Mistizismo
Mistika edo mistizismoa gizonaren eta jainkoaren arteko batasun- eta ezagutza-maila erdiestea helburu duten sinesteen eta praktiken multzoa da; hartarako bidea intuiziozko begiespena edo estasia da eta zentzumena eta ezagupen arrazionala alde batera uzten ditu. Jainkoarekiko harreman zuzenetan sartzen dela uste duenaren egoera psikologikoa.
Historian zehar jainkoaren ezagutza zuzena, zentzumenez eta ezagupen arrazionalaz haraindikoa, erlijio nagusi guztietan azaldu da: taoismoa Txinan; yoga Indian; vajrayana eta zen budismoan; sufismoa Islamen, kabala juduen artean, etab.
Mendebaldeko filosofian, mistizismoaren eragin zuzena Plotinoren neoplatonismoan agertu zen lehenik; gero, Agustin Hiponakoaren eta Dionisio Areopagokoaren bidez eragin handia izan zuen Erdi Aroko kristautasunean (San Bernardo Clairvauxkoa, San Frantzisko Asiskoa). XIV. eta XV. mendeetan Meister Eckhart, Heinrich Seuse, Jan van Ruysbroek, Johannes Tauler, Katalina Sienakoa eta Thomas à Kempis mistikoak nabarmendu ziren. XVI. mendean espainiar poeta mistikoak nabarmendu ziren, batez ere, Joan Gurutzekoa eta Teresa Avilakoa. Bestalde, filosofian Spinozak eta literaturan Goethek unibertsoaren egiturekin eta bideekin bat egiten duen mistizismo kosmikoaren alde egin zuten.
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mistizismoa grekotik dator, "Ezkutatu egiten dut" esan nahi du, eta bere deribatua, berriz, "Hasiera" esan nahi du. Aditzak beste zentzu bat hartu du oraindik erabiltzen den grekoan. Bere esanahi nagusia "induktiboa" eta "abiarazlea" dira. Bigarren mailako esanahiak "sartu", "Zerbaitez jabetu", "Trenez", "Familiarizatu" eta "zerbaiten esperientzia eman" dira.
Itun Berrian (mueó edo myéō) aditzaren forma erlazionala agertzen da. Strong-en Adiskidetasunean azaltzen den bezala, begiak eta ahoa itxi nahi ditu misterioa sentitzeko. Bere esanahi figuratiboa "misteriozko errebelazioan" abiaraztea da.
Mistika ez erlijiosoa edo filosofikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Michel Hulinek “mistika basatia” deitzen duena (la mystique sauvage, Paris: puf, 1993) “esperientzia mistiko espontaneo” mota bat da. Erlijio-hierofania eta sinesmen eta ideien sistema oso landuak alde batera utzita, gizakiak bere buruari egiten dizkion errebelazioen ondorioz benetako izazeraren kontaktuaren eragina da.
Niaren izaerarekiko edo desegitearekiko bat-bateko komunio espiritualaren sentsazio bat da, haurtzaroko oroitzapen batek eragindako denboragabeko errealitate batean sartzea, hasiera batean transzendentea izan zitekeena, usain edo zapore baten pertzepzio iheskorra... ustekabeko liskar mota desberdinak, "Sentimendu ozeaniko" baten bizipena bilatzen duen errealitate ugarirekin, unibertso erlijiosoarekin zerikusirik ez duena eta eguneroko ohiko koordenatuetatik kanpo kokatzen gaituena. Hala ere, Hulinen ustez, drogen bidez jainkotiarrera iristea tranpa bat da, eta ez benetako mistika.
Mistika Paganoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Antzinako europar jatorriko erlijioak, mespretxuz "paganoak" edo paganismoa deituak, judaismoa, kristautasuna eta islamismoa baino lehenagoko edo bestelako sinesmen eta erlijioak dira, normalean animistak edo politeistak izaten direnak eta, noizbehinka, elementu mistikoen presentzia beha daitekeenak. Greziar erlijioaren baitan Eleusisen misterioak eta Neopitagorismoa sortzen dira, oraindik gaizki ezagutzen direnak eta karga mistiko handia dutenak.[1]
Zelten erlijioek magiak eta erritualak markatutako hainbat sinesmen biltzen dituzte, mistikotzat jo direnak, eta hori oso eztabaidagarria da. Goiko izakiarekin harremanetan jartzeko joera duten arren, haien arrazoi nagusia naturaren eta pertsonen gaineko boterea eta nagusitasuna praktikatzea da, zeina nekez onartuko bailitzateke bere kontzeptu hutsean ulertutako posizio mistiko baterako.
Mistika germanikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Germaniar mistikaren barnean garrantzi handiko figura bat nabarmendu behar da: abadesa, buruzagi monastikoa, mistikoa, profetisa, medikua, konpositorea eta Hildegarda de Bingen idazle alemaniarra.
Erdi Aroan, Meister Eckhart eta bere ikasle Enrique Suso eta Juan Taulero sortu zituen. Eta, XVII. mendean, Jakob Böhme eta batez ere Johann Scheffler, Angelus Silesius bezala ezagunagoa, erromes kerubinikoan jasotako epigrama erlijioso paradoxikoen egilea.
Mistika italiarra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Italiar mistikak, poberello San Frantzisko Asiskoaren irudiak ditu, Kántico ospetsuaren egilea, italiar literaturako lehen testuetako bat, eta, zalantzarik gabe, ederrenetako bat. Angela de Foligno beata, Erdi Aroko mistika bat da, bere bizitza, bere autobiografia edo Memorialaren bidez ezagutzen dena.
Mistizismo espainola[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Doktrina filosofiko eta mistiko-platonizatzaileen, ideal sozial eta zaldunen, jarduera eta proselitismo izugarriaren eta ideal politiko bihurtutako erlijio-kulturaren eta -fedearen gorespen handiko giro baten arteko talka mistikan islatzen da, XVI. mendeko espainieraren ezaugarri humano, sozial eta artistiko guztien sintesian.[2]
Bide purgatiboak, argi-bideak eta bide unitiboak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- La Vía Purgativa (purgatio): etapa aszetikoa. Arima bere bizioez garbitzen da otoitzarekin eta mortifikazioarekin.
- Argi Bidea (illuminatio): mistikari dagokio. Arima, aurreko akatsetatik aske, Izpiritu Santuaren dohainetan parte hartzen eta Jainkoaren presentziaz gozatzen hasten da.
- Via Unitiva (unio): bere amaieran Jainkoarekiko erabateko batasunera iristen da. Munduak jada ez du ezer esan nahi, eta arima jainkoarekin bakarrik geratzen da, maitasun eta pasibotasun gozoan. Mistikoak batzuetan esperimentatzen dituen estasiak horretarako fenomeno osagarri hutsak dira.
Poesia mistikoa gaztelaniaz[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mistika espainiarrak zenbait idazle erlijiosoren lantean izan zuen isla batez ere: Juan de Ávila dohatsua, San Pedro de Alcántara, Fray Jerónimo Gracián eta batez ere Joan Gurutzekoa (San Juan de la Cruz) eta Teresa Avilakoa (Santa Teresa de Jesús). Hauen gogoa gidatu zuena zera izan zen, dibinitatearen sekretu eta misterioak hitzaren bidez transmititzea[3].
Joan Gurutzekoaren lanek goraldi mistikoari buruzko lan bakarra osatzen dute: Arimaren gau iluna liburuan arimaren ihesa kontatzen du poetak, gauaren erdian, zentzuen presondegitik, eta, libre azkenean, bat egiten du Maitearekin; Kantu espiritualeana jainkoarengana iristeko bidearen prozesu mistikoa agertzen du: lehen bi estrofetan, bide garbigarriarena, bide argigarriarena erdiko bederatzietan eta, gainerakoetan, bat egiteko bidea; azkeneko lauetan batasunaren egoera deskribatzen du. Maitasun gar bizia-ren lau estrofetan, bozkarioz eta maitemindurik, atsegin gorena kantatzen du poetak.
Joan Gurutzekoaren lanean bezala, goraldi mistikoak oihartzun erotikoak ere hartzen ditu Teresa Avilakoaren lanean[4]. Teresarentzat, estasia edo arrobamendua funtsezko sentipena da: sentimenduengatik munduarekiko kontaktua galtzen da. "Hemen ez da sentitzen, baizik eta ulertu gabe gozatzea", gorputzean egotearen sentsazioa ere galtzen da, baita gertatzen zaigunaren gaineko edozein kontrol ere.
Mistika budista[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mistika budista, yogan, Buda edo nirvana estatua lortzean datza; Zen budismoan, satori izeneko bat-bateko ezagutza integraleko ekintza baten bidez egiten da. Hainbat metodo daude, mantrak (errezitazioak) eta errealitateari buruzko meditazio bat edo mandala baten laguntzaz. Zen monje budistak, sarritan, kōans izeneko ariketa batzuk erabiltzen ditu, edo hain konponezinak diren arazo edo gai batzuk, errealitatearen itxura logikoa desintegratzeko balio dutenak.
Fenomeno Mistikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Fenomeno mistikoei buruzko azalpen zientifikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Victor Cousinen filosofian, mistizismoa giza pentsamenduan aldizka gertatzen diren lau aro filosofiko handietako bat da, eta arrazionalista sutsuen garaiei jarraitzen die. Beste batzuek diote mistizismoa pertsona baten akats medikoen sintomak baino ez direla. Adibidez, Santa Teresa Jesusena oso gaixorik zegoela esaten da, eta arazo psikologikoak izan zitzakeela horregatik. Mistizismoaren ikerlari eta historialariek azalpen zientifiko gisa erabili izan dute, halaber, ikuskera batzuk intoxikazio batek eragindakoak izan zitezkeela, zekale-kornezuelo izenez ezagutzen den onddoaren ondorioz, hau da, psikotropiko indartsuaren ondorioz.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ «LAS MISTICAS: LA MISTICA PAGANA» LAS MISTICAS 2008-08-08 (Noiz kontsultatua: 2021-05-05).
- ↑ [http://www.hispanoteca.eu/Literatura%20ES/La%20m%C3%ADstica%20espa%C3%B1ola.htm «La m�stica espa�ola»] www.hispanoteca.eu (Noiz kontsultatua: 2021-05-05).
- ↑ «Leonardo Sancho Dobles: Misticismo/ Erotismo: algunos ejes de la poética de Octavio Paz -nº 35 Espéculo (UCM)» webs.ucm.es (Noiz kontsultatua: 2022-04-06).
- ↑ Maroto, Daniel de Pablo. (2015). «Éxtasis místico, sexualidad y santa Teresa» Revista de espiritualidad (297): 485–511. ISSN 0034-8147. (Noiz kontsultatua: 2022-04-06).
