Kolore
Kolorea gizakiak eta animalia batzuek duten pertzepzio subjektiboa da, argi ikusgaiko uhin-luzerek sortua, objektuak modu zehatzagoan bereizten laguntzen duena eta begien bidez hautematen dena.
Kolorea ez da ikusten diren objektuen ezaugarria, argiak objektu horiek argitzen dituenean sortutako gertaera baizik; argi zuri bat dispertsio sistema batetik igarotzen denean, argi zuria deskonposatu egiten da eta koloreak ikusten dira, oinarrizko zazpi koloreak (gorria, laranja, horia, berdea, urdin argia, urdin iluna eta morea). Koloreen deskonposaketa eta oinarrizko zazpi koloreak Isaac Newtonek aurkitu zituen.
Koloreak elkarren osagarriak dira: oinarrizko koloreak nahasiz gainerako kolore guztiak lortzen dira: oinarrizko kolore guztiak nahastuz gero beltza ateratzen da, eta kolore guztiak batzen direnean zuri ikusten da. Kolorearen ezaugarri nagusiak, koloreak bereizteko oinarritzat hartzen direnak, ñabardura, argitasuna eta saturazioa dira. Ñabardura espektroaren argi uhinen luzerak definitzen du, argitasuna intentsitateak ematen du eta saturazio maila kolore batek zuritik duen desberdintasunak eta espektroko kolorearekin duen antzekotasunak ematen du, kolorearen garbitasun mailak alegia. Zuria eta beltza ñabardurarik gabeko koloreak dira, akromatikoak.
Pertzepzioa
Argi espektroa
| kolorea | uhin-luzera | maiztasuna |
|---|---|---|
| gorria | ~ 700–635 nm | ~ 430–480 THz |
| laranja | ~ 635–590 nm | ~ 480–510 THz |
| horia | ~ 590–560 nm | ~ 510–540 THz |
| berdea | ~ 560–490 nm | ~ 540–610 THz |
| urdina | ~ 490–450 nm | ~ 610–670 THz |
| morea | ~ 450–400 nm | ~ 670–750 THz |
Erradiazio elektromagnetikoa bere uhin-luzeraren (edo maiztasunaren) arabera sailkatzen da eskuarki. Uhin-luzera espektro ikusgaiaren tartean badago (gizakiok ikus dezakeguna 390 nm eta 750 nm tartean), "argi ikusgaia" esaten zaio.
Argi iturri gehienek uhin-luzera askotan igortzen dute argia. Igorle baten espektroa uhin-luzera bakoitzaren intentsitatea adierazten duen banaketa da.
Giza begia
400 eta 700 nm tartean diren uhin-luzerako erradiazio elektromagnetikoek kitzikatzen duten gizakien begiak. Konoak dira koloreen pertzepzioa ahalbidetzen dutenak, eta hiru mota daude. Hiru koloretan (gorri, berde eta urdinean) oinarritutako koloreen sintesi gehigarria, 3 kono mota hauei hobekien egokitutako hiru koloreak direlako da:
- L konoak: uhin luzeei sentiberak, 470 eta 630 nm artean, sentiberatasun handiena 564 nm (hori-berdea)
- M konoak: uhin ertainei sentiberak, 440 eta 595nm artean, sentiberatasun handiena 534 nm (berdea)
- S konoak: uhin laburrei sentiberak, 290 eta 470 nm artean, sentiberatasun handiena 420 nm (morea)
Gorria hirugarren koloretzat hartzen da urdinaren eta berdearekin batera, horiak, nahiz eta L konoen sentiberatasun handiena izan, M konoak ere kitzikatzen dituelako eta gorriak gehien bat L konoak.
Makilak, argitasun txikia dagoenean ikusteko erabiliak, 415 eta 555 nm artean dira sentiberak, sentiberatasun handiena 498 nm luzeran (berde-urdina).
Pertzepzioa eta interpretazioa
Garunak begiek igorritako informazioa interpretatzen ditu informazio koherentea osatzeko. Adibidez, gauza bereko bi zati, argitan eta itzaletan daudenak, kolore berekoak direla aurreikusten du.
Kolore sintesiak
Koloreak nahasteko erabiltzen dugun moduaren arabera, kolore bat edo beste hauteman daiteke. Argiak, pigmentuak eta margoak nahas daitezke, eta emaitza desberdina da bata edo bestea nahasten den[2].
Sintesi gehigarria
Argiaren oinarrizko koloreak gorria, berdea eta urdina dira. Kolore horiek proportzio egokian nahasiz gero, gainerako kolore guztiak sortzeko gai dira, eta proportzio berean nahasiz gero, kolore zuria sortzen dute. Argirik gabe, berriz, beltza lortzen da. Argiaren koloreak bikoteka eta proportzio berean nahasiz lortzen dira argiaren kolore sekundario deritzenak: Gorria eta berdea nahasiz horia sortzen da; berdea eta urdina nahasiz ziana sortzen da; eta gorria eta urdina nahasiz magenta sortzen da.
Sintesi kengarria
Sintesi gehigarria baino maizago gertatu ohi da nahasketa kengarria. Horren adibide tipikoa pintura-nahasketak dira. Pintura-kolore bakoitzak argi-uhin batzuk xurgatzen (kentzen) ditu eta beste batzuk islatzen, hori dela eta hautematen dugu kolore bat edo beste. Pintura gorria, berdea eta urdina nahasten badira, emaitza ez da pintura zuria. Pintura gorriak argi zuriaren kolore berdea eta urdina xurgatzen ditu eta kolore gorria islatu; pintura berdeak gorria eta urdina xurgatzen ditu eta berdea islatu; pintura urdinak, azkenik, gorria eta berdea xurgatzen ditu eta urdina islatu. Hori horrela izanik, oinarrizko hiru koloreak nahasten badira, elkar xurgatzen dute eta kolore beltza (edo oso iluna den kolore bat) da emaitza.
Koloreen irudikapena
Koloreak irudikatzeko eta zehazteko hainbat eredu erabiltzen da:
- RGB kolore-eredua (ingelesezko Red=gorria, Green=berdea eta Bblue=urdina) sintesi gehigarrian erabiltzen da eta kolore bakoitza oinarrizko hiru koloreen nahasketarekin irudikatzen. Oinarrizko koloreen intentsitatea adierazteko, balio bat egokitzen zaio bakoitzari, 0 (txikiena) eta 255 (handiena) artean. Horrela, gorria irudikatzeko (255,0,0) erabiltzen da, berdea (0,255,0) eta urdina (0,0,255). Kolore falta, hau da, beltza (0,0,0) da eta guztien nahasketa maila handienean (255,255,255) zuria da. Kolore sekundarioak, oinarrizko bi kolore nahastean sortzen direnez, horrela dira: horia (255,255,0), ziana (0,255,255) eta magenta (255,0,255).
- HTML kolore-eredua sintesi gehigarrian ere erabilia, webguneetan erabiltzen da eta RGB (gorri-berde-urdin) oinarrizko koloreak ditu ere. Osagai bakoitzaren intentsitatea 0 eta 255 artekoa ere bada, baina kode hamaseitarra erabiltzen du. Horrela, 255 balioa bi digiturekin bakarrik adierazten da. Sistema hamaseitarrean, 0 eta 9 arteko zenbakiez gain, sei letra erabiltzen dira, zenbakizko balioak dutenak: a=10, b=11, c=12, d=13, e=14 eta f=15. Sistema hamaseitarraren eta hamartarraren arteko parekotasuna honako formulak ematen du: [hamartarra = lehen hamaseitar zifra * 16 + bigarren hamaseitar zifra] Horrela, intentsitate handiena ff da (15*16)+15=255 hamartarrean, eta txikiena 00. Eredu honetan, kolore bakoitza 3 digitu parerekin (6 digiturekin) irudikatua dago.
- CMYK kolore-eredua (ingelesezko Cyan=zian, Magenta, Yellow-horia eta Key-beltza) sintesi kengarrian erabiltzen da. CMY kolore nahasketa kengarria da eta orri zurian ziana, magenta eta horia inprimatzean beltza lortzen da. Hala ere, hainbat arrazoiengatik, lortutako beltza ez da oso egokia eta tinta beltza ere erabiltzen da oinarrizko beste koloreez gain.
Kolore ohikoenak
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gorria | #FF0000 | 255 | 0 | 0 | 0° | 100% | 100% | |
| Gorribizia | #E34234 | 227 | 66 | 51 | 5° | 77% | 89% | |
| Eskarlata | #FF2400 | 255 | 36 | 0 | 8° | 100% | 100% | |
| Gorriluna | #800000 | 128 | 0 | 0 | 0° | 100% | 50% | |
| Gorrimina | #960018 | 150 | 0 | 24 | 350° | 100% | 59% | |
| Kardinal kolorea | #C41E3A | 196 | 30 | 58 | 350° | 85% | 77% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Berdea / Orlegia | #00FF00 | 0 | 255 | 0 | 120° | 100% | 100% | |
| Chartreuse-a | #7FFF00 | 127 | 255 | 0 | 90° | 100% | 100% | |
| Irlandar berdea | #4CBB17 | 76 | 187 | 23 | 120° | 48% | 48% | |
| Esmeralda | #50C878 | 80 | 200 | 120 | 140° | 60% | 78% | |
| Jadea | #00A86B | 0 | 168 | 107 | 158° | 100% | 66% | |
| Oliba-berdea | #6B8E23 | 107 | 142 | 35 | 80° | 75% | 56% | |
| Ehiztari-berdea | #355E3B | 53 | 94 | 59 | 120° | 45% | 45% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Urdina | #0000FF | 0 | 0 | 255 | 240° | 100% | 100% | |
| Errege-urdina | #318CE7 | 49 | 140 | 231 | 210° | 79% | 55% | |
| Itsas urdina | #120A8F | 18 | 10 | 143 | 244° | 93% | 56% | |
| Urdin heraldikoa | #0000CD | 0 | 0 | 250 | ?° | 93% | ?% | |
| Anila | #4B0082 | 75 | 0 | 130 | 275° | 100% | 51% | |
| Urdin elektrikoa | #2C75FF | 3 | 80 | 130 | 180° | 30% | 60% | |
| Majorelle urdina | #6050DC | 96 | 80 | 220 | 247° | 67% | 59% | |
- Zianak edo urdin argiak
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ziana | #00FFFF | 0 | 255 | 255 | 180° | 100% | 100% | |
| Turkesa | #30D5C8 | 48 | 213 | 200 | 175° | 77% | 84% | |
| Oztina / Zeru-urdina | #87CEFF | 135 | 206 | 255 | 204° | 47% | 100% | |
| Zeru-kolorea | #98B4D4 | 152 | 180 | 212 | 212° | 28% | 83% | |
| Aquamarina | #7FFFD4 | 127 | 255 | 212 | 160° | 50% | 100% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Magenta | #FF00FF | 255 | 0 | 255 | 300° | 100% | 100% | |
| Fuxia | #F400A1 | 253 | 63 | 146 | 334° | 98% | 62% | |
| Malba | #E0B0FF | 224 | 176 | 255 | 276° | 31% | 100% | |
| Izokina | #FEC3AC | 254 | 195 | 172 | 17° | 98% | 84% | |
| Izpilikua | #E6E6fA | 230 | 230 | 250 | 245° | 40% | 96% | |
| Arrosa | #FFCBDB | 255 | 192 | 203 | 350° | 25% | 100% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Horia | #FFFF00 | 255 | 255 | 0 | 60° | 100% | 100% | |
| Limoia | #FDE910 | 253 | 233 | 16 | 55° | 94% | 99% | |
| Urrea | #FFD700 | 255 | 215 | 0 | 51° | 100% | 100% | |
| Anbarra | #FFBF00 | 255 | 191 | 0 | 45° | 100% | 100% | |
| Indiar horia | #E3A857 | 227 | 168 | 87 | 35° | 62% | 89% | |
- Arreak edo marroiak
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Arrea / Marroia | #964B00 | 150 | 75 | 0 | 30° | 100% | 59% | |
| Kakia | #94812B | 148 | 129 | 43 | 49° | 55% | 37% | |
| Okrea | #CC7722 | 204 | 119 | 34 | 30° | 83% | 80% | |
| Siena | #B87333 | 184 | 115 | 51 | 29° | 29% | 72% | |
| Borgoina | #800020 | 128 | 0 | 32 | 345° | 50% | 50% | |
| Beixa | #C8AD7F | 200 | 173 | 127 | 38° | 40% | 64% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Morea | #8B00FF | 139 | 0 | 255 | 273° | 100% | 100% | |
| Lila | #C8A2C8 | 200 | 162 | 200 | 300° | 19% | 78% | |
| Gorrindola | #660099 | 102 | 0 | 153 | 280° | 100% | 60% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Laranja | #FF7028 | 255 | 112 | 40 | 60° | 100% | 100% | |
| Korala | #FF7F50 | 255 | 127 | 80 | 16° | 69% | 100% | |
| Albertxikoa | #FBCEB1 | 251 | 206 | 177 | 30° | 25% | 87% | |
| Haragia | #FFCC99 | 255 | 200 | 160 | 30° | 40% | 100% | |
| Izena | Lagina | HTML | RGB | HSV | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zuria | #FFFFFF | 255 | 255 | 255 | 0° | 0% | 100% | |
| Hezurra | #F5F5DC | 245 | 245 | 220 | 60° | 10% | 96% | |
| Bolia | #FFFDD0 | 255 | 253 | 208 | 57° | 18% | 100% | |
| Zilarkara | #C0C0C0 | 192 | 192 | 192 | ?° | ?% | ?% | |
| Zilarra | #C0C0C0 | 192 | 192 | 192 | 0° | 0% | 75% | |
| Grisa | #808080 | 128 | 128 | 128 | 0° | 0% | 50% | |
| Beltza | #000000 | 0 | 0 | 0 | 0° | 0% | 0% | |
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Craig F. Bohren. (2006). Fundamentals of Atmospheric Radiation: An Introduction with 400 Problems. Wiley-VCH ISBN 3-527-40503-8..
- ↑ Iraola, Joxean; Soroa, Marian. Koloreak hautematea. EHU.
Bibliografia
- Perurena, Patziku. (1998). Koloreak euskal usarioan. Erein Argitaletxea.
Ikus, gainera
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kolore  |
- CMYK kolore-eredua
- RGB kolore-eredua
- ralcolores, Ral koloreak euskaraz
| Espektro elektromagnetikoa
gamma izpiak • X izpiak • ultramoreak • argia • infragorriak • mikrouhinak • irrati uhinak | |||||||||
| ultramorea | morea | urdina | berdea | horia | laranja | gorria | infragorria | ||