Lankide:Arrie.cuevas

NEKAZARITZA ETA MERKATARITZA

aztekak hasiera baten haien bizimodua ehizan eta bilketan oinarritzen zuten baina Texkoko lakuan bizitzen jartzean, artoa eta beste produktu batzuk landatzen ikasi behar izan zuten eta hauek ekonomiaren oinarria bihurtu ziren haien inperioan.Honetarako eta kontuan artuta uharte batean bizi zirela, sistema bat garatu zuten laborantza lurrak lantzea usten zuena: Las chinampas. Las chinampas eraikitzen ziren egurrezko urmaelak, ,lakuan flotatzen zutenak oinarri hartuta, hauek lokatzarekin eta zuhaitz adarrekin betetzen zituzten. Hondoan ainguratzeko, zuhaitz batzuk landatzen zituzten arin hazten zirenak eta behealdera heltzean sustraiak hazten zitzaizkienak. Chinampa bakoitzaren artean espazio libre bat gelditzen zen eta hortik kanoak nabigatzen zuten haien produktuekin.Honetako batzuk gaur egun ere erabiltzen dira.

Azteken eraginez oso garatutako beste alde bat kanpoaldeko merkataritza izan zen,Modu honetan merkatariek lortu zuten haien aberastasunak pilatzea eta horrek eman zien nahiko botere,inperioaren barruan kargu garrantzitsuak okupatzera heldu ziren. Merkataritza ere funtsezkoa izan zen inperioan, egituran eta integrazioan.

Merkataritza aktibitateetarako trukeak egiteko kakaoko haziak erabiltzen ziren diru moduan. 20 ko piletan edo 80.000 piezatako paketeetan. Balio handietarako estalki berezi batzuk erabiltzen ziren trukea egiteko.

Aztekak haien espantsioa hasi zutenean sarrera eduki zuten lurralde handietan.Horren beste lurraldeen sarrera edukitzean, sari bat balitz bezala banatzen hasi zen estatuak.Horrela jaiotzen da propietate pribatua, lehen lurra Calpullirena baitzen eta lurra partaideen artean banatzen zen landua izateko. Orain nobleziaren partaideak beren lurraldeak zeukaten eta lehertuak izaten ziren esklaboen edo hiritarren eraginez eta baliabide eta aberastasun handiak eragiten zuen. Fortuna honek produktu kantitate handiak gobernuari ematen zioten, eta honek finantzatu zuen konkista gerrak eta egintza publikoak. AZTEKEN ARTEA Harrizko eskulturak garapen eta garrantzi handia eduki zuten. Hauek jainkoak eta gobernadore edo pertsona garrantzitsuak azaltzen zituzten.Objektu txikiak ere fabrikatu ziren. Adibidez: Maskarak harrizko inkrustazioekin eta maskorrekin, eta kristalezko buru-hezur ederrak. Beste espresio mota bat margoa zen.Azteken kalitate handia konkistatzaileei inpresionatu zien

AZTEKEN INPERIOAREN KOKAPENA

Aztekak México Tenochtitlán, mexikoko haranaren erdian ezarri zuten, Konkistatutako lurrak ez zirten klima berdinekoak, klimak oso desberdina izan ziren; Klima polarretik klima epelera arte.Ekosistema desberdin asko ere egon ziren, ekosistema epelak nahiz hotzak

HISTORIAREN GARAPENA

Aztekak tribu nomada bat izan ziren inperio handienetarikoa eta garrantzitsuenetarikoa sortu zutenak 200 urteetan bakarrik.

Eduki zitekeen teknologiarik onena zuten haien bizi baldintzak kontuan hartuta; XIII. mende aldera, aztekak Chapultepecen finkatu ziren eta hor kanporatuak  izan ziren etsai moduan hartzen zituztelako. kanporatuak izan ondoren, Tenochtitlan eratu zuten eta haien finkamendua behin betiko ezarri zuten 1325. urte inguruan.

Tenochtitlan hiri printzipalean bihurtu zen haren ingurukoentzat. Acolhuaque eta Tlacopan hiriekin aliantza sortuz. Aliantza honek botere militarra garatzea lortu zuen.Moctezuma II rekin,(1502-1520), aztekak inperio printzipaletako batean bihurtu ziren lurralde zati handia eta milioika herritar menderatzen zuena.

AZTEKEN ARKITEKTURA

Tenochititán, inperio aztekaren hiriburua, uharte txikien eta ur zingiratsuen gainean eraiki zen. 200.000 pertsonari aterpe ematera heldu zen. Azteken arkitekturan eraikuntza orijinalena, templu biki izan ziren bi sarrerekin.Azteken arkitektura oso kutsatua izan zen Hauen bidez :toltecas colhuacanekoak, tepanecas atzcapotzalcokoaketa acolhhuas tetzcocoak

Eraikuntza nabarmenena arkitekturaren barruan tenplu bikiak ziren. Eta Tenochtitlaneko piramide askok eredu hau jarraitzen zuten. Hoberenenetariko arkitekturako bi eginkisun Tepoztlán eta Malinalcoizan ziren.Tepoztlán tenpluak oin errektangeluarrekoa da eta bi gela ditu. Malinalco beste ezaugarri desberdinak ditu. Bi kasuetan eraikuntza erlijiosoak dira eta botere militarra eta azteken erlijioa espresatzen dute.

AZTEKEN GABONAK

Aztekek ere gabonak ospatzen zituzten. Aztekek Huitzilopochtliren jaiotza ospatzen zuten konkretuki.Eta jai hura ere Gabonetako datetan egiten zen, gauean, eta hurrengo egunean jaia egiten zuten etxe guztietan.

Urte bakoitzean Panquetzaliztliren lehenengo egunean Huitzikopochtli jainkoari otoitz egiten zioten, Eguzki umea, bere jaiotza ospatzeko abenduaren 21 ean. Jaia korrika batekin, korrikalari azkar batekin hazten zen konkretuki, honek besoetan Huitzikopochtliren figura bat eramanez.Neguko solstizioan (abenduaren 21) eguzkiak zeruko bobeda egin zuen eta hil egin zen abenduaren 20an. Eguzki umeak Mictlánera joaten zen( Hildakoen lekura)eta hor aldarazten zen eulitxori baten itxurara jatorrira bueltatzeko.

Ustekabean abenduaren 24an Eguzkia Makinalcotik birsortzen zen eguna zen, erritualen eta dantzen erdian.Data horietan ere beste zeremonia batzuk ospatzen ziren.