxarriaren Erreketa: Alegiako jaien bukaera iragartzeko ekitaldia.[1]
  • TxintxarriMedia: Alegialdeko blogeroak, audioak, irudiak eta bideoak biltzen dituen webgunea.
  • Txintxarrisfera: Alegialdeko blog komunitatea.
Alkiza oilo, oiluak[1][2] oilo, oiloak
  • Oilategitik: Alkizako herri aldizkaria[10]
Altzaga zakur, zakurrek zakur, zakurrak
Altzo tipul, tipulek tipula, tipulak[1][2]
Amezketa elbi, elbik[1][2] euli, euliak
Andoain hontz, hontzak[11]
Anoeta kuku, kukuak
Antzuola
Arama idiezizale, idiezizalek[1][2]

edo fruterozale, fruterozalek[12]

?

fruterozale, fruterozaleak

Aretxabaleta
Arrasate
  • Astaputz-batzaile ezizenak «astaputzak (jangarria den baina oso fama ona ez duen onddo mota) biltzen aritzen dena» esan nahi du.
Asteasu tranpazulo, tranpazuluak[1][2] tranpazulo, tranpazuloak
Astigarraga
Ataun otso, otsok[9] otso, otsoak
Azkoitia xakel, xakelak[1][2][9] «sakel» izenaren txikigarria; «igel» esan nahi du, eskualde hartako euskaran.
Azpeitia xapu, xapuek[9] xapo, xapoak[1][2] «zapo» izenaren txikigarria
Baliarrain zartagi, zartagik[1][2]

edo zartagi zahar, zartagi zaharrak[9]

zartagin, zartaginak

zartagin zahar, zartagin zaharrak

Beasain bare, barek[9] bare, bareak[1][2] burla kutsurik gabe, bagoigile ere esaten diete beasaindarrei (gaztelaniazko vagoneroren itzulpena)
  • Bareak Merkatari Elkartea: Beasaingo dendarien elkartea.
  • Urrezko Barea: Beti-Bizi elkarteak Beasaingo herriaren alde lan egin duten elkarte edo pertsonei ematen dien eskerron saria.
  • Barearen Entierroa: Ordiziakoek, beasaindarrei adarra jotzearren, Barearen Entierroa (barearen ehorzketa) izeneko ekitaldia sortu zuten, Ordiziako jaietako bukaerako ekitalditzat.[15]
Bedaio makil, makilek makila, makilak[16]
Beizama makil, makilak[1][2] makila, makilak
Belauntza
Berastegi Gautxori
Bergara mokolo, mokoluak (emakumezkoak izendatzean, mokoliak plurala ere erabiltzen da)[17][18] mokolo, mokoloak «ergela» esan nahi du[17][18]
Berrobi
Bidegoian
Deba tarin, tarinak[1]
Donostia kaskarinak[1][2] edo ñoñostiarrak[19]
Eibar xapu herriko, xapu herrikuak[20]

edo txaputxero, txaputxeruak[21]

?

txaputxero, txaputxeroak

Soraluzen eibartarrei kantatzen zieten abestia, Ramiro Larrañaga soraluzetarrari jasoa (txapela gorriak = liberalak):
« Eibartar txaputxero

txapela gorria,
goizian goizetikan
kafia ta esnia.

»
Ramiro Larrañaga[21]
  • «txaputxero» hitza Lekeition erabiltzen da, «lehorrekoak, itsasoan lan egiten ez dutenak» izendatzeko.
  • burla kutsurik gabe, armagin ere esaten diete eibartarrei (gaztelaniazko armeroren itzulpena).
Elduain
Elgeta
Elgoibar
Errenteria gailetero, gaileteroak[22] Errenteriako industria garrantzitsuenetako bat Olibet gaileta fabrika zen, eta hortik sortu zen errenteriarren gaileteroak goitizena.[22]
Errezil aker, akerrak[9]
Eskoriatza
Ezkio-Itsaso otamotz, otamotzak[1]

edo otamoxka, otamoxkak[23]

«ote» landare izenetik eta «motz» adjektibotik sortua, segur aski
Gabiria makilari, makilarik makilari, makilariak[1][24]
  • Makilari: Gabiriako herri aldizkaria[25]
Gaintza zapo, zapok[9] zapo, zapoak[1]
Gaztelu
Getaria lapajaleak
Hernani
Hernialde
Hondarribia bikingo, bikingoak Ezizen horren zergatikoa ez dago batere argi. Batzuen esanetan, Hondarribian inguruko herrietan baino ilehori gehiago omen dagoelako da,[26] baina bada beste hainbat teoria xelebre edo ez hain xelebre ere.[27][28][29]
Ibarra
Idiazabal axari, axarik[9] axeri, axeriak[1][2] «azeri» izenaren txikigarria
  • Axariaren jaitsiera: Idiazabalgo jaien hasiera iragartzeko ekitaldia, Beasaingo Mariren jaitsieraren ereduari jarraituz antolatua.[30]
Ikaztegieta madril txiki, madril txikik[31]
 madril txiki, madril txikiak
  • madril txiki ezizena ikaztegietarrak dotore ustekoak zirelako omen dator. Azken batean, inguruko herrietakoek Ikaztegieta madril txiki bat zela jotzen zuten, ikaztegietarrak madrildarren antzera dotorezia erakusten saiatzen omen zirelako.[31]
  • HABE aldizkariaren 315. zenbakian argitaratutako txingurri ezizena[12] (euskara batuan, «txindurri») ez da beste inon ageri; dudakoa dirudi, hortaz.
Irun
Irura
Itsasondo ijito, ijitok[9] ijito, ijitoak[1][2]
Larraul tabako erretzaile[32]
Lasarte-Oria
Lazkao antzar, antzarrak[1][2][9] antzara, antzarak
  • Antzar Gazteak: musika eskola
  • Antzar Korrikalariak: atletismo taldea
  • Lazkao Antzar Pilota Kirol Elkartea
Leaburu
Legazpi ilintxa, ilintxak[1][2] ilintxa: txondorrean behar bezala egosi gabe gelditutako egur edo ikatz pusketa[1][2]
  • Ilintxa kirol elkartea: Legazpiko futbol klub nagusia, Ilintxa lagunartetik 1945ean sortua.[15]
  • Ilintxa lagunartea: 1934an sortutako gastronomia eta kultura elkartea.[33]
Legorreta piku, pikuk[9] piku, pikuak[1][2]
Leintz Gatzaga
Lezo trapujale, trapujaliak trapujale, trapujaleak[34]
Lizartza
Mendaro
Mutiloa txerrigorri, txerrigorrik txerrigorri, txerrigorriak[1][35]
  • Mutiloko txerri azoka: 2008an sorturiko azoka, urtero egiten dute, azaroko igande batean.[36]
  • Txerriaren jaitsiera: Segurako jaietako ekitaldia, Beasaingo Mariren jaitsieraren ereduari jarraituz sortua.[30]
Mutriku lapazorri, lapazorrixak[1][2] lapazorri, lapazorriak
  1. «zorri» edo «dituen nahiengatik desgaraikoa den pertsona» esan nahi du, Labayru hiztegiaren arabera.[37]
  2. «alfer» esan nahi du, Intza Proiektuaren arabera.[38]
Oiartzun
Olaberria dotore, dotorek dotore, dotoreak
Oñati txantxiku, txantxikuak txantxiku, txantxikuak[1][2][9] «igel» izenaren eskualde hartako sinonimoa[1][2]
Ordizia aza, azak[1][2][9]
Orendain eltxo, eltxok[9] eltxo, eltxoak[1][2]
Orexa
Orio ijito, ijitok ijito, ijitoak[1][2] Anjel Lertxundi oriotar idazlearen esanetan, ezizenaren jatorria hauxe izan daiteke: Errepublika garaian ijitoek inguruko herrietan kanpatzea debekatua zutelako, Orion maiz kanpatzen zutela.[1]
Ormaiztegi harrikalari, harrikalarik harrikalari, harrikalariak[1]
  • Harrikalari Txapelketa: sanmigeletako ospakizunetako bat, Ormaiztegiko Kultura Batzordeak 1996an sortua. Errekatik hartu zuten 2,080 kiloko harria albait urrutien jaurtitzen saiatzen dira herriko gazteak.[15]
Pasaia
Segura zopajale, zopajalek[9] zopajale, zopajaleak[1][2]
  • Zopa Pertzaren Jaitsiera: Segurako jaien hasiera iragartzeko ekitaldia, Beasaingo Mariren jaitsieraren ereduari jarraituz sortua,[30] 2000. urtearen inguruan. Kanpandorretik behera jaisten dute pertza, kable baten bidez.[15]
Soraluze hautx herriko, hautx herrikuak[20][21]

edo hautx herri, hautx herrixak[39]

hautx herriko, hautx herrikoak

hautx herri, hautx herriak

«hauts» hitza gaizki idazten edo esaten da, nahita, soraluzetarrei adarra jotzeko.

Eibartarrek deitzen zieten halaxe soraluzetarrei, Eibarkoek bezala «hautz» ahoskatu beharrean, «hautx» ahoskatzen zutelako «hauts» hitza.

Tolosa zuri, zurijak edo zurik zuri, zuriak[1]
Urnieta
Urretxu otamotz, otamotzak[1]

edo otamoxka, otamoxkak[23]

«ote» landare izenetik eta «motz» adjektibotik sortua, segur aski
  • Otamotz hilabetekaria: Zumarraga eta Urretxuko Zintzo-Mintzo euskaltzale elkartearen agerkaria, 1992an sortua, bi udalerri horietako informazioa dakarrena.[40]
  • Otamotz atari digitala: www.otamotz.com helbidea duen webgunea, Zumarraga eta Urretxuko Zintzo-Mintzo euskaltzale elkartearena, bi udalerri horietako informazioa dakarrena.[41]
Usurbil baxurde, baxurdek basurde, basurdeak
  • Baxurde Krosa: irailean egiten duten lasterketa, Usurbildik Zubietara joan-etorria.
Villabona-Amasa
Zaldibia arkakuxo, arkakuxok[9] arkakuso, arkakusoak[1][2]
  • Arkakusoaren jaitsiera: uztaileko Gazte Festako ekitaldia, Beasaingo Mariren jaitsieraren ereduari jarraituz sortua.[30] Soka batean behera, Zaldibiako elizako kanpandorretik udaletxeraino doa arkakusoa, plaza zeharkatuz, sabelean duen irekiduratik gozokiak botatzen dituela.[15]
Zarautz haize, haizeak[1]
Zegama bele, belek[9] bele, beleak[1][2]
  • Belea: Zegamako ehiztari elkartea.
  • Belearen Entierroa: herriko jaietako ekitaldi nagusietakoa. Bele baten irudia ehorztearen itxura egiten dute zegamarrek, jaien bukaera irudikatzeko.
Zerain xagu, xaguk[1][2] xagu, xaguak «sagu» izenaren txikigarria
Zestoa aldrebes, aldrebesak[erreferentzia behar]
Zizurkil
Zumaia
Zumarraga otamotz, otamotzak[1]

edo otamoxka, otamoxkak[23]

«ote» landare izenetik eta «motz» adjektibotik sortua, segur aski
  • Otamotz hilabetekaria: Zumarraga eta Urretxuko Zintzo-Mintzo euskaltzale elkartearen agerkaria, 1992an sortua, bi udalerri horietako informazioa dakarrena.[40]
  • Otamotz atari digitala: www.otamotz.com helbidea duen webgunea, Zumarraga eta Urretxuko Zintzo-Mintzo euskaltzale elkartearena, bi udalerri horietako informazioa dakarrena.[41]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Felix Ibargutxi: «Hau fauna». ZingiZango euskara elkartearen webgunean argitaratua (2008-02-02).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad (Gaztelaniaz) Felix Ibargutxi: «La fauna más nuestra, Diario Vasco, 2007-08-26.
  3. ↑ a b Nerea Urbizu: «Txintxarrien Alegia», Tolosaldeko eta Leitzaldeko Hitza, 2008-03-28
  4. ↑ Txintxarriaren igoera, festak iragarriz, Tolosako Hitzaren webguneko bideoa.
  5. ↑ Bareak Merkatari Elkartearen webgunea.
  6. ↑ «Nace Lazkao Antzar Pilota Kirol Elkartea, «con proyectos nuevos en el mundo de la pelota vasca»» Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2010-05-23).
  7. ↑ «La escuela de música Antzar Gazteak sale a la calle a través de sus txistularis» Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2010-05-23).
  8. ↑ «Antzar korrikalariak Berlinera begira» Noticias de Gipuzkoa (Noiz kontsultatua: 2010-05-23).
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Mikel Aranburu Oiarbide eta Luis Mari Sainz de Murieta: «Goitizenen araberako pertsonen kategorizazioa», Eukonews & Media, 35. zenbakia, 1999-05-28.
  10. ↑ Oilategitik Alkizako herri aldizkariaren webgunea.
  11. ↑ Txisme: «Motes guipuzcoanos», blog batean argitaratua.
  12. ↑ a b Andoaingo Leizaur Euskaltegiaren mezua, HABE aldizkariaren 315. zenbakiko 4. orrialdean argitaratua
  13. ↑ Resurreccion Maria Azkue: Euskalerriaren Yakintza, IV. liburukia, 273. eta 391. orrialdeak.
  14. ↑ Emilio Xabier Dueñas: «Costumbres festivas del Valle de Aramaio (Araba) en la primera mitad del siglo XX», Folklore, 5. zenbakia, Eusko Ikaskuntza, 87-170. orrialdeak. Ikus artikuluko 49. orrialdea.
  15. ↑ a b c d e Felix Ibargutxi: «Herrietako goitizenak: fauna bitxia Goierrin», Goierriko Gida, 45. zenbakia, 2011ko urtarrila.
  16. ↑ Agustin Amiano: «Bedaio, auzo?», Tolosaldeko Hitza, 2006-12-03
  17. ↑ a b «mokólo, -a, mokolúa, -ía. (a). adjektiboa. Ergela. Bobo, -a, insustancial. Ixilik egon ari mokoluoi alakuoi./ Etxonat entenditzen ain mokolua zela izan leiken. Agian garai baten "mongólico" zentzua izango zuen, gaur ez duena. Inguruko herrietako batzuek bergararrei "mokoluak" deitu ohi diete, burla gisa.»
    Juan Martin Elexpuru: Bergara aldeko hiztegia, Bergarako Udala, 2004.
  18. ↑ a b Felix Ibargutxik Juan Luis Bikuñari eginiko elkarrizketa: «Aristokratikoa izan da Bergara, jauntxoen inguruan mugitu da», Diario Vasco, 2007-10-07.
  19. ↑ «ñoñostiar», Hiztegi Batua Euskal Prosan.
  20. ↑ a b «AUTX-ERRIXA.- Ondoko Plazentziari eibartarrek esaten ziotena, /tz/, /tx/ ahoskatzen zutelako. "Plaentziatarreri, autx-errikuak esaten bagentsen, eurak, euren aldetik, xapuerrikuak esaten zeskuen eibartarrori".»
    J. A. Argoitia, N. Azkarate eta X. Gezuraga (1995): Eibarko euskararen esakerak eta bestelako berezitasun batzuk. Eibarko Udala.
  21. ↑ a b c Mikel Sangroniz eta Mireia Otzerinjauregi (2001): Eibarko kantuak, Ego Ibarra Batzordea, Eibarko Udala.
  22. ↑ a b «La Ibérica, Olibet: gaileta fabrika», Errenteriako Udalaren webgunea.
  23. ↑ a b c Plazido Mujika: Diccionario vasco-castellano, Mensajero, Bilbo, 1981.
  24. ↑ «Herri bakoitzak bere izengoitia, gabiriarrak ‘makilariak’», Gabiriarrak Gabiriako albisteen webgunea, 2011-02-28.
  25. ↑ «‘Makilari’ aldizkaria, labetik atera berria», Gabiriarrak Gabiriako albisteen webgunea, 2011-04-26.
  26. ↑ «Hondarribiko bikingo berriak», Berria, 2008-08-23.
  27. ↑ «Antzina etortzen zirelako bikingoak Hendaiara [...]», «txikiak garelako gehienetan eta, baita ere, nahiko euskara arraroa daukagulako» (ETBko Sut&blai telebista saioa: Hondarribiko bela eskolako ikasle gazteen adierazpenak, bideo batean jasoak).
  28. ↑ «Bikingo[e]k hiria konkistatu zutelako» (Ana: «Hondarribiari buruzko deskribapena»).
  29. ↑ «Joka eta borrokan ibiltzen ginelako beti» (Esteban Lekuona hondarribiarrari eginiko elkarrizketa, Berria, 2007-08-07).
  30. ↑ a b c d «Beasaingo Jaietan: Mariren jaitsiera hamaseigarrenez», Aurtzaka dantza taldearen bloga, 2007-05-15.
  31. ↑ a b Olatz izeneko internautak idatzia, A topa tolondro: viajes, escapadas y barzoneos blogeko «Motes guipuzcoanos» orrian (2010-07-09an hartua).
  32. ↑ Salaberri Zaratiegi, Patxi; Zaldua Etxabe, Luis Mari. (2020). Gipuzkoako herrien izenak. Lekukotasunak eta etimologia. in: Izenak. Euskaltzaindia, 235 or. ISBN 978-84-120766-2-2..
  33. ↑ «S.R Ilintxa Elkartearen irteera bodegetara», Zingi Zango elkartearen webgunea, 2008-08-22.
  34. ↑ Lorea Muguruzak Jon Legorbururi eginiko elkarrizketa: «Komiki bat da gaur egungo inauteriaren oinarria», Oarsoaldeko Hitza, 2006-02-22.
  35. ↑ Estitxu Imaz: «Mutiloako Txerri Azokan odolkiak prestatzen erakutsiko dute igandean», Goierriko Hitza, 2009-11-06.
  36. ↑ Salome Olaetxea: «Txerri azokaren bigarren edizioa ospatuko da bihar», Diario Vasco, 2009-11-07.
  37. ↑ Labayru hiztegia, Interneten.
  38. ↑ Intza Proiektua euskal lokuzioen bildumako lapazorri fitxa.
  39. ↑ «Inguruetako herrixetan be ezaguna da Soraluzeko hau joeriau, eta hortik jatorko autx errixa ‘hauts herria’ deitturia. Hona hemen T. Etxebarriaren (1965: s.u. autx-errixa) lekukotasuna: “En las viejas competencias de vecindades, los autx-erris eran los vecinos de Placencia de las Armas, la antigua Soraluce, por silbar las eses y pegar al paladar las tza, tze. Como los Efraimitas que eran probados por la palabra shiboleth, así nuestros vecinos eran probados con el famoso autz, que decían autx”.»
    Koldo Zuazo (1999): Deba ibarreko euskeria. Antzuolako, Aramaioko, Aretxabaletako, Arrasateko, Bergarako, Eibarko, Elgoibarko, Eskoriatzako, Leintz-Gatzagako, Oñatiko eta Soraluzeko udalak, 1999.
  40. ↑ a b Jon TORNER: «Erdiak badaki, laurdenak erabiltzen du. Azken urteetan euskararen egoerak Urretxu eta Zumarragan hobera egin duen arren, oraindik badira hutsuneak.», Argia, 1869. zenbakia, 2002-09-29.
  41. ↑ a b Otamotz atari digitala.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zerrenda:Gipuzkoako_herrietako_ezizenak&oldid=9403782"(e)tik eskuratuta