Ingalaterra

Ingalaterra England
Bandera
Goiburua: Dieu et mon droit ( Jainkoa eta nire legea )
Ereserkia: God Save the Queen Jerusalem (de facto)
Herrialdea	Erresuma Batua
Hiriburua	Londres (de facto)
Eremua	130.395 km²
Biztanleria	50.690.000 (2006)
Dentsitatea	388,7 bizt / km²
Hizkuntza ofiziala(k)	Ingelesa (de facto)
Herritarra	ingeles
Zaindaria	San Jurgi
[http:// ]

Ingalaterra Erresuma Batua sortzen duten herrialdeetako handiena da, uharteko hegoaldearen bi herenak baino gehiago hartzen baitu (130.395 km2) eta populazio osoaren % 83 (50.690.000 biztanle 2006an) baitauka.

Nazioarteko historian, ikaragarrizko eragina eduki du, bai ekonomiaz, Britainiar Inperioaren bidez, baita kulturaz ere, bertako hizkuntza (ingelesa) planeta osoan hedatuena eta garrantzitsuena izanda.

Askotan Erresuma Batua izendatzeko erabiltzen da, baino desegokiro. Herrialdeko beste nazioekin (Gales eta Eskozia) eta Irlandarekin ez du beti harreman historiko onik izan.

Banaketa administratiboa

Eskualde eta konderriak

Sakontzeko, irakurri: «Ingalaterrako eskualdeak» eta «Ingalaterrako konderriak»

Historikoki, Ingalaterrako banaketaren oinarria konderriak ziren. Banaketaren sorrera ingelezko lurralde-batasun tradizionaletatik zetorren. Herrialdea batu baino lehen, batzuk erreinuak ziren, Essex edo Sussex bezala; beste batzuk, dukerriak, Yorkshire, Cornwall eta Lancashire esaterako edo soilik, nobleteriaren lurraldeak, Berkshire bezala.

Konderri tradizionalak oraindik badaude dira, baina batzuk elkartu edo aldatu egin dira.

XIX. mendeko bukaeran, herrietako gobernua berrantolatu zuten. Industrial hiri handiak sortzen zirenean, konderri berriak hirien inguruan sortu behar zuten, adibidez, Manchester Handia. 1990eko hamarkadan, John Major lehen Ministroaren berrikuntzak agintaritza berria sortu zuen, barrutiak sortzen. Horrek nahasmena ekarri du, gaur egun zaila baita konderri zeremonial ohikoak, konderri metropolitarrak eta ez-metropolitarrak desberdintzea.

Egun, Ingalaterra lau banaketa administratiboetan banatzen da: eskualdeak, konderriak, barrutiak eta parrokiak.

Northumberland

Tyne and Wear

Durham

Cumbria

Lancashire

Iparraldeko Yorkshire

E. Yorks.

H. Yorks.

M. Yorks.

Manch. Hand.

Mers.

Cheshire

Derbs.

Notts.

Lincolnshire

Rutland

Leics.

Staffs.

Shropshire

Heref.

Worcs.

M. Mids.

Warks.

Northants.

Cambs.

Norfolk

Suffolk

Essex

Herts.

Beds.

Bucks.

Oxon.

Glos.

Bristol

Somerset

Wiltshire

Berkshire

Londres Hand.

Kent

E. Sussex

M. Sussex

Surrey

Hampshire

Isle of Wight

Dorset

Devon

Kornualles

Hiri nagusiak

1. London: 7.500.000 biztanle.
2. Birmingham: 1.001.200 biztanle.
3. Leeds: 723.100 biztanle.
4. Sheffield: 520.700 biztanle.
5. Brighton: 461.181 biztanle.
6. Liverpool: 447.500 biztanle.
7. Manchester: 441.200 biztanle.
8. Bristol: 398.300 biztanle.
9. Coventry: 304.200 biztanle.
10. Leicester: 288.000 biztanle.
11. Nottingham: 278.700 biztanle.
12. Newcastle: 276.400 biztanle.

(2005eko datuak)

Historia

• 1167. urtea baino lehen Oxfordeko Unibertsitatea sortu zuten noizbait.
• 1209an Cambridgeko Unibertsitatea fundatu zuten.
• 1570eko otsailaren 25ean Pio V.a aita santuak Elisabet I.a erregina Eliza katolikotik kanporatu zuen.
• 1788ko urtarrilaren 1ean "The Times" egunkari ezagunaren lehen alea argitaratu zuten.
• 1922an BBC telebista-konpainia sortu zuten.

2014ko azaroaren 27rako David Cameronek Ingalaterrako auziei buruzko eskumena diputatu ingelesei erreserbatzeko asmoa aurkeztu zuen eta horri EVEL, English Votes for English Laws (boto ingelesak lege ingelesetarako) izena jarri zion.

Kultura

Literatura

• Idazleak: William Shakespeare (1564-1616), William Blake (1757–1827), Jane Austen (1775-1817), Lord Byron (1788-1824), Mary Shelley (1797-1851), Aldous Huxley (1894–1963), W. H. Auden (1907–1973) eta Harold Pinter (1930-), besteak beste.

Zinema

• Aktoreak: Cary Grant (1904–1986), Laurence Olivier (1907–1989), Richard Attenborough (1923-), Audrey Hepburn (1929–1993), Elizabeth Taylor (1932-), Peter O'Toole (1932-), Julie Andrews (1935-), Glenda Jackson (1936-), John Cleese (1939-), Michael Palin (1943-) eta Emma Thompson (1959-), tartean.
• Zuzendariak: Alfred Hitchcock (1899–1980), Carol Reed (1906–1976), Laurence Olivier (1907–1989), David Lean (1908–1991), Richard Attenborough (1923-), John Schlesinger (1926–2006), Ridley Scott (1937-), Terry Gilliam (1940-), Alan Parker (1944-), Anthony Minghella (1954-) eta Sam Mendes (1965-), besteak beste.

Musika

• Musika klasikoa: Thomas Tallis, William Byrd, Henry Purcell, Edward Elgar, Gustav Holst, William Walton, Ralph Vaughan Williams, Frederic Delius, Benjamin Britten, Michael Tippett, George Benjamin, Harrison Birtwistle, Michael Finissy.
• XX-XXI. mendeko musika taldeak: The Beatles, Blur, The Clash, Deep Purple, Oasis, Queen, Leona Lewis, The Rolling Stones, The Smiths eta Toy Dolls, besteak beste.

Hezkuntza

• Cambridgeko Unibertsitatea
• Oxfordeko Unibertsitatea

Hedabideak

• Egunkariak: The Times, The Guardian eta The Daily Telegraph (London).
• Telebista kateak: BBC.

Zientzia

• William Watson (1715-1787), mediku eta fisikaria.
• Edward Jenner (1749-1823), medikua.
• Charles Darwin (1809-1882), naturalista.

Kirolak

Futbola

• Taldeak: Arsenal FC, Chelsea FC, Liverpool FC, Manchester United eta Tottenham Hotspur, tartean.
• Futbolariak: John Aldridge (1958-) eta Michael Robinson (1958-), besteak beste.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Ingalaterra

• (Ingelesez) English Heritage
• London Basque Society – Euskal Elkartea
• Cambridge University Basque Society
• Basque Dancing Society at New Castle University