Kolonbia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Kolonbiako Errepublika
República de Colombia
Ereserkia: Kolonbiako Errepublikako ereserki nazionala
Goiburua: Libertad y Orden
(Askatasuna eta Ordena)

Kolonbiako bandera

coat of arms of Colombia (en) Itzuli
COL orthographic (San Andrés and Providencia special).svg
Geografia
Hiriburua
eta hiri handiena
Bogota
4°36′35″N 74°4′54″W
Azalera1.141.748 (26.)
Punturik altuenaPico Cristobal Colón
Punturik sakonenaOzeano Barea (0 m)
KontinenteaHego Amerika
MugakideakEkuador, Panama, Peru, Venezuela, Brasil eta Nikaragua
Administrazioa
Gobernu-sistemaErrepublika presidentzialista
PresidenteaJuan Manuel Santos
Kolonbiako presidenteaGustavo Petro
LegebiltzarraCongress of Colombia (en) Itzuli
Harreman diplomatikoak Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria49.065.615 (2017) (27.)
1.361.188 (2012)
Dentsitatea42,97 bizt/km² (173.)
Talde etnikoak
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Ezkontzeko adinagenero guztiak: 18
Emankortasun-tasa1,897 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak704.803 (2015)
Bizi-itxaropena74,381 (2016)
Giniren koefizientea54,2 (2020)
Giza garapen indizea0,752 (2021)
Ekonomia
BPG nominala309.191.382.833,36 $ (2017)
29.100.383.185,25 (2016)
BPG per capita6.408 $ (2017)
595 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa711.614.618.938 nazioarteko dolar (2017)
25.548.916.580 (2016)
BPG per capita EAPn14.503,326 nazioarteko dolar (2017)
402,247 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala2 % (2016)
Erreserbak47.131.104.746 $ (2017)
957.333.144 (2016)
Inflazioa1,6 % (2020)
−2,2 (2019)
Historia
Sorrera data: 1810
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+57
ISO 3166-1 alpha-2CO
ISO 3166-1 alpha-3COL
Ordu eremua
Elektrizitatea110 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) Itzuli eta NEMA 5-15 (en) Itzuli
Internet domeinua.co
gov.co

Kolonbia[1] (gaztelaniaz: Colombia, koˈlombja ahoskatua), ofizialki Kolonbiako Errepublika (gaztelaniaz: República de Colombia, (reˈpuβlika ðe koˈlombja ahoskatua), Hego Amerikako ipar-mendebaldean dagoen estatua da. Ekialdean Venezuela eta Brasilekin du muga, hegoaldean Ekuador eta Perurekin, iparraldean Ozeano Atlantikoarekin (Karibe itsasoa) eta mendebaldean Panama eta Ozeano Barearekin. Karibe itsasoan Panama, Costa Rica, Nicaragua, Honduras, Jamaika, Haiti, Dominikar Errepublika eta Venezuelarekin ditu itsas mugak eta Ozeano Barean Panama, Costa Rica eta Ekuadorrekin[2]. Hiriburua Bogota da.

1.141.748 km²-ko azalera du eta 45.959.809 biztanle (2011ko zenbatespena)[3]. Beraz Hego Amerikako laugarren herrialderik handiena da, Brasil, Argentina eta Peruren ondoren, eta bigarren populatuena, Brasilen ondoren.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Kolonbiako historia»

Espainiarrak gaur egungo Kolonbiako lurraldera iritsi zirenean, indiar herriak bizi ziren bertan, beste batzuen artean, karibeak Atlantikoan, arawakak eta guajiroak ekialdeko ordokietan, kitxuak mendebaleko eta erdiko mendietan, etab. Ekialdeko mendietan txibtxa indiarrak bizi ziren, politika eta gizarte antolakuntza aurreratua zutenak. Txibtxen hiriburua Bacata zen, gaur egungo hiriburuaren inguruetan.

Espainiar konkista

1499an iritsi ziren espainiarrak gaur egungo Kolonbiaren itsasertzera, Alonso de Ojeda eta bere taldekideak Guajira penintsulara heldu zirenean. Handik urte batzuetara lurraldea esploratzeko espedizioak antolatu eta lehen hiriak sortu ziren (Santa Marta, 1525; Cartagena de Indias, 1533; Cali eta Popayan, 1536). Garai hartakoak dira El Dorado lurralde ustez aberatsaren lehen berriak. 1536an, Gonzalo Jiménez de Quesadaren gidaritzapean, El Dorado aurkitzeko espedizioa antolatu zen. 1538an, gudaroste urri batekin lurralde zabal bat hartu eta Santa Fe de Bogota hiria sortu zuen txibtxa indiarren hiriburuaren ondoan, eta Granada Berria izena jarri zion lurraldeari. Han elkartu ziren Venezuela eta Ekuadorretik sartu ziren beste bi espedizio, eta 1550ean Granada Berriaren gobernua (audiencia) antolatu zuten.

XVI. mendearen bukaeran, kolonoen gehiegikeriak eta gaixotasunak sortutako izurriteak zirela eta, biztanleria asko urritu zen. Denbora gutxiren buruan hango kultura moldeak erabat aldatu ziren: erlijio katolikoa ezarri zen, bertako hizkuntzak galdu ziren, arrazak nahastu ziren, eta Afrikako esklaboak inportatu ziren lanerako.

Granada Berriko Erregeorderria

Granada Berria Peruko Erregeorderriaren administrazioaren mendean egon zen harik eta 1740an Granada Berriko Erregeorderria sortu zen arte (1717-1723 bitarteko aldi laburraren ondoren). Erregeorderriak gaur egungo Kolonbia, Ekuador, Panama eta Venezuelako lurraldeak hartzen zituen.

XVIII. mendearen bukaerako eta XIX. mendearen hasierako gertaera batzuek burujabetasuna lortzera bultzatu zituen bertan jaiotako espainiarren ondorengoak (kriolloak). Arrazoi horien artean hauek aipa daitezke: zergen igoera eta horrek ekarri zituen matxinadak, bertako kulturaren garapena, Frantziako Iraultzaren ideien zabaltzea eta Espainiako Independentzia Gerra.

Independentzia

Simón Bolívar, Francisco de Paula Santander eta independentziaren beste heroi batzuk.

1810ean hasi zen independentzia lortzeko ahalegina Granada Berriko Erreinuko Batzorde Gorena sortu eta erregeordea kargutik kendu zutenean. 1813an Granada Berriko Probintzia Batuen askatasun osoa onartu zen. Hala ere, abertzaleak ez zetozen denak bat. Izan ere, mendeetako bakartasunaren ondoren hiri eta probintzia bakoitzak bere ezaugarriak zituen, eta gerra zibila piztu zen zentralisten (kontserbadoreak) eta federalisten (liberalak) artean. Hala, Probintzia Batuetan giro nahasia bizi zen bitartean, Fernando VII.a Espainiako erregeak gudarostea bidali zuen eta, zapalkuntza latz baten ondoren, Bogotara iritsi eta Erregeorderria ezarri zuen berriro lurraldean (1816). Baina Simon Bolivarrek abertzale guztien indarrak bildu eta erregearen gudarostea menderatu zuen Boyacan, 1819ko abuztuaren 7an. Bi egun geroago hiriburuan sartu zen eta abenduaren 17an Kolonbia Handiko Errepublika onartu zen. Kolonbia Handiak Granada Berria, Venezuela, Panama (1821az gero) eta Ekuador (1822az gero) hartzen zituen.

Bolivar izan zen lehen lehendakaria, baina Perura jo zuen bere gudarostearekin eta Santanderren eskuetan utzi zuen aginpidea. 1826an espainiarrak kontinentetik egotzi ondoren Bogotara itzuli zenean, Bolivarren zentralismoa eta Santaderren federalismoa aurrez aurre topatu ziren. Bolivarrek diktadore baten ahalmena eskuratu zuen, baina kargua utzi behar izan zuen 1830ean. Hilabete gutxiren buruan Kolonbia Handia hiru estatu independentetan banatu zen: Venezuela, Ekuador eta Granada Berriko Errepublika (gaur egungo Kolonbia eta Panama).

Independentziaz geroztik Kolonbiako historia kontserbadoreen eta liberalen arteko lehia gogorraren mendean izan da, eta aginpidea eskuratzeko lehia horrek gobernu aldaketa ugari eta, askotan, gerra zibilak ekarri ditu. Kontserbadoreak zentralistak eta klerikalak ziren, eta elizaren pribilejioak gordetzearen aldeko. Liberalak, aldiz, federalistak eta antiklerikalak ziren, erlijio askatasunaren aldekoak.

XIX. mendean, urte gutxitan, behin baino gehiagotan aldatu zen estatuaren egitura politikoa: 1858an Granadako Konfederazioa, 1861ean Kolonbiako Estatu Batuak eta 1886an, azkenik, Kolonbiako Errepublika.

XX. mendea

Mila Eguneko Gerra eta ondorengoa

Wisconsingo bake itunaren sinatzeak eman zion amaiera Mila Eguneko Gerrari.

1894tik 1903ra bitarteko gerra zibila (Mila Eguneko Gerra) lazgarria izan zen, eta herria ahitua utzi zuen. 1914an Kolonbiak Panamaren independentzia onartu zuen eta 25 milioi pesotako saria jaso zuen, haren ordainez, Estatu Batuetatik.

1953an Gustavo Rojas jeneralak estatu kolpea jo zuen. 1958an, Sitgeseko Itunean, hurrengo lau agintalditan (16 urte) lehendakaritza txandakatzea eta gobernua kontserbadoreen eta liberalen artean banatzea hitzartu zuten bi taldeek, Fronte Nazionala eratuz.

1960ko hamarkadan gerrillari taldeak sortu ziren. 1974ko hauteskundeetan alderdi bakoitzak bere aldetik jo zuen, hautesleen konfiantza berreskuratzearren. Liberalak izan ziren garaile, eta haiek izan ziren agintari 1980ko hamarkadara arte. Tarte horretan izugarri areagotu zen gerrillen jarduera eta haien kontrako zapalkuntza.

XX. mendearen bukaera

Gerrillarien eta gobernuaren arteko negoziaketak, su-etenak eta amnistiak gorabehera, gerra giroan bizi izan zen. Bestalde, kokainaren trafikoaren aurkako neurriek gerra ekarri zuten gobernuaren eta kokaina merkatarien artean.

Nevado del Ruizen erupzioak 25.000 pertsonen heriotza eragin zuen Armero herrian.

1982an Belisario Betancur kontserbadoreak lortu zuen lehendakaritza. Bakearen aldeko eta narkotrafikoaren kontrako politika egin zuen (su-etena sinatu zuen M-19, FARC eta ELN gerrillekin, besteak beste) eta urrats garrantzitsuak egin zituen bai nazioarteko politikan eta bai politika sozialean. Baina neurri haietako batzuek huts egin zuten (gerrilla batzuek berriro ekin zioten borrokari). Hurrengo agintaldian, Virgilio Barco liberalaren lehendakaritzapean, gerrillari talde gehienak Simon Bolivar batasunean bildu ziren. 1985eko azaroaren 13an Nevado del Ruiz sumendiak laba egotzi eta izozgune bat urtu zuen, luizi bat sortuz eta Armero herria (Andeetako eskualdea) estaliz. 25.000 lagun inguru hil ziren[4].

1989an M-19ak armak utzi eta hurrengo urteko hauteskundeetan parte hartu zuen. Halaber, batasun horretako gerrillari talde gehienek bide berbera hartzea lortu zuen. Urte horretan droga trafikatzaileen aurkako neurriak hartu zituen gobernu liberalak, eta drogaren mafien erantzun gisa, zenbait hilketa gertatu ziren, besteak beste Luis Carlos Galán lehendakaritzarako hautagai liberalarena. Larrialdi egoera aldarrikatu zen, eta gobernuak hainbat trafikatzaile estraditatu zituen Estatu Batuetara, egoera baretzearren. Harrezkero ere etengabeak izan ziren liskarrak. Gobernuak neurriak hartu orduko drogaren kartelek indarkeriaz erantzuten zuten.

1990ean hitzarmen bat sinatu zuten Peru, Kolonbia eta Nikaraguak, kokainaren hiru ekoizle nagusiek, eta Estatu Batuek, kokaina kontsumitzaile handienak, Estatu Batuetatik laguntza ekonomikoa eta militarra jasotzearen truke droga trafikoari aurre egiteko. Bestalde,César Gaviria lehendakari liberalak (1990) konstituzioa eraberritu zuen 1991n eta garrantzizko aldaketak sartu zituen. Droga trafikatzaileekiko liskarrak baretzeko neurriak ere hartu zituen, eta egoera orokorrak hobera egin zuen. Arazo nagusiak, sakonean, konpondu gabe zeuden, ordea.

1994ko hauteskundeetan Ernesto Samper liberala atera zen lehendakari, baina agintaldi oso nahasia eta ustela izan zen, hauteskunde kanpainarako kolonbiar narkotrafikoaren laguntza jaso zuelako salatu baitzuten, Caliko kartelarena hain zuzen, Andrés Pastrana kontserbadorea bezalaxe. Horrez gainera, eta egoera lasaitzeko berriro ere larrialdi egoera ezarri zen arren, ez zen bakerik lortzen gerrillekin (ez FARCekin eta ez ELNrekin) eta erabateko gerra sortu zen gerrillen eta talde paramilitarren artean: 1997ko datuen arabera, milioi bat kolonbiar inguru zegoen beren etxeetatik alde eginda, talde paramilitarren ekintzen beldur zirelako batez ere, eta gobernuaren arabera, gerrillek 750 milioi dolar garbi eskuratzen dituzte urtean (kafeak ematen duen dirua baino gehiago, baina Medellin eta Cali kartelena baino gutxiago betiere).

1998ko hauteskundeetan Indar Demokratiko Berria alderdi kontserbadoreko Andrés Pastrana hautatu zuten lehendakari, eta horrela eman zitzaion amaiera liberalen 12 urteko agintaldiari. Pastranak gerrillarekin indarkeriaren amaiera hitzartuko zuela agindu zuen, eta estatuko erakundeak berritzeko hitza ere eman zuen. Bake elkarrizketak hasi ziren, baina 1999an une zailak bizi izan ziren, gerrillak talde paramilitarrak desegitea eskatu baitzion gobernuari. Aipatzekoa da 1999an Armenian 1.500 lagun hil eta 150.000 etxerik gabe utzi zituen lurrikara handia.

XXI. mendea

2002an bukatu zen Pastranak FARC gerrillarekin abian jarritako bake prozesua, eta urte horretan bertan Álvaro Uribe izendatu zuten lehendakari. 2006ko hauteskundeetan ere Uribe izan zen irabazlea eta ezkerreko Polo Democrático Alternativo nagusitu zitzaion oposizioan alderdi liberalari. Uribek erreforma ekonomiko batzuk egin zituen eta gogor egin zion aurre gerrillari, baina eskuineko taldeetako paramilitarrekin harreman estua izatea egotzi zioten. 2006an, gobernuko eta legebiltzarreko goi mailako hainbat kideren eta paramilitarren arteko lotura aurkitu izanak eskandalu handia sortu eta auzibidea zabaldu zuen. 2008an, armadak hainbat operazio gogor egin zituen FARCeko gerrillaren aurka, eta hainbat bahitu erreskatatu zituen, haien artean, Ingrid Betancourt lehendakarigai ohia. Urte horretan, manifestazio jendetsuak izan ziren FARCen kontra.

Bestela, 4 urtez Juan Santos presidentearen gobernuak bake prozesua garatu zuen FARC-EP gerrillarekin, gatazkari irtenbide politikoa aurkitu nahian. 2016ko urriaren 2an erreferenduma antolatu zuten herritarrek ere gobernua eta gerrillaren arteko bake akordioak ontzat emateko, baina aurreikuspenen aurka ezezkoa garailea atera zen oso tarte txikiarekin. Urriaren 7an, hala ere, Santos presidenteak Bakearen Nobel Saria jaso zuen "bere herrialdeak pairatutako gerra zibilari 50 urte igaro eta gero amaiera ematen tinko ahalegintzeagatik".

Geografia

Kolonbiako mapa fisikoa.
Sakontzeko, irakurri: «Kolonbiako geografia»

Kolonbia Hego Amerikako ipar-mendebaldean dago. 1.141.748 km²-ko azalera du, hots, Hego Amerikako laugarren handiena eta munduko 26.a.

Orografia

Los Llanos (Orinocoko eskualdea).

Kolonbiako lurraldean bi parte nagusi bereiz daitezke:

Andeetatik bereiz dagoen mendi nagusia Sierra Nevada de Santa Marta izeneko granitozko multzoa da. Iparraldeko muturrean dago, eta bertan dago, itsasbazterretik 40 kmra, Kolonbiako mendirik garaienak: Pico Cristobal Colón (5.775 m) eta Pico Simón Bolívar (5.775 m). Kolonbiako sumendiek bizirik dute sua, eta hondamendi handiak eragiten dituzte.

  • Andeetatik ekialdera lurraldearen erdia baino gehiago hartzen duten ordoki zabalak daude, Amazonas eta Orinoco ibaien arroetaraino direnak. Bestalde, iparraldean, Andeetako azken mendien eta Karibe itsasbazterraren artean Magdalena ibaiaren beheko ibilguak eratzen duen ordoki zabala dago.

Hidrografia

Amazonia.

Ibai asko daude Kolonbian. Ozeano Barean isurtzen direnak gutxi, laburrak eta ur emari handikoak dira. Ande mendien hegotik iparralderako lerrokadura dela eta, mendiotan biltzen den ur asko iparralderantz jaisten diren Magdalena (1.700 km inguru) eta honen adarra den Cauca ibaiek Karibe itsasoan isurtzen dute. Kolonbiako ibai gehienak, ordea, ura Ozeano Atlantikoan isurtzen duten Orinoco eta Amazonas ibaien adarrak dira: Meta, Vichada, Guaviare eta Inirida ibaiak, batetik, eta Vaupes, Anaporis, Caqueta eta Putumayo, bestetik. Aintzira txiki asko daude Andeetan, eta istingadiak ordokietako behe aldeetan.

Kontinenteko lurraz gainera, Kolonbiak uharte txiki batzuk ere ditu. Horien artean Karibeko San Andrés eta Providencia, eta Ozeano Bareko Malpelo uharteak dira nagusiak. Itsasertzak 2.900 km ditu guztira, 1.600 km Karibe aldean eta Ozeano Barean gainerakoa.

Klima eta landaredia

Kolonbiako klima ekuatoriala da, beroa eta hezea, alde batetik bestera asko aldatzen dena. Ozeano Bare aldean beroa eta euritsua da; Atlantiko aldean, tropikala, sasoi lehor batekin; Orinocoren aldeko arroan (Los Llanos), berriz, euri eta lehor aldiak tartekatzen dira; Amazonas aldean oso hezea da. Andeetako klima, garaieraren arabera aldatzen da: 1.000 m bitartean hezea da, 1.000-2.000 m artean samurragoa, 3.000 mtik gora Atlantiko aldekoa, eta 4.570 mtik gora, urtzen ez diren elur-izotzak izaten dira.

Landaredia ugaria eta askotarikoa da Kolonbian. Ozeano Bare aldean mangladiak daude, eta Guajirako eremu idorretan karduak eta lur lehorretara egokitutako landareak. Los Llanos ordokian larre sabanak eta baso tropikalak daude, Atlantiko itsasoaren aldeko ordokietan palmondoak, eta Amazonas eta Chocó aldeetan, berriz, ekuatore aldeko oihan sarriak. Ande mendiek dute landare ugaritasun handiena; beste askoren artean, jakaranda, ebanoa eta zedroa dira zuhaitz nagusiak, eta kopaiba, endalaharra eta kina sendabelar ezagunenak. Gorago, elurra bitarteko zatia elkorra da, landare urri duena.

Eskualde naturalak

Sakontzeko, irakurri: «Kolonbiako eskualde naturalak»

Herrialdean sei eskualde natural bereizten dira: Andeetako eskualdea, Karibeko eskualdea, Orinocoko eskualdea, Amazonaseko eskualdea, Pazifikoko eskualdea eta Uharteetako eskualdea).

Banaketa administratiboa

Departamenduak

Sakontzeko, irakurri: «Kolonbiaren banaketa administratiboa»

Administratiboki Kolonbia 32 departamendu eta Hiriburu Barruti batean banaturik dago.

Departamendua Hiriburua
1 Amazonas Leticia
2 Antioquia Medellín
3 Arauca Arauca
4 Atlantiko Barranquilla
5 Bolívar Cartagena de Indias
6 Boyacá Tunja
7 Caldas Manizales
8 Caquetá Florencia
9 Casanare Yopal
10 Cauca Popayán
11 Cesar Valledupar
12 Chocó Quibdó
13 Córdoba Montería
14 Cundinamarca Bogota
15 Guainía Inírida
16 Guaviare San José del Guaviare
17 Huila Neiva
Departamendua Hiriburua
18 La Guajira Riohacha
19 Magdalena Santa Marta
20 Meta Villavicencio
21 Nariño Pasto
22 Norte de Santander Cúcuta
23 Putumayo Mocoa
24 Quindío Armenia
25 Risaralda Pereira
26 San Andrés eta Providencia San Andrés
27 Santander Bucaramanga
28 Sucre Sincelejo
29 Tolima Ibagué
30 Valle del Cauca Cali
31 Vaupés Mitú
32 Vichada Puerto Carreño
33 Hiriburu Barrutia Bogota

Hiri garrantzitsuenak

  1. Bogota: 7.363.782 biztanle. (2010eko zenbatespena[5])
  2. Medellín: 2.343.049 biztanle.
  3. Cali: 2.244.639 biztanle.
  4. Barranquilla: 1.186.640 biztanle.
  5. Cartagena de Indias: 944.250 biztanle.
  6. Cúcuta: 618.310 biztanle.
  7. Soledad: 535.417 biztanle.
  8. Ibagué: 526.547 biztanle.
  9. Bucaramanga: 524.112 biztanle.
  10. Pereira: 457.103 biztanle.
  11. Soacha: 455.992 biztanle.
  12. Santa Marta: 447.857 biztanle.
  13. Villavicencio: 431.476 biztanle.
  14. Bello: 413.107 biztanle.
  15. Pasto: 411.706 biztanle.

Ekonomia

Kafe sailak Quimbayan (Quindío).

Kolonbia baliabide aberatseko herrialdea da. Bertan daude Latinoamerikako harrikatz erreserba handienak, eta badira petrolioa, urrea, esmeraldak (munduko finenetakoak) eta beste zenbait mea ere (zilarra, nikela, platinoa). Dena dela, meatzaritzaren aurretik nekazaritza da oraindik Kolonbiako jarduera nagusia (munduko laugarren kafe ekoizlea da[6]), eta abeltzaintzak indar handia du. Kanpo merkataritza liberalizatzeko eta bertako ekonomia zabaltzeko neurriak hartu ziren 1990eko hamarkadaren hasieran, eta neurri horiek eragin handia izan zuten bertako industrietan. Industriak eraberritzeko, modernizatzeko eta sendotzeko bidea eman baitzuten jarrera horrek erakarritako atzerriko inbertsioek. Horrela, Kolonbia munduko herrialde azpigaratuen sailean sartu izan den arren, nekazaritzarekin eta meatzaritzarekin izandako loturetatik askatzen ari da azken urteetako industrializazioari eta aurreramendu teknologiko berriei esker (barne produktu gordinaren % 20 inguru hartzen du).

Cannabis eta koka landare asko lantzen dira Kolonbian, nahiz eta legez kanpoko jarduera den. Gai horien lanketa eta bilketak, salerosketak, banaketak eta kontsumoak herrialde barruan eta kanpoan arazoak sortu ditu, eta hilketa ugari eta politika ustelkeria ekarri dizkio Kolonbiari, baina oraindik ere jarduera horiek dira atzerriko diru sarrera gehien erakartzen dutenak. Kafea da diru gehien ematen duen legezko jarduera, baina diru gehiago ateratzen da kokainaren pasta lantzetik eta saltzetik (barne produktu gordinaren % 5 hartzen du gutxi gorabehera).

Kultura

hizkuntza_ofizialak

Sakontzeko, irakurri: «Hispanofonia»

Hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da, 1499an espainiarrek Mundu Zaharretik eramanda Kolonbian sartu zutena eta 500 urte baino gehiagotan zehar bertako hizkuntzak ordezkatu dituena. Hala ere herrialdean oraindik 65 mintzaira indigena existitzen dira, 1991an konstituzioaren bidez lehenengo aldiz ofizialki onartu zituztenak. Gaur egun biztanleen %3ak indigenak dira, eta horietatik 800.000-850.000 hiztun propioak dira.

Besteak beste, eta 2001eko datuen arabera, hauek dira hiztunen kopuruak eta euren geografia:

Literatura

Sakontzeko, irakurri: «Amerikako literatura» eta «Gaztelaniazko literatura»

Gabriel Garcia Marquez (1927) kolonbiar idazle ezagunena da. 1982an Literaturako Nobel Saria jaso zuen. Beste idazle aipagarri batzuk Jorge Isaacs (1837-1895), José Eustasio Rivera (1888-1928), Baldomero Sanín Cano (1861-1957), Manuel Mejía Vallejo (1923-1998) eta Álvaro Mutis (1923) dira.

Beste batzuk

Aipatzekoak dira Ramón Torres Méndez (1809-1885) eta Alejandro Obregón (1920-1992) margolariak, Fernando Botero (1932) eskultore eta margolaria, Sergio Cabrera (1950) eta Victor Gaviria (1955) zinema-zuzendariak eta Carlos Vives (1961), Juanes (1972) eta Shakira (1977) abeslariak, besteak beste.

Hedabideak

Zientzia

Erreferentziak

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kolonbia Aldatu lotura Wikidatan


Amerikako herrialde eta lurraldeak
Ipar Amerika eta Karibea
Estatu burujabeak: Ameriketako Estatu BatuakAntigua eta BarbudaBahamakBarbadosBelizeCosta RicaKubaDominikaDominikar ErrepublikaEl SalvadorGrenadaGuatemalaHaitiHondurasJamaikaKanadaMexikoNikaraguaPanamaSaint Kitts eta NevisSanta LuziaSaint Vincent eta GrenadinakTrinidad eta Tobago


Dependentziak: Groenlandia (Danimarka) • GuadalupeMartinikaSaint BarthelemySaint MartinSaint Pierre eta Mikelune (Frantzia) • Aruba · Holandarren Antillak (Herbehereak) • Aingira · Bermuda · Birjina uharte britainiarrak · Kaiman uharteak · Montserrat · Turkak eta Caicoak (Erresuma Batua) • Puerto Rico · Birjina Uharte Estatubatuarrak (Ameriketako Estatu Batuak)

Hego Amerika
Estatu burujabeak: ArgentinaBoliviaBrasilTxileKolonbiaEkuadorGuyanaParaguaiPeruSurinamUruguaiVenezuela


Dependentziak: Guyana Frantsesa (Frantzia) • Falklandak (Erresuma Batua)