Hessen

Hessen
; Bandera	; Armarria
Administrazioa
Herrialdea	Alemania
Hiriburua	Wiesbaden
Land burua	Volker Bouffier (CDU)
ISO kodea	DE-HE
Bozak Bundesraten	5 (69tik)
Geografia
Koordenatuak	50°36′29″N 9°01′42″E / 50.60803°N 9.02847°E
Azalera	21.115 km²
Demografia
Biztanleria	6.265.809 biztanle
Dentsitatea	0.3 bizt/km²
Informazio gehigarria
	https://hessen.de/

Hessen^[1] Alemaniako erdialdeko land edo estatu federatu bat da. Antzinako Prusiaren mendeko Hesse eta Hesse-Nassau lurraldeen bat egitetik sortu zen, 1945ean. Wiesbaden du hiriburu (275.000 biztanle). Hala ere, Frankfurt (667.000 biztanle) da estatuko hiri nagusia. 21.100 km² ditu, eta 2010ean 6.067.021 biztanle zituen (287 biz./kmkm²).

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hertziniar Alemaniaren erdialdean dago. Zuhaitzez hornituriko harearrizko goi-ordokietan zenbait sumendigune gorago daude (Rhon, Vogelsberg, Meissner). Taunus eskistozko mendiak ditu Frankfurteko iparraldean, eta Odenwald mendiak hegoaldean.

Ibaiak: Rhin eta haren adarrak (Main eta Lahn), Weser, Werra eta Fulda. Basoek lurraldearen % 40 hartzen dute, eta nekazaritzak ez du inoiz pisu handirik izan, lurraren pobrezia dela eta. Hesseko iraganbidean eta Rhin eta Maingo ibarretan soilik ateratzen zaio etekin onik fruituen eta bereziki mahatsaren ekoizpenari.

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiri nagusiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frankfurt (667.468 biztanle)
Wiesbaden (275.685 biztanle), hiriburua
Kassel (192.121 biztanle)
Darmstadt (141.471 biztanle)
Offenbach (117.559 biztanle)

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XII. mendean Turingiarekin bat egin zuen. Filipe I.a Bihoztuna hil zenean (1567), lau estatutan zatitu zen, eta haren semeen artean banatu ziren: Hessen-Kassel, Hessen-Darmstadt, Hessen-Rheinfels eta Hessen-Marburg. Azken biok aurreko bien mende geratu ziren XVII. mendean. Hessen-Kassel Prusiak beretu zuen 1866an; Hessen-Darmstadt, berriz, Iparraldeko Alemaniako Konfederaziora bildu zen.

Bigarren Mundu Gerra amaiturik, Hessen eta Renania-Palatinatua estatu federatuen artean zatitu zen lurraldea.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Energia baliabideak aski urriak dira: Taunusko burdina, Fuldako potasa, Frankfurt eta Kassel inguruko lignitoak. Rhin-Main ardatzean, Wiesbadendik Frankfurta eta Darmstadt eta Kassel inguruan dira industriagune nagusiak. Fabrikazio mekanikoa eta elektrikoa, eta elektronika dira jarduerarik behinenak, kimikarekin eta ohialgintzarekin batera.

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2009ko urtarrilaren 18an egin ziren Hessengo parlamenturako hauteskundeak eta Alemaniako Batasun Demokrata Kristauak irabazi zituen. Honako hauek izan ziren emaitzak:

Alderdia	Botoen ehunekoak	Diputatuak
Alemaniako Batasun Demokrata Kristaua (CDU)	% 37'2	46
Alemaniako Alderdi Sozialdemokrata (SPD)	% 23'7	29
Alderdi Demokratiko Askea (FDP)	% 16'2	20
90 Aliantza/Berdeak	% 13'7	17
Ezkerra (Die Linke)	% 5'4	6
Gainontzeko alderdiak	% 3'8	0

Pertsona ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), idazlea
Bettina von Arnim (1785-1859), idazlea
Jacob Grimm (1785-1863), idazlea
Wilhelm Grimm (1786-1859), idazlea
Friedrich Wöhler (1800-1882), kimikaria
Georg Büchner (1813-1837), poeta
Henri Nestlé (1814-1890), merkatari eta kimikaria
August Friedrich Kekulé (1829-1896), kimikaria
August Weismann (1834-1914), biologoa
Adam Opel (1837-1895), ingeniaria eta enpresaburua, Opel enpresaren sortzailea.
Alejandra Fiódorovna Románova (1872-1918), Errusiako azkenengo zarisa.
Otto Hahn (1879-1968), fisikari eta kimikaria, erradioaktibitatean aintzindaria
Erich Fromm (1900-1980), psikoanalista
Anne Frank (1929-1945), haur judua, idatzi zuen egunerokoagatik ezaguna.
Volker Schlöndorff (1939- ), zine zuzendaria
John MacEnroe (1959- ), Estatu Batuetako tenis-jokalaria, historiako jokalaririk handienetakoa. Wiesbadengo Estatu Batuarren base militarrean jaio zen.
Tilo Wolff (1972- ), musikaria

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.