Jabetza intelektual

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Jabego intelektual» orritik birbideratua)

Jabetza intelektuala[1] izaera pertsonaleko edota ondare izaerako eskubide multzoa da. Lan eta prestazio baten egileari, eta beste titular batzuei lan eta prestazio haiek antolatzeko eta ustiatzeko aukera ematen die.[2][3]

Jabetza intelektualak edozein euskarritako jatorrizko sormen lan artistiko, zientifiko eta literarioak babesten ditu: liburuak, idazlanak, musika-konposizioak, lan dramatikoak, koreografiak, ikus-entzunezko lanak, eskulturak, lan piktorikoak, planoak, maketak, mapak, argazkiak, ordenagailu-programak eta datu-baseak. Interpretazio artistikoak, fonogramak, ikus-entzunezko grabazioak eta irrati emankizunak ere babesten ditu jabetza intelektualak.

Sortutako lana da babesten dena, eta forma, baina ez ideiak edo abiapuntu izan den informazioa, eta, beraz, azken horien gainean ez dago eskubiderik. Beraz, idazlan baten “laburpena” edo bibliografia batean izenburu baten aipua ez dira ikusten egile-eskubideek babesten dute lanaren erabilera gisa.[4]

Espainian Jabetza Intelektualaren Legearen testu bateginak arautzen du jabetza intelektuala (apirilaren 12ko 1/1996 Legegintzako Errege-dekretuak onartutakoak).[5]

Jabetza intelektualaren eguna apirilaren 26an da.

Software libreko mugimenduaren inguruan bada joera bat jabetza intelektualaren terminoa engainagarria dela kontsideratzeko.[6][7][8] Kontzeptu bakar baten azpian zenbait araubide juridiko desberdinak biltzen dituela uste dute, beren artean parekagarriak ez diren kontzeptuak direla diote, besteak beste, patenteak, egile-eskubideak, markak eta jatorri-deiturak.

Jabetza Intelektualaren sailkapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jabetza intelektualaren munduko erakundearen (OMPI) arabera, lan baten jabeak lan hori nahi duen guztietan erabil dezake, baina beste edozein pertsonak (pertsona fisiko nahiz juridiko) ezin dezake legalki horrelakorik egin jabearen baimena izan gabe. Jakina, eskubide horren aplikazioa mugatuta dago.

Jabetza intelektualak kudeatzen duen lanaren izaeraren arabera, jabetza industriala eta egile-eskubidea bereizten dira.

Jabetza Intelektuala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izaera hauek dituzten produktuentzat definitzen da: asmaketak, patenteak, markak, marrazkiak, eredu industrialak eta jatorriaren argibide geografikoak. Estatuak eman eta babesten duen eskubide baztertzailea da jabetza Intelektuala, horrelako produktuak forma industrialean eta komertzialean ustiatu edo erabiltzeko. Asmaketak edo aplikazio industrialaren berrikuntzak, edo indibiduoek edo enpresek haren produktu edo zerbitzuentzat, bezeroen aurrean merkatuan bereizteko egiten dituzten argibide komertzialak dira. Asmaketak, markak, patenteak, trazatuaren zirkuitu integratuen eskemak, izenak eta izendapen komertzialak, marrazkiak eta eredu industrialak ere, jatorriko argibide geografikoak barnean hartzen ditu, gainera bidegabeko lehiaren kontrako babesa barne dago.

Jabetza industrialaren babeserako Parisko hitzarmenaren 1.3 artikuluaren arabera: “Jabetza industriala bere adiera zabalenean ulertzen da eta beraz, ez zaio soilik industriari eta merkataritzari aplikatzen, nekazaritza industriaren eremuari eta lan horri buruzko eratorritako produktuei aplikatzen zaio ere, naturalak hala asmatuak, hala nola, ardoak, tabako orriak, fruituak, mineralak, ur mineralak, landareak, irinak, garauak…”

Jabetza intelektualaren mota bati buruz hitz egiten dugunez, harreman estu bat du gizakiaren sormenarekin, marrazkiekin eta modelo industrialekin, produktu industrialetako itxura determinatzen duten sorkuntza estetikoekin. Gainera, jabetza industrialak lantegiko edo merkataritza markak barneratzen ditu,[9] zerbitzu markak, izenak eta izendapen komertzialak, jatorriaren argibideak eta jatorri-deiturak barnean sartuta eta bidegabeko lehiaren kontrako babesa ere. Sorkuntza intelektualaren ezaugarria - izateduna -, gutxiago irtena da, baina axola duena jabetza industrialak informazio bat kontsumitzaileei zein zeinutan transmititzen duen, zehazki produktuak eta zerbitzuak merkatuan nola eskaintzen diren zehazten du eta erabilera txarrarekiko dago zuzenduta babesa oso posiblea delako kontsumitzaileei akatsa eragitea eta oro har praktika engainagarrien aurka egiten da.

Egile eskubideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lan artistiko eta literarioak kontuan hartzen ditu, hala nola, nobelak, olerkiak eta antzezlanak, filmak, lan musikalak, artelanak, marrazkiak, pinturak, argazkiak, eskulturak eta diseinu arkitektonikoak. Sorkuntza artistikoei aplikatzen zaie, adibidez: olerkiak, nobelak, lan musikalak, pinturak, lan zinematografikoak eta ordenagailuko programak. Ingelesez, gainerako hizkuntza Europarrekiko ezberdintasuna dago, egile-eskubideak izenarekin deitu ordez, copyright bezala ezagutzen da. Copyright terminoak sorkuntza artistiko eta literarioen gaineko funtsezko ekitaldiekin zerikusia dauka, bakarrik egileak egin ditzake edo beste pertsona batek, berak emandako baimenarekin. Zehazki, lan artistiko eta literarioen kopiak egitean datza, esaterako: liburuak, pinturak, eskulturak, argazkiak eta lan zinematografikoak. Bitartean, egile-eskubidearen adierazpenak, lan artistikoaren egileari igortzen dizkio, honela azpimarratzen da lan artistikoaren sortzaileari lana onartzen zaiola, lege gehienetan egilea berariazko eskubide zehatzetatik disfrutatzen du haren sorkuntzarekiko, erreprodukzio deformatua galarazi dezake eta berak daukan eskubide baztertzailea da, berriz, beste eskubide batzuk existitzen dira, esaterako, eskubidea kopiak egitera, hirugarrenek erabil dezaten, adibidez, helburu horrekin egileak emandako lizentzia baten bidez.

“Egile eskubidearen” adierazpenak erreferentzia egiten dio ekitaldi nagusiari, sorkuntza artistiko eta literarioei buruz, bakarrik egileak burutu dezake edo bere onespenarekin (ondarezko eskubidea). Ekitaldi hori lan literario edo artistikoaren kopien produkzioa da, hala nola, liburu bat, pintura bat, eskultura bat, argazki bat, film bat eta duela gutxitik, eduki digitalak. Bigarren adierazpena, “egile-eskubideak " (edo egileen eskubideak), lan artistikoaren sortzailearen eskubideei erreferentzia egiten dio, horrek nabarmentzen du (ia legedi gehienetan onartua) egileak bere sorkuntzari buruzko eskubide espezifikoak dauzkala (eskubide moralak), adibidez, bere lanaren erreprodukzio distortsionatua bera bakarrik galarazteko eskubidea dauka, berriz, beste eskubide batzuk; kopiak egiteko eskubidea adibidez, beste pertsona batzuek erabili dezakete (ondarezko eskubidea titular bati emana), adibidez: argitaratzaile bat, zeinak lizentzia bat lortu duen egilearen helburu horretarako.

Jabetza intelektualaren titularrak, bere jabetzaren gaineko gaitasun osoa dauka, edonork baimena eskatu behar dio erabili ahal izateko. Estatu bakoitzak jabetza intelektualari buruz ezartzen dituen eskubideak independenteak dira estatu horretarako, beraz, beste estatu batek eskubide bera eman ahal dio beste pertsona bati, ondorioz, lan, asmakizun, ideia edo berezitasun karaktere berdinak, jabetza intelektualari buruzko lege bat baino gehiago izan dezake, jabetza horrek ematen duten estatuen arabera. (Melgar, 2005)

Soilik argazkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Argazkien kasuan, argazkigintza bitartekoek edo antzekoek egiten dituzten argazkiak soilik hartzen dira kontuan, ez direnak berezko autoreen sorkuntza intelektualak. Azpiatal honek, estatu bakoitzean babes gradu ezberdina dauka, adibidez; Espainiar jabetza intelektualaren legediaren arabera, argazki soilen egileak ez dauka argazki horren gaineko egile-eskubiderik, baina argazkiak banatzeko, erreproduzitzeko eta ustiatzeko eskubide esklusiboa dauka 25 urtetan, argazkia edo erreprodukzioa egin eta hurrengo urtearen urtarrilaren 1ean hasita.

Hona hemen argazkien inguruko eskubide ezberdinak:

Argazkietan agertzen diren pertsonen eskubideak:[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pertsona baten argazkia hartzeko eta argazki hori hedatzeko pertsona horren baimena behar da, ahozkoa ala idatzizkoa izan daiteke garrantziaren arabera, hauen adibide dira kalean paseatzen dabilen pertsona baten argazkia ala modelo batek sinatuko duen kontratua. Egoera batzuetan baimen hori emantzat hartzen da: esan bezala, kaleko argazkietan edo leku publikoetan hartzen direnetan (halakoetan ez da komeni lehen planoak hartzea, ezta pertsona bereizgarria izatea ere) edo pertsona publikoei beren funtzioak betetzen edota bizitza publikoko ekintzetan hartzen zaizkien argazkietan ere.

Argazkietan agertzen den objektuaren jabearen baimena:[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Objektua argazkiaren mamia denean hartzen da kontuan eskubide hau, ez hartze orokor baten barruan dagoenean. Argazkiaren funtsa ez bada objektua ez dago baimena eskatu beharrik.

Argazkietan agertzen den obraren jabearen baimena (margoak, eskulturak...):[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lan artistikoen hedapena horiek ustiatzeko baliabide bat da; horregatik, egilearen baimena behar izaten da. Baimena ez da beharrezkoa izango obra kalean jarrita dagoenean. Oro har, pentsatu behar dugu informazio-eskubideak lehentasuna duela ekintza publikoetan, eta pertsonak eta objektuak notizia bihurtzen direnean. Beste kasuetan, ordea, horien baimena beharrezkoa izango dugu, besteak beste, irudiak hartu diren testuinguruan ez ezik besteren batean erabiltzeko direnean.

Hona hemen baimen mota hauek kudeatzeko kontzeptuak:

  • Kanon digitala (Espainiar Estatuko Aurrekontuetatik): Tasa bat hedabideen edukietako loturak erabiltzeagatik. CEDRO Elkarteak kudeatuko du, eta hedabideen 'errefusatu ezinezko eskubidea' izango da.
  • Autore edo Editoreen Elkartea (SGAE): erakunde pribatua da eta dauzkan 100.000 bazkide baino gehiagoren jabetza intelektualaren eskubideen defentsaz eta kudeaketaz arduratzen da Jabetza Intelektualaren Legeari jarraiki. Egileen lanen erabilera komertzialarengatik jasotako ordainsaria babestu eta banatzea eta bezeroen artean lanak erabiltzeko lizentziak kudeatzea da haien eginbehar nagusia. [10]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskalterm: [Hiztegi terminologikoa] [2006] eta [Sare Sozialak Hiztegia] [2016]
  2. ↑ Erkoreka, Jokin. (2020-03-12). Jabetza intelektuala ikuspuntu praktikotik. Gipuzkoa Kultura (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  3. ↑ Petrirena Altzuguren, Patxi; Aldasoro Katarain, Irene. (2009). Jabetza Intelektualari buruzko Legea. (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  4. ↑ (Frantsesez) «Le statut juridique du résumé documentaire - Les Infostratèges» www.les-infostrateges.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  5. ↑ JABETZA INTELEKTUALARI BURUZKO LEGEA // LEY DE PROPIEDAD INTELECTUAL. UPV-EHU.
  6. ↑ «Did You Say “Intellectual Property”? It's a Seductive Mirage - GNU Project - Free Software Foundation» www.gnu.org (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  7. ↑ (Ingelesez) Thu, Mar 6th 2008 12:38pm-Mike Masnick. (2008-03-06). «If Intellectual Property Is Neither Intellectual, Nor Property, What Is It?» Techdirt (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  8. ↑ «Albert Jacquard démonte le concept de Propriété Intellectuelle (extraits) | April» www.april.org (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  9. ↑ Aldasoro Katarain, Irene. (2011). Jabetza industriala. Markei buruzko legeria. (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  10. ↑ «http://www.sgae.es/es-eu/SitePages/corp-modelo.aspx» www.sgae.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-12).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskaraz:

Espainieraz:

  • (Gaztelaniaz) Lipszyc, Delia. Derecho de Autor y Derechos Conexos. Tomo I. Editorial Félix Varela. La Habana. 2001.
  • (Gaztelaniaz) Lipszyc, Delia. "Nuevos temas de Derecho de Autor y Derechos Conexos". Ediciones UNESCO, 2004.
  • (Gaztelaniaz) Organización Mundial de la Propiedad Intelectual. Administración Colectiva del Derecho de Autor y los Derechos Conexos / OMPI. _ _ Ginebra: [s.n.], 1999. _ _ 93 p.

Frantsesez:

  • (Frantsesez) André Bertrand, Le droit d’auteur et les droits voisins, Paris, Dalloz, 1999, § 5.431.
  • (Frantsesez) Jean-Michel Bruguière, Droit des propriétés intellectuelles, 2e édition, Paris, Éditions Ellipses, Mise au point, 2011.
  • (Frantsesez) C. Caron, Le Droit d’auteur, Litec, 2006.
  • (Frantsesez) Claude Colombet, Grands principes du droit d’auteur et des droits voisins dans le monde : approche de droit comparé - UNESCO, 2e éd., Paris, Litec, 1992, voir p. 10.
  • (Frantsesez) Claude Colombet, Propriété littéraire et artistique et droits voisins, Paris, Dalloz, 1999, § 231.
  • (Frantsesez) Gabriel Galvez-Behar, Histoire de la propriété intellectuelle, Paris, La Découverte, 2022. (ISBN 9782707193599)
  • (Frantsesez) P.-Y. Gautier, Propriété littéraire et artistique, PUF.
  • (Frantsesez) Jurisclasseur, Propriété littéraire et artistique, 2000.
  • (Frantsesez) Michel Vivant, Agnès Maffre-Baugé, Internet et la propriété intellectuelle : le droit, l'information et les réseaux, Ifri, 2002,
  • (Frantsesez) François Lévêque et Yann Manière, Économie de la propriété intellectuelle, 2003, éditions La Découverte. (ISBN 2-7071-3905-X)
  • (Frantsesez) X. Linant de Bellefonds, Droits d’auteur et droits voisins, Delmas.
  • (Frantsesez) Florent Latrive, Du bon usage de la piraterie : culture libre, sciences ouvertes, 2004, éditions Exils. (ISBN 291296959X) [lire en ligne [archive]]
  • (Frantsesez) Philippe Aigrain, Cause commune, l’information entre bien commun et propriété, 2005, éditions Fayard. (ISBN 2213623058) [lire en ligne [archive]]
  • (Frantsesez) F. Pollaud–Dulian, Le Droit d’auteur, Economica.
  • (Frantsesez) F. Pollaud –Dulian, Abus de droit et droit moral, Recueil Dalloz, 1993.
  • (Frantsesez) P. Sirinelli, Propriété littéraire et artistique, Dalloz, Mémento.
  • (Frantsesez) J. Azéma et J.-C. Galloux, Droit de la propriété industrielle, Dalloz, 2017.
  • (Frantsesez) J. Passa, Traité de droit des brevets, 2013.
  • (Frantsesez) (en) Loren Yager, « Intellectual Property : Observations on Efforts to Quantify the Economic Effects of Counterfeit and Pirated Goods », GAO, nos 10-423,‎ avril 2010 (lire en ligne [archive]) Document utilisé pour la rédaction de l’article
  • (Frantsesez) Copyright as Intellectual Property Privilege [archive] (Chapman University School of Law Prof. Tom Winston Bell on the Copyright Act of 1790, the Constitutional amendments, and fair use defense), Serious Science, par Tom Winston Bell, sur YouTube.

Ingelesez:

  • (Ingelesez) Arai, Hisamitsu. "Intellectual Property Policies for the Twenty-First Century: The Japanese Experience in Wealth Creation", WIPO Publication Number 834 (E). 2000. wipo.int
  • (Ingelesez) Bettig, R. V. (1996). Critical Perspectives on the History and Philosophy of Copyright. In R. V. Bettig, Copyrighting Culture: The Political Economy of Intellectual Property. (pp. 9–32). Boulder, CO: Westview Press.
  • (Ingelesez) Boldrin, Michele and David K. Levine. "Against Intellectual Monopoly", 2008. dkleving.com
  • (Ingelesez) Hahn, Robert W., Intellectual Property Rights in Frontier Industries: Software and Biotechnology, AEI Press, March 2005.
  • (Ingelesez) Branstetter, Lee, Raymond Fishman and C. Fritz Foley. "Do Stronger Intellectual Property Rights Increase International Technology Transfer? Empirical Evidence from US Firm-Level Data". NBER Working Paper 11516. July 2005. weblog.ipcentral.info
  • (Ingelesez) Connell, Shaun. "Intellectual Ownership". October 2007. rebithofffreedom.org
  • (Ingelesez) De George, Richard T. "14. Intellectual Property Rights." In The Oxford Handbook of Business Ethics, by George G. Brenkert and Tom L. Beauchamp, 1:408–439. 1st ed. Oxford, England: Oxford University Press, n.d.
  • (Ingelesez) Farah, Paolo and Cima, Elena. "China's Participation in the World Trade Organization: Trade in Goods, Services, Intellectual Property Rights and Transparency Issues" in Aurelio Lopez-Tarruella Martinez (ed.), El comercio con China. Oportunidades empresariales, incertidumbres jurídicas, Tirant lo Blanch, Valencia (Spain) 2010, pp. 85–121. ISBN 978-84-8456-981-7. Available at SSRN.com
  • (Ingelesez) Farah, Paolo Davide, Tremolada Riccardo, Desirability of Commodification of Intangible Cultural Heritage: The Unsatisfying Role of IPRs, in TRANSNATIONAL DISPUTE MANAGEMENT, Special Issues "The New Frontiers of Cultural Law: Intangible Heritage Disputes", Volume 11, Issue 2, March 2014, ISSN 1875-4120 Available at SSRN.com
  • (Ingelesez) Farah, Paolo Davide, Tremolada Riccardo, Intellectual Property Rights, Human Rights and Intangible Cultural Heritage, Journal of Intellectual Property Law, Issue 2, Part I, June 2014, ISSN 0035-614X, Giuffre, pp. 21–47. Available at SSRN.com
  • (Ingelesez) Goldstein, Paul; Reese, R. Anthony (2008). Copyright, Patent, Trademark and Related State Doctrines: Cases and Materials on the Law of Intellectual Property (6th ed.). New York: Foundation Press. ISBN 978-1-59941-139-2.
  • (Ingelesez) Gowers, Andrew. "Gowers Review of Intellectual Property". Her Majesty's Treasury, November 2006. hm-treasury.gov.uk ISBN 978-0-11-840483-9.
  • (Ingelesez) Greenhalgh, C. & Rogers M., (2010). Innovation, Intellectual Property, and Economic Growth. New Jersey: Princeton University Press.
  • (Ingelesez) Kinsella, Stephan. "Against Intellectual Property". Journal of Libertarian Studies 15.2 (Spring 2001): 1–53. mises.org
  • (Ingelesez) Lai, Edwin. "The Economics of Intellectual Property Protection in the Global Economy". Princeton University. April 2001. dklevine.com
  • (Ingelesez) Lee, Richmond K. Scope and Interplay of IP Rights Accralaw offices.
  • (Ingelesez) Lessig, Lawrence. "Free Culture: How Big Media Uses Technology and the Law to Lock Down Culture and Control Creativity". New York: Penguin Press, 2004. free-culture.cc Archived 16 September 2009 at the Wayback Machine.
  • (Ingelesez) Lindberg, Van. Intellectual Property and Open Source: A Practical Guide to Protecting Code. O'Reilly Books, 2008. ISBN 0-596-51796-3 | ISBN 978-0-596-51796-0
  • (Ingelesez) Maskus, Keith E. "Intellectual Property Rights and Economic Development". Case Western Reserve Journal of International Law, Vol. 32, 471. journals/jil/32-3/maskusarticle.pdf law.case.edu
  • (Ingelesez) Mazzone, Jason. "Copyfraud". Brooklyn Law School, Legal Studies Paper No. 40. New York University Law Review 81 (2006): 1027. (Abstract.)
  • (Ingelesez) Miller, Arthur Raphael, and Michael H. Davis. Intellectual Property: Patents, Trademarks, and Copyright. 3rd ed. New York: West/Wadsworth, 2000. ISBN 0-314-23519-1.
  • (Ingelesez) Moore, Adam, "Intellectual Property", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 Edition), Edward N. Zalta (ed.),
  • (Ingelesez) Morin, Jean-Frédéric, Paradigm Shift in the Global IP Regime: The Agency of Academics, Review of International Political Economy, vol. 21(2), 2014, pp. 275–309.
  • (Ingelesez) Mossoff, A. 'Rethinking the Development of Patents: An Intellectual History, 1550–1800,' Hastings Law Journal, Vol. 52, p. 1255, 2001
  • (Ingelesez) Rozanski, Felix. "Developing Countries and Pharmaceutical Intellectual Property Rights: Myths and Reality" stockholm-network.org
  • (Ingelesez) Perelman, Michael. Steal This Idea: Intellectual Property and The Corporate Confiscation of Creativity. Palgrave Macmillan, 2004.
  • (Ingelesez) Rand, Ayn. "Patents and Copyrights" in Ayn Rand, ed. 'Capitalism: The Unknown Ideal,' New York: New American Library, 1966, pp. 126–128
  • (Ingelesez) Reisman, George. 'Capitalism: A Complete & Integrated Understanding of the Nature & Value of Human Economic Life,' Ottawa, Illinois: 1996, pp. 388–389
  • (Ingelesez) Schechter, Roger E., and John R. Thomas. Intellectual Property: The Law of Copyrights, Patents and Trademarks. New York: West/Wadsworth, 2003, ISBN 0-314-06599-7.
  • (Ingelesez) Schneider, Patricia H. "International Trade, Economic Growth and Intellectual Property Rights: A Panel Data Study of Developed and Developing Countries". July 2004. mtholyoke.edu
  • (Ingelesez) Shapiro, Robert and Nam Pham. "Economic Effects of Intellectual Property-Intensive Manufacturing in the United States". July 2007. the-value-of.ip.org. Retrieved 2008-04-09.
  • (Ingelesez) Spooner, Lysander. "The Law of Intellectual Property; or An Essay on the Right of Authors and Inventors to a Perpetual Property in their Ideas". Boston: Bela Marsh, 1855.
  • (Ingelesez) Vaidhyanathan, Siva. The Anarchist in the Library: How the Clash Between Freedom and Control Is Hacking the Real World and Crashing the System. New York: Basic Books, 2004.
  • (Ingelesez) Burk, Dan L. & Mark A. Lemley (2009). The Patent Crisis and How the Courts Can Solve It. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-08061-1.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Jabetza_intelektual&oldid=9431903"(e)tik eskuratuta