Okzitaniar sukaldaritza

Wikipedia, Entziklopedia askea

Okzitaniar sukaldaritza Okzitaniako lurretan garatzen den gastronomia da. Mediterranear sukaldaritza delakoaren barruan koka badaiteke ere, Kataluniako edo Italiakoengandik bereizten dituen elementuak ditu; frantses estatuko iparraldeko sukaldaritzarekin desberdintasun nabariak ditu.

Okzitania bera bezain anitza da. Mediterraneo itsasoaren inguruko beste lur batzuetan erabiltzen diren oinarrizko osagai eta zaporeak konpartitzen ditu (okela, arraina, barazkiak, oliba-olioa); ezaugarri berezia perrexila, erromeroa, ezkaia, oreganoa edo albaka bezalako belar aromatikoen erabilera zabala da. Baina Atlantiko aldera ere hurbiltzen da: kaloria gehiago duten gaztak, pateak, esne-gaina, gurina...Kostaldea-barnealdea banaketa ere pertinentea delarik, azkenean azpieremu gastronomikoak egiteko orduan mugaketak gutxi gorabehera okzitanieraren dialektoenarekin bat egiten du.

Lengadòceko caçolet.

Oinarrizko osagaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olibak Toloneko merkatuan.

Platerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aligòt.
Pastís de treflas.

Okzitaniar sukaldaritzak jatorri popularra du: arrantzale, abeltzain eta nekazariek eskura zituzten osagaiekin egindakoa. Zenbait plater tipiko, batez ere Proventza eta Lengadòcen olibak eramaten dituzte untxia edo oilaskoa laguntzeko. Eremu hauetan bakailaoa eta bere tripak gezatuta jaten dira. Proventzako arrain platerak Herrialde Katalan edo Siziliakoen modukoak dira. Garai batean pobreen jakia zen atuna eta oro har arrain urdin guztiak oso preziatuak dira.

Okzitania osoan mota askotako hegaztiak daude. Gibela edo foie gras ogiak lagunduta jateaz gain osorik ere jaten da, okela izango balitz bezala. Arandoia (okzitanieraz peirièr edo gresièr), hau da ahateen urdaila izugarri preziatzen da eta entsalada edo beste plater batzuetan jaten da. Okela edo gibel desberdinekin egindako pastelak ere oso tipikoak dira. Behi eta txerriak ere sarritan erabiltzen dira. Freginat edo trenèls bezalako platerak ere aurkitzen ditugu.

Frantses estatuko iparraldean ez bezala, basoko perretxikoak asko erabiltzen dira. Italia eta Herrialde Katalanetan bezala barraskiloak tomate-saltsaz[1] jaten dira. Mota guztietako saltsez disfrutatzeko ogia eta patatak daude; baita baba edo dilista mota ugarirekin egindako gisatuak ere; azken hauek hotz ere jan daitezke, "entsaladetan" edo beste osagai batzuekin konbinatuta. Berriro ere Kataluniarekin bat eginda eta Frantziako usadioaren kontra, sukaldaritzan aspalditik erabiltzen diren zainzuri berdeak nahiago dituzte, ez zuriak.

Betiko zopetan ezin da aza falta, Italia edo Herrialde Katalanetan bezala: brejauda[2], garbura[3] edo Arièja aldeko asinat. Berakatzaren erabilpena kzitaniarren definizioaren parte dira: frantsesek "berakatz jale" deitzen zien[4]; berakatz-zopa (alhada)[5] eta honen aldaera den aiga bulhida nabarmendu daitezke.

Zenbait adibide[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laguntzekoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Askotariko pateak.

Saltsak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Anchoiada

Saltsak hotzak eta oso zaporedunak izan ohi dira: berakatza, antxoa, oliba izaten dituzte eta ogia laguntzeko pentsatuta daude. Herrialde Katalanetako sukaldaritzarekin antza handia dute. Adibideak:

Azkenburukoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nogat.

Irasagar edo beste fruta batzuekin egindakoak nabarmentzen dira, baita konpotak ere. Gaztaina oinarrian dutenen artean krema eta konfitatuak (marrons glacés) ditugu. Pasta lehorrak mendebaldeko Mediterraneoko beste lurretakoen modukoa da. Crostada Pirinioetakoa da eta horregatik hegoaldeko Okzitaniaz gain iparraldeko Katalunia, Aragoi eta Euskal Herrian bertan ere ematen dira. Ezagunak diren batzuk:

Edariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Cassís.

Ardoak zein likoreak aipatzekoak dira oso. Askok mundu mailako fama dute.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Estatuko iparraldean gurin, berakatz eta perrexilaz jaten dira.
  2. Lemosingo zoparik ezagunena. Ikus Limousin: le guide vert, Michelin, 2008, ISBN 978-2-06-711746-4
  3. Gaskoiniako barazki zopa tipikoa, oso ezaguna da Bearnon; Ipar Euskal Herrian ere badu presentzia: Angelun "Garburaren Kofradia" dago, adibidez.
  4. Denis Martin, Sur la piste des OPNI (objets politiques non identifiés), Karthala Editions, 2002; 483-485 or. ISBN 978-2-84586-288-3.
  5. La cuina del país dels càtars, 166. or.
  6. Jean Anglade, Mémoires paysannes, 92. or.
  7. Lemosingo okzitanieraz trefla eta pompira patata hitzaren sinonimoak dira.
  8. Limousin: le guide vert, Michelin, 2008, ISBN 978-2-06-711746-4.
  9. La cuina del país dels càtars, 324. or.
  10. La cuina del país dels càtars, 31.or.
  11. La cuina del país dels càtars, 320.or.
  12. La cuina del país dels càtars, 124.or.
  13. La cuina del país dels càtars, 175.or.; literalki "herdoil" esan nahi du.
  14. La cuina del país dels càtars, 109.or.
  15. La cuina del país dels càtars, 298.or.
  16. Aquitaine: produits du terroir et recettes traditionnelles, A. Michel, 1997, ISBN 2-226-08722-2
  17. Anne-Christine Beauviala eta Nicole Vielfaure: Fêtes, coutumes et gâteaux, 151.or., Christine Bonneton argitaletxea, 2008. ISBN 2-86253-395-5
  18. Provence, Michelin, 2009. ISBN 2-06-713866-9.
  19. Estatuko eskualde gehienak bezala osaera artifiziala du: Okzitaniako zati batzuk Ipar Kataluniarekin bate eginda.
  20. La cuina del país dels càtars, 330.or.
  21. La cuina del país dels càtars, 331.or.
  22. Jaume Fàbrega: El llibre de la ratafia: Ratafies i licors d'herbes de tot el món, Cossetània Edicions, ISBN 84-9791-313-2; 120.or.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]