Iparraldeko Egear uharteak

Iparraldeko Egear uharteak edo Egeo Iparraldeko uharteak Egeo itsasoaren iparraldean dauden elkarrekin batere loturarik ez duten uharte batzuek osatzen duten multzo bat da, batzuetan Egeo Iparekialdeko uharteak bezala ere ezagutzen direnak, Grezia eta Turkiaren subirautzapean daudenak. Uharte hauek ez dute kate fisiko edo talde bat osatzen, baina sarri arrazoi administratibo eta turistikoengatik elkartu egiten dira, gehienak populatuak baitaude. Hegoaldean Dodekanesoko uhartedia eta mendebaldean Esporada uharteak eta Ziklada uharteak ditu.

Talde honen barnean, turkiar kostaldean zehar dauden uharte nagusiak Greziaren subirautzapean dauden Samos, Ikaria, Kios, Lesbos eta Lemnos eta Turkiaren subirautzapean dauden Gökçeada edo Imbros eta Bozcaada edo Tenedos dira, Untxi uharteez gain. Traziako itsasoko uharte nagusiak, ipar muturrean, Samotrazia eta Tasos uharteak dira.

Historia

Mesolitotik, Egeo iparraldeak, Egeo itsaso guztiak bezala, oztopo bat izateari utzi zion eta eskualdeko biztanleak elkartu zituen zubi bihurtu zen. Nabigazioa, merkataritza, ekonomia, kultura eta elkarreragin sozialak uhartedian eta inguruko tokietan bertako biztanleen arteko komunikazioa eta harremanak oinarri hartuta garatu ziren. Hau bereziki hala izan zen, uharteetan finkapen iraunkorra K. a. 5000n gertatu ondoren.

Iparraldeko Egear uharteak halako kokapen baten zeuden ezen nabigazioak eta merkataritzak neurri handi batean kultura garrantzitsu baten garapenean lagundu zutela, bere puntu gailenera K. a. 3000. urtean iritsi zena. Lemnosen Poliochnis, Kiosen Emporiou eta Samosen Iraiou bezalako asentamenduen hazkuntzak une horretan gune horiek zuten garrantziaren ebidentzia dira.

K. a. 2000n joniarrak jada Kiosen ezarri ziren, Samos eta Lesbos akaziarren eskuetan zeuden bitartean. K. a. XII. mendearen amaieran eta K. a. XI. mendearen hasieran, pertsona ugari Greziara joan ziren une bat, aioleiak Lesbosera iritsi ziren.

K. a. VIII. mendetik K. a. V. menderarte uharte hauek oparotasun garai bat bizi izan zuten euren ekonomia, merkataritza eta artean. Uharteak pertsiarrek konkistatu zituzten Mediar Gerretan K. a. V. mendean, eta K. a. 468an berriz aske izan ondoren Atenasekin aliatu ziren. Hala ere, Peloponesoko gerran (K. a. 439-K. a. 404) bere leialtasuna aldakorra izan zen Atenas eta Espartaren artean. K. a. 338an mazedoniarrak boterera iritsi ziren Ptolomeo I.a Soter Egiptokoak jarraituta. Garai honen ondoren, uharte hauek gainontzeko Greziak bizi izan zuen gauza bera bizi behar izan zuten, Erromatar Inperioaren probintzia bihurtuz. Bizantziar garaian barealdia egon zen Egeo Iparraldean, batzuetan barbaro eta piraten erasoek apurtzen zutena.

Frankoek 1204an Konstantinopla konkistatu ondoren, uharteak veneziar, genovar eta printze frankoen artean banatuak izan ziren. Autoritate honen pean nabigazioak eta merkataritzak berriz gora egin zuten. Konstantinoplaren erorketak 1453an eta Otomandar Inperioaren sorrerak uharte hauetan jazarpen, harpilatze eta suntsitze garai bati hasiera eman zion. Okupazioak biztanleria kristauaren murrizketa ere izan zuen ondorio bezala. XVI. mendean uharteak beste oparotasun garai bat bizitzen hasi ziren.

Uharteetako biztanleek aktiboki parte hartu zuten Greziaren independentzia gerran 1821ean eta borrokan Lykourgos Logotethis, Kanaris eta Papanikolis bezalako liderren agerpenak mendeku gosea piztu zuen turkiar autoritateen artean. 1822an Kiosen eta 1824an Psaran gertatutako sarraskiek europar potentzien arreta piztu zuen, greziarren alde egin zutenak.

Hala ere, uharte hauen kokapenaren ondorioz, Turkiako mendebaldeko kostaldetik oso gertu, turkiarrek ez zuten uharte hauenganako domeinua berehalakoan utzi, uharte hauek Greziaren subirautzapera 1912 arte pasa ez zirelarik.

Iparraldeko Egear uharteak

Iparraldeko Egear uharteak

Tokia			Izena			Biztanleria	Dentsitatea	Adskripzio administratiboa
Hedadura	Biztanleria	Dentsitatea	Euskaraz	Grezieraz	km²	(2001)	(hab./km²)	Prefekturak (GRE) Probintziak (TUR)	Periferiak (GRE) Eskualdeak (TUR)
08	08	10	Samotrazia	Σαμοθράκη	177,96	2.723	15	Hebros	Ekialdeko Mazedonia eta Trazia
05	05	07	Tasos	Θάσος	380,09	13.765	38	Kavala
03	04	06	Lemnos (edo Limnos)	Λήμνος	477,58	18.104	38	Lesbos	Iparraldeko Egeoko periferia
11	13	?	Agios Efstratios (San Eustrato)		43,32	371	9
01	01	05	Lesbos	Λέσβος	1.632,81	90.643	56
02	02	03	Kios	Χίος	842,28	51.936	62	Kios
15	?	13	Antípsara	Αντίψαρα	4,5	-	-
10	12	12	Psara	Ψαρά	44,51	422	9
13	11	04	Oinousses	Οινούσσες	17,42	1.050	60
04	03	01	Samos	Σάμος	477, 39	33 814	71	Samos
07	07	08	Ikaria uhartea	Ικαρία	255,30	8.312	33
09	10	09	Fourni Korseon	Φούρνοι Κορσέων	45,24	1.469	32
14	14	?	Thymaina	Θύμαινα	10	140	14
06	06	11	Imbros	-	286,84	8.894	31	Çanakkale	Marmara
12	09	02	Bozcaada	-	36	2.247	65

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Iparraldeko Egear uharteak