Julio-klaudiotar dinastia

Julio-Klaudiotar dinastia^[1] Erromako lehen bost enperadoreek. Dinastia hau, Augustok sortu zuen Julio Zesarren jarraitzaileen arteko gudu zibilean Marko Antonio lehiakidea garaitu eta ordura arteko Errepublika Erromatarraren botere osoarekin egitean. Enperadore hauek Inperioren buruan egon ziren K.a. 27tik K. o. 68 arte, non azken Julio-Klaudiarrak, Neronek, bere buruaz beste egin zuen. Dinastia honetan Juliar eta Klaudiar leinuek bat egin zuten ezkontza eta adopzioen bidez.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Augustok, Julio Zesarren oinordekoak, boterea hartu zuenean, hilzorian zegoen Errepublika berrezartzearen aitzakian egin zuen, Zesarren akatsak ekidin nahian monarkiaren aurkako sentimendua nagusi zen gizartean. Agintaldi luzearen ostean, K.o. 14. urtean hil zen, bere lekua Tiberio-ri utziz. Erreinualdia bere ahotan jarri izan diren hitz batzuekin laburtu izan da: "adreiluz eginiko hiri bat aurkitu nuen eta marmolez egina utzi"^[2]. Hau hiltzean, Tiberio iritsi zen boterera, nahiz eta ez izan hilberriaren lehenengo aukera (gainontzekoak azkarregi hil baitziren). Tiberio, Augustoren mailan egotearen erronka ia ezinezkoaren lehen protagonista izan zen. Aurrekoaren konkista militarrak alde batera utzi eta kontrolpeko lurraldea sendotzen jardun zuen batez ere^[3]. Ez zen nabarmentzeko moduko agintaldia izan. K.o. 37. urtean hil zen eta Kaligulak ordeztu zuen boterean.

Fama txarreko agintaria izan zen Kaligula, iritsi zaizkigun garaiko testuen egileen artean behintzat. Fama honek, gugaino enperadorearen inguruko sinesgarritasun gutxiko istorio bitxiak ekarri dizkigu, bere zaldia kontsul bilakatu izanarena esaterako. Boterea hartu eta lau urtetara erail zuten bere soldaduek^[4]. K.o. 41. urtean soldadu hauek aukeratu zuten hil zutenaren oinordekoa: Klaudio. Ordura arte gutxietsia izan zen Klaudioren izendapenak Erromako hiritarrak harritu zituen. Erraz maneiatuko zutela uste zuten izendatu zutenek, baina itxuraz zituenak baino gaitasun handiagoak erakutsi zituen^[5]. Bere erreinualdiko mugarri esanguratsuenetakoa Britaniaren konkista izan zen.

K.o. 54an, Klaudio hiltzean, Neron iritsi zen agintera gazte zelarik. Gizon maltzur gisa pasa da historiara geroko idazle erromatar batzuen kritikei esker, nahiz eta ziurrenik ez duten errealitatearekin eta bere agintearekin lotura askorik. Erroma erretzearen arduradura izatea leporatu zioten esaterako, ziurrenik Erroman ere ez zegoenean^[6]. 68an estatu-kolpe batek bere buruaz beste egitera behartu zuen, ia mende batez garaiko inperio handiena gobernatu zuen leinuari amaiera emanez. Heriotza honen ostean, berriz ere, guda zibila piztu zen inperioan.

Enperadore julio-klaudiarrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Augusto (K.a. 27–14)
Tiberio (14–37)
Kaligula (37–41)
Klaudio (41–54)
Neron (54–68)

Aipaturiko agintariak hurrenez hurren:

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ 182 Araua. Dinastien izenak. Euskaltzaindia 4. orr.
↑ (Gaztelaniaz) «Augusto: el gran constructor de Roma» historia.nationalgeographic.com.es 2013-04-04 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).
↑ (Gaztelaniaz) «Tiberio, el más triste de los emperadores romanos» historia.nationalgeographic.com.es 2020-11-16 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).
↑ (Gaztelaniaz) «Calígula, el césar al que todo estaba permitido» historia.nationalgeographic.com.es 2015-06-08 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).
↑ (Gaztelaniaz) «Claudio, el emperador romano despreciado» historia.nationalgeographic.com.es 2020-10-13 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).
↑ (Gaztelaniaz) «¿Fue Nerón tan malo como se piensa?» historia.nationalgeographic.com.es 2014-10-03 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q192841
Multimedia: Julio-Claudian dynasty / Q192841

[1] 182 Araua. Dinastien izenak. Euskaltzaindia 4. orr.

[2] (Gaztelaniaz) «Augusto: el gran constructor de Roma» historia.nationalgeographic.com.es 2013-04-04 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

[3] (Gaztelaniaz) «Tiberio, el más triste de los emperadores romanos» historia.nationalgeographic.com.es 2020-11-16 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

[4] (Gaztelaniaz) «Calígula, el césar al que todo estaba permitido» historia.nationalgeographic.com.es 2015-06-08 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

[5] (Gaztelaniaz) «Claudio, el emperador romano despreciado» historia.nationalgeographic.com.es 2020-10-13 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

[6] (Gaztelaniaz) «¿Fue Nerón tan malo como se piensa?» historia.nationalgeographic.com.es 2014-10-03 (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

i e a Erromatar eta bizantziar enperadoreak
Printzerria 27 BC – 235 AD	Augusto Tiberio Kaligula Klaudio Neron Galba Oton Vitelio Vespasiano Tito Domiziano Nerva Trajano Hadriano Antonino Pio Marko Aurelio eta Luzio Vero Komodo Pertinax Didio Juliano (Peszenio Nigro) (Klodio Albino) Septimio Severo Karakala eta Geta Makrino eta Diadumeniano Heliogabalo Alexandro Severo
Krisialdia 235–284	Maximino Trax Gordiano I.a eta Gordiano II.a Pupieno eta Balbino Gordiano III.a Filipo Arabiarra eta Filipo II.a Dezio eta Herenio Etrusko Hostiliano Treboniano Galo eta Volusiano Emiliano Valeriano Galieno, Salonino eta Valeriano II.a Klaudio Gotiko Kintilo Aureliano Tazito Floriano Probo Karo Karino eta Numeriano Galietako enperadoreak: Postumo (Leliano) Mario Viktorino (Domiziano II.a) Tetriko I.a eta Tetriko II.a
Dominatua 284–395	Diokeziano (inperio osoa) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) Diokeziano (ekialdea) eta Maximiano (mendebaldea) eta Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (West) Galerio (ekialdea) eta Konstantzio Kloro (mendebaldea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Severo II.a (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Maxentzio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Galerio (ekialdea) eta Lizinio (mendebaldea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) Maxentzio (bakarrik) Lizinio (mendebaldea) eta Maximino Daia (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (bere burua aldarrikatua) eta Valerio Valente Lizinio (ekialdea) eta Konstantino I.a Handia (mendebaldea) eta Lizinio II.a, Konstantino II.a eta Krispo (Martiniano) Konstantino I.a Handia (inperio osoa) eta Krispo Konstantino II.a Konstante Magnentzio eta Dezentzio Konstantzio II.a eta Vetranio Juliano Apostata Joviano Valentiniano I.a Valente Graziano Valentiniano II.a Magno Maximo eta Flavio Viktor Teodosio I.a Handia (Flavio Eugenio)
Mendebaldeko Inperioa 395–480	Honorio (Konstantino III.a eta Konstantzio II.a) Konstantzio III.a Joan, mendebaldeko usurpatzailea Ravenan Valentiniano III.a Petronio Maximo eta Paladio Avito Maioriano, Libio Severo, Antemio eta Olibrio Glizerio Julio Nepote (de iure) Romulo Augustulo (usurpatzailea)
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 395–1204	Arkadio Teodosio II.a Pulkeria Martziano Leon I.a Leon II.a Zenon I.a (1. agintaldia) Basilisko eta Marko Zenon I.a (2. agintaldia) Anastasio I.a Justino I.a Justiniano I.a Justino II.a Tiberio II.a Maurizio eta Teodosio Fokas Heraklio Konstantino III.a Heraklonas Konstante II.a Konstantino IV.a eta Heraklio, Tiberio eta Justiniano II.a Justiniano II.a (1. agindaldia) Leontzio Tiberio III.a Justiniano II.a (2. agintaldia) eta Tiberio Filipiko Anastasio II.a Teodosio III.a Leon Isauriarra Konstantino V.a Artabasdo Leon IV.a Khazariarra Konstantino VI.a Irene Nizeforo I.a Estaurazio Mikel I.a Rangabe eta Teofilakto Leon V.a Armeniarra eta Konstantino Mikel II.a Teofilo Mikel III.a Basilio Mazedoniarra Leon VI.a Jakituna Alexandro Bizantziokoa Konstantino VII.a Porfirogeneta Erroman I.a Lakapetarra eta Kristobal, Eztebe eta Konstantino Erroman II.a Nizeforo II.a Fokas Joan I.a Tzimiskes Basilio II.a Konstantino VIII.a Zoe (1. agindaldia) eta Erroman III.a Zoe (1. agindaldia) eta Mikel IV.a Mikel V.a Zoe (2. agindaldia) eta Teodora Zoe (2. agindaldia) eta Konstantino Monomako Konstantino Monomako (bakarrik) Teodora Mikel VI.a Isaak I.a Komneno Konstantino X.a Dukas Erroman IV.a Diogenes Mikel VII.a Dukas eta Androniko, Konstantios eta Konstantino Nizeforo III.a Botaniates Alexio I.a Komneno Joan II.a Komneno eta Alexio Komneno Emanuel I.a Komneno Alexio II.a Komneno Androniko I.a Komneno Isaak II.a Angelo Alexio III.a Angelo Alexio IV.a Angelo Nikolas Kanabos, usurpatzailea Alexio V.a Dukas
Nizeako Inperioa 1204–1261	Konstantino Laskaris Teodoro I.a Laskaris Joan III.a Dukas Vatatzes Teodoro II.a Laskaris Joan IV.a Dukas Laskaris
Ekialdeko/ Bizantziar Inperioa 1261–1453	Mikel VIII.a Paleologo Androniko II.a Paleologo eta Mikel IX.a Paleologo Androniko III.a Paleologo Joan V.a Paleologo Joan VI.a Kantakuzeno eta Joan V.a Paleologo eta Mateo Kantakuzeno Joan V.a Paleologo Androniko IV.a Paleologo Joan VII.a Paleologo Androniko V.a Paleologo Emanuel II.a Paleologo Joan VIII.a Paleologo Konstantino XI.a Paleologo
Letra etzanean usurpatzaile edo enperadorekideak.