Naturalismo (filosofia)

Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau eskola filosofikoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Naturalismo».

Naturalismoa (latinezko naturalis) izaditik at ezer ez dagoela dioen eta gauzak azaltzeko naturaz gainetiko zernahiren eragina ukatzen duen doktrina da. Naturalismoak ez du izadiaz kanpoko arrazoirik edo errealitaterik onartzen. Unibertsoko izaki eta gertaera guztiak izadi barrenekoak dira; unibertsoak berezko izaera du eta berez eratzen da. Hala, idealismoaren aurkakotzat hartu izan da naturalismoa. Bestalde, naturalismoa materialismoaren parean jarri izan da, baina eremu zabalagoa hartzen du hark baino. Naturalismoarentzat izadia da errealitate bakarra eta osoa, eta hortik kanpoko beste errealitaterik ez dago.

Naturalismoaren arabera, kontzientzia eta adimenari lotutako kontzeptu guztiek erreferentzia egiten diote indar eta kausa naturalekiko interdependenteak diren harremanetara murriztu daitezkeen entitateei. Naturaz gaindiko gauzen existentzia errefusatzen du, erlijioetan gertatzen denaren kontra. Bestalde, teologiaren ideia ere baztertu egiten du, guzti horiek naturaz gaindikoak direlako.

Ez da gaur egungo ikerketa zientifikoen inguruko ikuspegi soila, zientziak etorkizunean deskubrituko duenaren gainekoa ere bada. Naturalismo ontologikoak errealitatearen ikuspegi monista dauka.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako eta Erdi Aroko naturalismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naturalismoa mendebaldeko fenomenoa da batez ere, baina ideia baliokide bat izan da aspaldidanik Ekialdean. Naturalismoa sei eskola ortodoxoetatik biren eta hinduismoaren eskola heterodoxoen oinarria izan zen[1]. Samkhyak, Indiako filosofiaren eskolarik zaharrenetako batek, natura (Prakriti) jartzen du unibertsoaren lehen kausatzat, Jainko pertsonal bat edo Ishwara existitu gabe. Carvaka, Nyaya, Vaisheshika eskolak K. a. VII., VI. eta II. mendean sortu ziren, hurrenez hurren. Era berean, nahiz eta izenik ez izan eta sistema koherente batean inoiz ez artikulatu, filosofia konfuzianoaren baitako tradizio batek, I. mendean, lehenago ez bazen, Wang Khongetik irtendako naturalismo forma bat hartu zuen, baina aparte sortu zen eta eragin txikia izan zuen filosofia naturalista modernoaren garapenean edo ekialdeko edo mendebaldeko kulturan.

Mendebaldeko naturalismo metafisikoa antzinako filosofia grekotik sortu zen. Lehen filosofoak, bereziki miletoarrak (Tales, Anaximandro eta Anaximenes) eta atomoak (Leuzipo eta Demokrito), beren parekoek eta ondorengoek "fisikariak" (grekotik, "Naturako filosofoa" esan nahi du, "Naturako jainkoak", "Naturako lanak", "Naturako lanak", "Naturako ekintzak", "Naturaz kanpo" esan nahi duelako). Horrek, azkenean, epikureismoa bezalako sistema erabat garatuetara eraman zuen, zeinak existitzen den guztia atomoen produktu gisa azaldu nahi baitzuen, hutsune batean irauliz eta eroriz.

Kristautasunak mendebaldean izan zuen igoera eta nagusitasunarekin eta geroago Islamaren hedapenarekin batera, intelektualek naturalismo metafisikoa alde batera utzi zuten. Hori dela medio, naturalismoaren inguruko froga gutxi dago Erdi Aroko filosofian. Aristotelesen epistemologia enpirikoa berriro agertzea, Erdi Aroko eskolastikoek hasitako eta aurretik galdutako greziar eta erromatarren ideien antzera, ez zen gorakada handiegirik egon naturalismorako konpromisoan.

Filosofia modernoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aro moderno eta Ilustraziora arte ez ziren Baruch Spinoza bezalako naturalistak (paralelismo psikofisikoaren teoria aurkeztu zutenak), David Hume[2] eta Frantziako materialismoa proposatu zutenak (bereziki Denis Diderot, Julien La Mettrie eta d 'Holbach baroia) XVII. eta XVIII. mendeetan berriro agertu ziren. Garai honetan, naturalista metafisiko batzuk doktrina ezberdin bati atxiki zitzaizkion, materialismoa, XIX. mendearen amaiera arte oso defendatua izan zen naturalismo metafisikoaren kategoria nagusi bihurtzera iritsi arte.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naturalismoaren forma batzuk mekanizismo oro kanporatzen dute, materialismo dialektiko marxista adibidez, korronte honentzat errealitatea ez baitago lege mekanikoen bidez erregulatuta, tesia, antitesia eta sintesiaren hirukote hegelianoarekin baizik.

Tesi soteriologikoek garrantzia handia daukate, pentsamendu erlijioso edo korte platonikoetan agertzen den bezala. Naturalismoan, gizakia bere buruan errotuta dagoen izakia da, bere buruarekin zentzu guztia bereganatzen duena. Hortik dator naturalismoa humanismo erradikalean amaitzea, pizkundeko naturalismoarekin eta XVIII. mendekoarekin gertatu zen bezala. Gizakiaren perfekzioak, posizio honen arabera, bere natura propioaren hobekuntzan aurkitzen da, ez bere mutazioan.

John Dewey pedagogo eta filosofoaren argazkia.

Naturalismoaren eta zientzia fisiko-naturalaren aurrerabidearen arteko lotura estua ere nabarmendu behar da. Faktore hori faktikoa besterik ez den arren — eta maila eztabaidagarri horretan ere: Deweyk, adibidez, ez du lotura hori onartzen —, badirudi zientzia positiboen garapenarekin lotuta egon dela, fisikarekin eta biologiarekin bereziki. Hala gertatu da presokratikoen naturalismoarekin, zeinean physisari, naturari buruzko kezkak errealitatearen kontzepzio naturalista batera eraman baitzituen; pentsalari errenazentistekin, zientzia berriaren gorakadak eraginda; XIX. mendeko naturalismoarekin, zeinak, hein handi batean, fisika newtondarrak eta egungo biologiaren azken ikuspegi berriak, eboluzionistak, eskaintzen zuen kosmosaren ulermen bikainetik hartzen baitu aukera.

Azkenik, naturalismo kontsekuente baten barruan, arazo epistemologikoek ez dute lortzen beste kontzepzio batzuen baitan, adibidez idealismoan, iristen den birulentzia. Pentsalari naturalistengan nolabaiteko konfiantza izaten da giza organo kognitiboek errealitatea atzemateko duten berezko boterean. Naturalismoak mikrokosmos gisa gizakiaren eta unibertsoaren artean makrokosmos gisa ezarritako korrelazioak zera uste izatera garamatza, gutxi gorabehera esplizitua, hots, bien artean sinpatia ontiko bat dagoela, lehenengoaren ezagutza-ahalmenak bigarrenaren izatea erraz atzemateko modukoa. Eta izatez, naturalismoaren gnoseologia beti izan da eskas samarra. Naturalismoaren alderdi horri, naturaren absolutizazioaz, natura-gogoa dualtasunaren edo natura-naturaz gaindiko bikoiztasunaren ukazioaz hitz egiten zaion arren. Naturalismoaren bereizgarri dira, halaber, «optimismo antropologikoa» eta «naturalismoarekiko konfiantza». Aipagarria da, halaber, John Dewey psikologo naturalista gisa aipatzen duena, hezkuntzaren gaia azpimarratu baitzuen; horrek bakoitzaren kontrako taldeen arteko desberdintasunak babesten ditu.

Periodoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historikoki, naturalismoak lau periodo nagusi eduki ditu. Ondorioz, naturalismo greziarra, pizkundeko naturalismoa, naturalismo modernoa eta naturalismo garaikidea bereiz daitezke. Filosofo naturalistek ideia garrantzitsu asko izango dituzte egiaren filosofiarentzat baliagarriak izango direnak.

  • Lehenak funtsezko bi aldi ditu, eskola presokratikoetan eta postaristotelikoetan gorpuztuak: epikurearrak eta estoikoak; horietan guztietan physisa bere existentziaren arrazoia bere baitan aurkitzen duen zerbait absolutu gisa aurkezten da; gizakia bera naturako elementu gisa baino ez da agertzen, zenbait berezitasunekin, baina erabat eta inolako salbuespenik gabe bere legeen menpe. Oso esanguratsua da teoria eboluzionista baten lehen agerpen argi eta definitua Anaximandron agertzea eta Lukrezio epikureoan jarraitzea.
  • Pizkundeko naturalismoa aurrez aipatutako deribazioaren adibide garbia da humanismorantz. Hala ere, tendentzia naturalistak agerikoagoak dira Pizkundeko pentsalarietan, hala nola Leonardo da Vinci. Naturalismoko aro honen ordezkari esanguratsuenak Bernardino Telesio (1509-88), Francisco Patrizzi (1529-97) eta Tommaso Campanella (1568-1639) dira.
  • Naturalismo modernoa XVIII. mendean abiatzen da, hurrengo mendean L. Büchner, J. Moleschott eta E. Haeckelen materialismo mekanizistetan amaitzen delarik. Aurrenengo aportazioak naturalismo entziklopedista, Jean Baptiste Rene Robineten (1735-1820) naturalismo pananimista eta La Mettrie eta Holbachen naturalismo mekanizista izan ziren.
  • Gaur egungo naturalismoa difusio korronte ukaezina da, bere ordezkari desberdinen artean barianteak badaude ere. Horien artean A. N. Whitehead (The Concept of Nature, Nueva York, 1926), A. Liebeck (Wetterwachen, Stuttgart, 1928) eta H. Blüher (Die Achse der Natur, Hamburg, 1949) aipa daitezke. Naturalismoaren babesle talde interesgarri bat Naturalisim and Human Spirit (1944) osatzen duten 15 ikerketen autoreek osatzen dute[3], aipagarrienak S. P. Lamprecht, J. B. Pratt, W. R. Dennes eta E. Nagel izanik. Hauek neonaturalismoaren sortzaile bezala ezagutzen dira, ezaugarri nagusitzat naturaren kontzeptuan irekiera gehiago izatea eta materialismo eta mekanizismoa alde batera uztea dutelarik.

Naturalismo metafisikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naturalismo metafisikoa edo naturalismo ontologikoa kausa, indar eta natura baino ezer gehiago ez dagoela dioen sinesmen sistema eta dotrina da, guztiak natur zientzien bidez ikertu daitezkeenak. Elementu horiek gure ingurune fisikoa ulertzeko nahitaezkoak lirateke.

Naturalismo metafisikoaren arabera, kontzientzia eta adimenarekin lotutako kontzeptu guztiak kausa eta indar naturalei interdependenteki harremandutako entitateei egiten die erreferentzia. Naturalismo ontologikoak errealitatearen ikuspegi ez dualista dauka.

Naturaz gaindiko izakiak errefusatzen ditu, teologiaren ideiaz gain, hauek naturaz gaindiko azalpenak ematen baitituzte naturalen izenean.

Steven Schafersmanen arabera, geologoa eta Texas Citizen for Science-ko presidentea dena, naturalismo metafisikoa honako hau argudiatzen duen filosofia da:

  1. Naturak espazioa eta denboran existitezn den guztia barne hartzen du.
  2. Natura (unibertsoa eta kosmosa) elementu naturalez soilik osatzen da, hau da, sustantzia fisiko espaziotenporalez. Sustantzia ez fisiko edo kuasifisikoak kontu fisiko batera murriztu daitezke, adibidez ideiak, balioak, logika, matematika edo intelektua.
  3. Naturak fisikaren legeen bidez funtzionatzen du eta printzipioz, zientzia eta filosofiaren bidez ulertu eta azaldu daiteke.
  4. Naturaz gaindikoa ez da existitzen; hau da, erreala den gauza bakarra natura da. Naturalismoa, beraz, kreazionismo biblikoari kontrajartzen zaion filosofia metafisikoa da.
  5. Zientziaren arabera, gertakari guztiak serie kausal batean garatzen dira. Gertakarien deskribapen erlijiosoa ez da kausala. Magia trukoak eta izaki magikoak ez daukate prozesamendu kausal internoa, mitikoak direlako.
  6. Dena potentzialki deskribagarria da, baina ez genuen izan galdera guztiak modu logikoan erantzuteko denborarik izan. Probarik gabeko erretorika nabari batean oinarritutako teoriak mitologikoak dira.
  7. Pentsatzeko gaitasuna eta pertsona izatearen egoera ez da ezerez prekosmikoan agertzen. Pentsamendua software eta hardware konponenteak dituen prozesua da
  8. Izaki batek bere buruaz daukan konzientzia ez da kosmogonikoa[4]. Kosmogonia aurreesplosiboa, Big Bang-a baino lehenagokoa, estruktura matematikoaren barneko gertakari probabilistikoen serie kausal bat da. Naturalismo metafisikoak ez ditu iritzi estatikoak. Zientziarekin batera garatzen da eta aldaketa onartzen du, justifikatu badaiteke[5]. Max Tegmark ez da profeta bat; izan ere, epaitu eta oker dagoela probatzen saiatu baigaitezke edozein zientzialariri bezalaxe. Egoera prekosmikoaren inguruko ikerketa berriak ireki zituen soilik.
  9. Inongo aitzakiak ezin du justifikatu joera metafisikoa. Alor zerutiar inpertsonala (adibidez, Tao) inplizituki pertsonokratiko eta pentsamendukratikoa da. Honek esan nahi du alor zerutiar inpertsonala giza balio, helburu eta asmoetan oinarritutako teoria bat da; oraindik ez duena gertakarien eboluzio kausala asebetetzen.
  10. Agnostizismoa ez da bateragarria naturalismo metafisikoarekin. Agnostizismo dominantea erlijioa eta naturalismo metafisikoaren arteko anbibalentzia da. Agnostizismoaren beste forma batzuk (ateismo agnostiko eta teismo agnostikoa) erabaki esistentzialen esanezintasuna (erabakiaren teoriaren barruan erabiltzen den terminoa) adierazten dute Jainkoaren inguruan. Agnostizismo forma guztiak (agnostizismoaren forma ateoak barne) giza aurrejuzguak gehiegi balioesten dituzte (Jainkoa desafiatzen duten agnostizismo formak barne). Teoria osatugabe batean oinarritutako naturalismo metafisikoa ez da agnostizismo forma bat. Naturalismo metafisikoak, dena ez dakien arren, ez dago irekia aurrejuzgu lausoetara; soilik metodo zientifikoa da onargarria.
  11. Neurozientziaren arabera, ez dago ni-aren esentziaren aukeramen librea. Pentsamendua prozesamendu zerebralaren emaitza da. Banakoak ez ditu bere atributu korporalak hautatzen haurtxoa denean. Banakoak, zahartzen den heinean, ezagutzak lor ditzake; ezagutzak kontrola eman dezake ekintzen gainean, baina lege biokimikoek edozein emaitza konszienteren aurretik funtzionatzen dute. Benetako askatasuna ez da esistitzen, soilik askatasun graduak, hala nola, gaztetasuna, osasuna, aberastasuna eta hezkuntza. Askatasun gradu altuenak kontrol gehiena ematen diote banakoari bere biziaren gainean, baina inoiz ez kontrol infinitua. Ezkertiar ateoek aukeramenean sinetsi ohi dute, baina inoiz ez dute azaltzen zer den benetan aske izatea. Edozein portaera lege naturalen emaitza da, hots, lege naturalek indibiduoa moldeatzen dute; banakoak ezin ditu lege naturalak bortxatu. Pertsona batzuk aukeramen falta gaizki interpretatzen dute eta alferkeria eta krimenerako aitzakiatzat hartzen dute. Baina hau interpretazio oker hutsa da bere osotasunean; izan ere, galdera filosofikoak erantzutea ez da alferrak edo kriminalak izateko aitzakia. Eboluzioak ez luke denontzat hain zaurgarria den zerbait bultzatuko. Bestalde, gertakari probabilistikoak ez daude banakoaren kontrolpean edo sormenean. Giza gorputzaren barnean gertatzen diten interakzio biokimikoak kausalki analizatzen baditugu, ikusiko dugu ekintza guztiek lege naturalak jarraitzen dituztela eta ez esentzia magiko bat. Hala ere, hau ez da arrazoi bat kriminalak eskatu edo lege sistema ezabatzeko[6].
  12. Gödelen osagabetasunaren teoremen estrapolazioaren arabera, Osotasun Batua (Osotasunaten totalitate metalogikoa) ez da esistitzen. "Dena" ezin da teoria bakar batekin deskribatu. Unibertso asko elkarrekiko baztertzaileak dira eta Osotasunaren konposizioen gehiengoa ez dira unibertsoak. Jainkoa ezin da zatikatua izan, ezta ere helburudun alor magikorik; beraz, hau erlijioa falazia bat izatearen arrazoi gehigarria da.

Carl Saganek labur adierazi zuen: “Kosmosa izandako, baden eta izango den guztia da”[7].

Naturalismo metodologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naturalismo metodologikoa natura zer den ikasteko metodoez arduratzen da. Metodo horiek erabilgarriak dira existentzia eta ezagutzari buruzko baieztapenen ebaluazioan. Baita ere fenomeno fisikoen agerpenen erantzule diren mekanismo kausalen identifikazioan. Esfortzu, hipotesi eta gertakari zientifikoak azaltzen saiatzen da, gertakari natural eta kausa naturalei erreferentzia eginez.

“Naturalismo” terminoaren bigarren zentzu honek naturaren legeen inguruko ikerketa zientifikoa egiteko marko bat ematen du. Naturalismo metodologikoa ezagutza lortzeko beste forma bat da. Errealitatearen enfoke kognitibo bat daukan pentsatzeko sistema desberdin bat da, beraz, ezagutzaren filosofia bat da. Elaine Ecklund soziologoaren ikerketek, zientifiko erlijiosoek praktikan naturalismo metodologikoa aplikatzen dutela proposatzen dute. Euren sinesmen erlijiosoek inplikazioen, askotan moralak, gain daukaten iritziengan eragiten dutela diote, baina ez zientzia praktikatzen duten moduan[8].

Naturalismo etikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naturalismo etikoa (naturalismo moral izenez ere ezagutua) honako hau baieztatzen duen ikuspegi mataetikoa da:

  1.  Perpaus etikoek proposizioak adierazten dituzte.
  2.  Proposizio horietako batzuk egiazkoak dira.
  3.  Proposizio horiek errealitate bihurtzen dira munduko ezaugarri objetiboen bitartez, giza iritziarengandik independienteak direnak.
  4.  Munduko ezaugarri moral hauek mota zientifikoko zentzuetara eta gertaera empirikoetara murriztu daitezke.

Kritika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alvin Plantinga filosofo eta teologoak, naturalismoko kritikari ezagun batek, honako hau dio:

"Naturalismoa ez da erlijio bat. Dena den, badu erlijioaren antza aspektu oso garrantzitsu batean: erlijio baten funtzio kognitiboa betetzen duela esan daiteke. Erlijioa erantzuten saiatzen den giza galdera sakon multzo bat dago. Erlijio tipiko bat bezala, naturalismoak galdera horiei eta antzekoei erantzun multzo bat ematen die”[9].

Plantingak, naturalismoaren aurkako argudio ebolutiboaren bidez, baieztatzen du eboluzioak sinesmen fidagarri eta egiazkoak dituzten gizakiak sortu izatearen probabilitatea oso baxua dela. Hori posible kasu batean bakarrik izango litzateke, gizakiaren eboluzioa gidatua izatea, adibidez, Jainkoak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Chatterjee, Amita. (2012-03-05). Naturalism in Classical Indian Philosophy. (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  2. ↑ Morris, William Edward; Brown, Charlotte R.. (2022). Zalta, Edward N. ed. «David Hume» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  3. ↑ (Ingelesez) Kriorian, Y. H.. (1944). Naturalism and the Human Spirit. ISBN 978-0231097116..
  4. ↑ «Mary Anne Warren's Characteristics Of Personhood | 123 Help Me» www.123helpme.com (Noiz kontsultatua: 2022-04-22).
  5. ↑ Tegmark, Max. (2014). Nuestro universo matemático : en busca de la naturaleza última de la realidad. ISBN 978-84-941076-1-0. PMC 949154604. (Noiz kontsultatua: 2022-04-22).
  6. ↑ Alan Alda with Robert Sapolsky of Stanford University - EXTENDED. (Noiz kontsultatua: 2022-04-22).
  7. ↑ The Cosmos Is All That Is. (Noiz kontsultatua: 2022-04-22).
  8. ↑ (Ingelesez) Ecklund, Elaine Howard. (2010). Science vs. religion: what scientists really think. Oxford University Press ISBN 978-0-19-539298-2. PMC 434126343. (Noiz kontsultatua: 2022-04-21).
  9. ↑ De Cruz, Helen. (2017-01-17). Religion and Science. (Noiz kontsultatua: 2022-04-21).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • A. CRESSON, Les bases de la philosophie naturaliste, Paris 1906.
  • J. DEWEY, La experiencia y la naturaleza, Mexiko 1948.
  • J. B. PRATT, Naturalism, New Haven 1939.
  • C. BOUCHAT, Histoire du naturalisme francais, Paris 1949.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Naturalismo_(filosofia)&oldid=8916599"(e)tik eskuratuta