Joseph Conrad

Joseph Conrad
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Józef Teodor Konrad Korzeniowski
Jaiotza	Terekhove (en) , 1857ko abenduaren 3a
Herrialdea	Errusiar Inperioa Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua Poloniako Bigarren Errepublika Erresuma Batua  (1886 -
Talde etnikoa	Poloniarra
Heriotza	Bishopsbourne (en) , 1924ko abuztuaren 3a (66 urte)
Hobiratze lekua	Canterbury City Cemetery (en) Canterbury
Heriotza modua	berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Aita	Apollo Korzeniowski
Ama	Ewa Korzeniewska
Ezkontidea(k)	Jessie George (en)
Familia	ikusi Stefan Bobrowski (amaldeko osaba) Aniela Zagórska (lehengusina propio) Tadeusz Bobrowski (en) (amaldeko osaba)
Leinua	Nałęcz (en) Q63532412
Hezkuntza
Heziketa	Bartłomiej Nowodworski High School (en)
Hizkuntzak	ingelesa poloniera
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, eleberrigilea, saiakeragilea, gidoilaria, zientzia-fikzio idazlea eta autobiografialaria
Lan nabarmenak	ikusi The Lagoon (en) The Nigger of the 'Narcissus' (en) Ilunpeen bihotzean Lord Jim Amy Foster (en) Typhoon (en) Nostromo (en) The Secret Agent (en) The Secret Sharer (en) Under Western Eyes (en)
Influentziak	Adam Mickiewicz, Juliusz Slowacki, William Shakespeare eta Victor Hugo
Mugimendua	Literatura modernista
Genero artistikoa	eleberri laburra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa

Józef Teodor Konrad Korzeniowski (Berdyczów, Errusiar Inperioa, 1857ko abenduaren 3a – Bishopsbourne, Erresuma Batua, 1924ko abuztuaren 3a), Joseph Conrad ezizenez ezagunagoa, eleberrigilea izan zen. Jaiotzez poloniarra eta nazionalitatez britainiarra, ingelesez idatzi zuen.

Bizitza

Joseph Conrad Errusiak okupatutako Polonian hezi zen. Bere aita, Apollo Korzeniowski, aristokrata pobretu, idazle, itzultzaile (Shakespeareren lanak) eta ekintzaile abertzalea, errusiarrek atxilotu eta Siberian lan bortxatuetara zigortu zuten 1863an. Jarraian, bere ama, Evelia Bobrowska, 34 urte zituela, tuberkulosiak jota hil zen atzerrian. Lau urte geroago, bere aita hil egin zen. Azkenean, bere osabak, Tadeusz izenekoa, hezi zuen Ukrainako Lviv hirian 12 urte zituenetik.

17 urterekin marinel egin zen Marseillan, merkataritza-ontzi frantziar batean. Abenturazale moduan bizi izan zen lau urtez; garai hartan Antillak uhartedian ibili zen, armen kontrabandoan Frantziako legitimistentzat eta Espainiako karlistentzat.. 21 urterekin, ingeles ontzi batean sartu zen. 1884an ingeles nazionalitatea lortu zuen.

1889an Kongon egon zen. Joseph Conradek Kongo ibaian zehar bizi izandako esperientziak ziur aski ez ziren bere liburuan deskribatutakoak bezain nekagarriak izan, baina “Roi de Belges” baporearen kapitaina izanik ikusitakoak gizatasunari eta gizakiak egin dezakeenari buruz asko erakutsi zion.

Roi des Belges

Bidaia honetan kolonoek afrikarren kontra egiten zituzten ankerkeriak ikusi zituen. Gertaera honek inspiratu zuen Ilunpeen bihotzean eleberria idazteko.

Ez zuen hala ere itsasoa utzi, eta bidaiak egiten segitu zuen (Bonbai, Singapur, Borneo, Maurizio uhartea). Abentura eta irakurketa oso gustukoak zituen (Shakespeare, Marryat, Scott eta Flaubert zituen gogokoen) eta bere adiskideen laguntzari esker hasi zen idazten.

Bere idazlan gehienak erromantikotzat hartu dira, nahiz eta Joseph Conradek nahastu erromantizismoa errealismoaren liskarrekin eta bizitza modernoaren anbiguotasun moralarekin. Hau dela eta, kritikari askok modernismoaren aitzindaritzat jotzen dute.

Bere liburuetan agertzen den argudio nagusia marinelen bizitza da.

Munduaren ikuspegia

1898an, bere idazle ibilbidearen hasieran, bere lagun Cunninghame Graham eskultore eta politikariari idatzi zion: «Gizadia tragiko egiten duena, ez da naturaren biktima izatea, horretaz jabetzea baizik. Minaren, haserrearen, liskarren esklabotza ezagutu bezain laster hasten da tragedia. Baina, 1922an, bere bizitzaren eta karreraren amaieran, beste lagun batek, Richard Curle eskoziarrak, Conradi buruz idatzitako bi artikuluren froga hari bidali zionean, idazle triste eta tragikotzat jo izanaren aurka egin zuen. «Ospe horrek... irakurle ugari kendu dit... Tragiko deitzearen erabat aurka nago». Baina bere lanetan patu itsuari egozten dion paperak eta bere pertsonaia nagusietako batzuk arketipotzat hartzeko joerak Greziako tragediaren ikuspegi filosofikoetara hurbiltzen du.

Conradek gizakiaren egoeraren ikuspegi guztiz argia zuen, bere kide Bolesław Prus poloniarrak (bere lana asko miresten zuen) bi mikroipuinetan eskaintzen zuenaren antzekoa: Mold of the Earth (1884) eta Shadows (1885). Conradek horri buruz hauxe idatzi zuen:

«

«Fedea mito bat da, eta sinesmenak itsasertzean lanbroak bezala aldatzen dira; Pentsamenduak desagertzen dira; Hitzak, behin esanda, hil egiten dira, eta atzoko oroitzapena biharko itxaropena bezain latza da. »Mundu honetan —jakin dudanez— arrazoi, kausa edo erru baten itzalik gabe sufritzera behartuta gaude... Ez dago moralik, ez ezagutzarik, ez itxaropenik; geure buruaren kontzientzia bakarrik dago, mundu batera bultzatzen gaituena... beti itxura hutsal eta iheskor baten antzekoa... «Memento bat, begi baten kliska bat, eta ez da ezer geratzen, lokatz bola bat besterik ez, lokatz hotzarena, lokatz hilarena espazio beltzera botata, eguzki triste baten inguruan biraka. Ezer ez. Ez pentsamendurik, ez soinurik, ez arimarik. Ezer ez».

»

Conrad muturreko egoeretan dagoen gizakiaren eleberrigilea da. «Irakurtzen nautenek —idatzi zuen A Personal Record-en hitzaurrean— munduari buruz dudan konbentzimendua (aldi baterako mundua) ideia oso sinpletan oinarritzen dela badakite, hain sinpleak ezen muinoak bezain zaharrak izan behar dute. Besteak beste, leialtasunaren ideian oinarritzen da».

Conrad eleberrigilearentzat, fideltasuna da gizakiak ezerezaren aurka, ustelkeriaren aurka, bere ondoan dagoen gaiztakeriaren aurka, maltzurra, hura irentsi zain eta zentzu jakin batean bere baitan aitortu gabe dagoenaren aurka altxatzen duen hesia. Baina zer gertatzen da fideltasuna urperatzen denean, hesia hautsi eta kanpoaldeko gaiztakeria barruko gaiztakeriari aitortzen zaionean? Gehienetan, hori da Conraden gaia.

Zein da Conraden artearen funtsa? Ziur aski ez da trama, berak —Shakespearek bezala— iturri publikoetatik maileguan hartzen duena eta egile txikiagoek bikoiztu dezakeena. Tramak, egileak esan beharrekoaren ibilgailu gisa baino, ez du balio. Aitzitik, Conraden esentzia bilatu behar da gure zentzumenei irekitako munduaren irudikapenean eta kanpoko mundu hartaz eta bere barneaz bizi izan duen mundu ikuskeran. Ikuspegi horren zati iradokitzaile bat, 1901eko abuztuan, Conradek The New York Times Saturday Book Review-eko editoreari idatzi zion gutun batean adierazten da:

«Egoismoa, munduaren bultzatzailea dena eta altruismoa, haren morala dena, kontraesanean dauden bi sen horiek, bata hain argia eta bestea hain misteriotsua, haien antagonismo bateraezina den aliantza ulertezinean baino ezin digute balio izan»

Idazle estiloa

Erritmoaren eta hitzen erabilera berezia zela eta, Conrad maisu bihurtu zen ingelesez idatzi zituen lanei esker, berez, ama hizkuntza ez bazuen ere. Haren eleberriek bezala, kontakizun laburrek ere arrakasta handia izan zuten Europan. Conraden lan gehienek itsasoa dute oinarri.

Conraden idazkeran badira ezaugarri konstante batzuk: hitzen erabilera berezi eta anbiguoa, propio egina, erritmo-gorabeherak, elementu naturalen eta abstraktuen pertsonifikazioa… Horiekin guztiekin, Conrad beste idazle asko iristen ez diren leku horietara iristen da, hau da, gauza esanezinak esateko gaitasuna erakusten du.

Iñaki Ibañezek euskaratutako Ilunpeen bihotzean (1899) izeneko narrazio horretan aukera baliatzen du kolonizazioa salatzeko Joseph Conradek.

Baina, kontakizunez harago, gogoeta egiten du, gizakiaren bakardadeaz mintzo dena eta naturaren aurka jardun beharraz. Gogoeta kontakizunaren itzalean egon arren, ez da ezkutukoa: “Nola imajinatuko duzue lehen aldietako zein eskualde zehatzetara eraman dezaketen gizon bat bere hanka libreek, bakardadearen eraginez…”.

Bihar eleberri laburrean Conraden idazlan nagusietako elementu, eredu literario eta jarrera guztiak azaltzen dira. Xabier Galarretak itzuli zuen 1990ean.

Lanak

Bere lan garrantzitsuen artean:

Eleberriak

• Almayer's Folly (1895)
• An Outcast of the Islands (1896)
• The Nigger of the 'Narcissus' (1897)
• Ilunpeen bihotzean (Heart of Darkness, 1899)
• Lord Jim (1900)
• The Inheritors (Ford Madox Fordekin, 1901)
• Typhoon (1902)
• Romance (Ford Madox Fordekin, 1903)
• Nostromo (1904)
• The Secret Agent (1907)
• Under Western Eyes (1911)
• Chance (1913)
• Victory (1915)
• The Shadow Line (1917)
• The Arrow of Gold (1919)
• The Rescue (1920)
• The Nature of a Crime (Ford Madox Fordekin, 1923)
• The Rover (hilondokoa, 1923)
• Suspense: A Napoleonic Novel (amaitugabea, hilondokoa, 1925)

Istorioak

• The Idiots (1896)
• The Lagoon (1896)
• Youth (1898)
• Amy Foster (1901)
• The Secret Sharer (1909)

Saiakera

• A Personal Record (1912)
• Last Essays (1926)

Euskaratuak

Ilunpeen bihotzean (Conrad)
Fitxategi:0
Iñaki Ibañez itzultzailea, Conraden "Ilunpeen bihotzean" obrako pasartea irakurtzen.
Datuak
Argitaratze-data	2014
Generoa	eleberri laburra
Orrialdeak	140
ISBN	978-84-9027-301-2
Itzultzailea	Iñaki Ibañez San Roman
Bilduma	Urrezko biblioteka

• Ilunpeen bihotzean (Heart of Darkness), Ibaizabal, (1990). Itzultzailea: Iñaki Ibañez
• Bihar, haur idiotak, aurrekuntzaren aurrelaria, Txertoa, (1990).
• Salataria, Erein, (1996). Itzultzailea: Juan Mari Mendizabal
• Bihar, Hiria, (2004). Itzultzailea: Xabier Galarreta
• Inozoak, Hiria, (2006). Itzultzailea: Xabier Galarreta

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Joseph Conrad

• Ingelesezko literatura.
• Euskaratutako obrak. Armiarma https://ekarriak.armiarma.eus/?i=196

• Datuak: Q82925
• Multimedia: Joseph Conrad / Q82925