Myanmar

Myanmarko Batasunaren Errepublika
	ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်; Pyidaunzu Thanmăda Myăma Nainngandaw
	Ereserkia: Kaba Ma Kyei (en)
; Myanmarko bandera	; State Seal of Myanmar (en)
	Myanmar in its region.svg
Geografia
Hiriburua	Naypyidaw; 19°44′51″N 96°6′54″E
Hiririk handiena	Yangon
Azalera	676.578 (40.)
Punturik altuena	Hkakabo Razi (en) (5.881 m)
Punturik sakonena	Indiako ozeanoa (0 m)
Kontinentea	Asia
Mugakideak	Bangladesh, Txinako Herri Errepublika, India, Laos eta Thailandia
Administrazioa
Gobernu-sistema	Bilkura militarra
Presidentea	Than Shwe
	Min Aung Hlaing (en)
Legebiltzarra	Assembly of the Union (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi ASEAN Regional Forum (en) ; Aduanen Mundu Erakundea; Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea; Asiako Hego-ekialdeko Elkartea; Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation (en) ; Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua; Garapeneko Asiako Bankua; Interpol; Merkataritzaren Mundu Erakundea; Multilateral Investment Guarantee Agency (en) ; Munduko Meteorologia Erakundea; Nazio Batuen Erakundea; Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa; Nazioarteko Finantza Korporazioa; Nazioarteko Garapen Elkartea; Osasunaren Mundu Erakundea; Posta Batasun Unibertsala; Telekomunikazioen Batasun Internazionala; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	53.370.609 (2017) (24.); 111.591 (2013)
Dentsitatea	78,88 bizt/km² (119.)
Talde etnikoak	ikusi Bamar, Shan, Karen herria, Rakhine (herria), Txinatar, indiar eta Mon (herria);
Hizkuntza ofizialak	ikusi Birmaniera ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Rakhine (en) , Birmaniera, Moken (en) , Kanan (en) , Mru (en) , Rawang (en) , Daai (en) , Mün (en) , Blang (en) , Danau (en) , Riang (en) , Nung (en) , Zotung (en) , Padaung (en) , Pa'O (en) , Danu (en) , Para (en) , Khün (en) , Eastern Pwo (en) , Ponyo (en) , Pyen (en) , Geko Karen (en) , Sak (en) , Rungtu (en) , Shö (en) , Hpon (en) , Lhao Vo (en) , Senthang (en) , Intha (en) , Sizang (en) , Htangan (en) , Khamti (en) , Kaang (en) , Cumtu (en) , Somra (en) , Songlai (en) , Tai Laing (en) , Tai Loi (en) , Hakha–Chin (en) , Rohingya (en) , Mara (en) , Khiamniungan (en) , Anu-Hkongso (en) , Akyaung Ari (en) , Tavoyan (en) , Tawr (en) , Konyak (en) , Lahta (en) , Kayaw (en) , Geba Karen (en) , Matu Chin (en) , Laitu (en) , Makuri (en) , Makyan (en) , Lautu (en) , Lashi (en) , Long Phuri (en) , Western Pwo (en) , Welaung (en) , Thadou (en) , Nusu (en) , Lisu (en) , Ngawn (en) , Derung (en) , S'gaw Karen (en) , Thaiphum (en) , Koki Naga (en) , Mro-Khimi language (en) , Achang (en) , Akha (en) , Khams Tibetan (en) , Zaiwa, Falam (en) , Zyphe (en) , Bwe Karen (en) , Lahu (en) , Shan (en) , Bawm (en) , Mizo hizkuntza, Tai Nüa (en) , Tai Lü (en) , Zo (en) , Sukte (en) , Tangsa (en) , Khumi (en) , Mon (en) , Chakma (en) , Jingpho (en) , Parauk (en) , Bualkhaw Chin (en) , Manumanaw Karen (en) , Western Kayah (en) , Chinbon Chin (en) , Taungyo (en) , Rumai Palaung (en) , Pale Palaung (en) , Zayein (en) , Yinchia (en) , Taman (en) , Yinbaw Karen (en) , Yintale (en) , Eastern Khumi Chin (en) , Wewaw (en) , Lahu Shi (en) , Samtao (en) , Eastern Kayah (en) , Paku Karen (en) , Shwe Palaung (en) , Kadu (en) , Mobwa Karen (en) , Kyan-Karyaw Naga (en) , Lao Naga (en) eta Sylheti (en) ;
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 20
Emankortasun-tasa	2,05 (2021)
Eskolaratu gabeko umeak	3.358.383 (2014)
Alfabetizazioa	% 89,1 (2019)
Bizi-itxaropena	69,62 (2021)
Giniren koefizientea	30,7 (2017)
Giza garapen indizea	0,585 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	69.322.122.755,854 $ (2017); 6.097.025.704,5986 (2016)
BPG per capita	1.256 $ (2017); 60 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	329.498.234.065 nazioarteko dolar (2017); 26.616.822.389 (2016)
BPG per capita EAPn	6.173,777 nazioarteko dolar (2017); 446,631 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	6,3 % (2016)
Erreserbak	5.213.962.530 $ (2017); 327.577.830 (2016)
Inflazioa	8,3 % (2016); −0,1 (2015)
Historia
	Sorrera data: 1948ko urtarrilaren 4a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+95
ISO 3166-1 alpha-2	MM eta BU
ISO 3166-1 alpha-3	MMR eta BUR
Ordu eremua	ikusi UTC+06:30 ; : Asia/Yangon (en) ;
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.Europlug (en) , AC power plugs and sockets: British and related types (en) , Schuko (en) eta BS 1363 (en)
Internet domeinua	.mm
	myanmar.gov.mm…

Myanmar, Birmania edo ofizialki Myanmarko Batasunaren Errepublika (birmanieraz: ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်) Hego-ekialdeko Asiako estatu handiena da. Mugakide ditu Txinako Herri Errepublika iparraldean, Laos ekialdean, Thailandia hego-ekialdean, Bangladesh mendebaldean eta India ipar-mendebaldea.

Hiriburua Naypyidaw da, nahiz eta hiri handiena eta garrantzitsuena Rangun izan.

Izenaren auzia (Birmania - Myanmar)

Myanmar izena birmanierazko bi hitzetatik dator: "myan" ("azkar") eta "ma" ("sendo"). Hango biztanleak izendatzeko erabiltzen da birmanieraz, "bamar" gehiengoko etniako kideak izendatzeko, zehazki.

1989 urtean, Junta Militarrak Burma ingelesezko bertsioa aldatzea erabaki zuen, herrialdeko beste hainbat leku-izenekin batera (aurreko hiriburua barne: Rangun > Yangon). Izen aldaketa polemikoa izan zen oso, baita oraindik ere, gutxiengo etnikoak baztertzen omen dituelako eta, berez, Junta Militar batek beste hizkuntzetako hitzak aldatzeko ahalmenik ez duelako.

Euskaltzaindiak biak onartzen ditu ^[1].

Geografia

Birmania hego-ekialdeko Asiako herrialde handiena da. Itxura luzea du ipar-hego (2.000 km inguru) eta zabalera handienak 960 km. Menditsua da oso: mendebaldean Arakan mendikatea, iparraldean segitzen duena Chin, Naga eta Pakai muinoetan —tontor garaiena Saramanti mendia da, (3.827 m; ipar-mendebaldean, Patkai mendiak (4.000-5.000 m); iparraldean, Katxin mendiak, goi-ordoki tibetarraraino goratzen direnak —tontor garaiena Hkakabo Razi da, (5.967 m); erdialdean, Shan goi-ordokia, Saluen haranak zeharkatua; hegoaldean, Tenasserim mendiak. Shan goi-ordokiaren eta Arakan mendikatearen artean erdialdeko ordokia dago, hiru ibaik zeharkatua: Chindwin, Sittang eta Irawadi (azkenak 1.992 km, horietatik 1.659 km nabigagarriak). Ordoki hartan bizi dira biztanle gehienak. Mekong ibaiak herrialdeko iparraldea zeharkatzen du.

Klima aldakorra du, tropikala nagusi, eta batez besteko tenperatura 25 °C da. Udako montzoiak euri ugari eragiten ditu.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Myanmarko historia»

Erresumak eta britainiar kolonia

K. a. III. mendetik K. o. XV. mendearen amaiera arte hainbat herri (pegutarrak, avatarrak edo montarrak, besteak beste), joan-etorrian ibili ziren, egungo Myanmarren lurraldean erresumak eraikiz eta eraitsiz, batzuetan aski baturik, Pagengo erresumaren kasuan esaterako. Toungoo etxe iritsi arte (1531-1752), herrialdearen batasun prozesua ez zen hasi.

Britainiar Inperio Kolonialak lurralde osoa mendean hartu zuen eta 1886an protektoratu koloniala ezarri. Bigarren Mundu Gerran, Japoniak okupatu zuen, baina Erresuma Batuak 1945ean berreskuratu. Azkenean, 1948an, independentzia lortu zuen Myanmarrek.

Agintaldi komunista

U Nu buru zuen matxinada komunista 1949an piztu zen. 1962tik aurrera Ne Win jenerala buru zuen gobernu militarrak boterea hartu zuen, U Nu bazterretatutakoan. Herrialdea Errepublika Sozialistatzat jotzen zuen konstituzio berria onartu ondoren (1974ko urtarrilean), Ne Winek presidente titulua hartu zuen. 1978an berriro hautatuta, 1981eko ekainean dimisioa aurkeztu zuen eta San Yun jeneralak bere lekua okupatu zuen, baina alderdi bakar boteretsuko buru izaten jarraitu zuen. Azkenean, demokrazia aldarrikatzen zuen matxinadak (1988ko abuztutik irailera) gobernu komunista eroriarazi zuen. Hala ere, bere ordez Saw Maung jenerala buru zuen gobernu militarra osatu zen.

Estatu militarra

Gobernu militar horrek 1989an estatuaren izena aldatu zuen, Myanmarreko Batasuna ordezkotzat jarriz. Oposizioak, bai barnekoak bai kanpokoak, aldaketa kritikatu zuen, ez izenarekin desadostasunean egoteagatik, baizik eta horrelakorik burutzeko gobernu militarrak zuen zilegitasuna zalantzan jartzen zutelako.

1990ean, lehen aldiz ia 30 urtean, hauteskunde askeak egin ziren. Nolanahi ere, Aung San Suu Kyi buru zuen NLDren garaipen garbia militarrek eraitsita zuten, boterea uzteari muzin eginez. Aung San Suu Kyik, Aung San armadaren sortzaile eta independentziaren liderraren alabak, 1991n Bakearen Nobel Saria jaso zuen, askatasuna, demokrazia eta bakea defendatzearren.

Egun, Nazio Batuen Erakundeko Segurtasun Kontseiluak berak demokratizazio prozesua abian jar dadin aldarrikatu badu ere, Myanmarreko gobernu militarrak diktadurari eta errepresioari eusten die. Gutxiengo etnikoek, batez ere, pairatzen dute errepresio hori. Aung San Suu Kyi oposizioko buruak etxean atxiloturik dirau 1996tik. 2007ko udan, hainbat produktu garestitzeak akuilaturik, herrialdeko egoera salatzeko eta demokrazia aldarrikatzeko protestak zabaldu ziren Myanmarren, monje budistak buru zituztela. Edonola ere, errepresioak itzali zuen matxinada saioa.