Olatzeko Andre Mariaren baseliza

Aldatu loturak
Koordenatuak: 43°10′48″N 2°16′43″W / 43.180103°N 2.278503°W / 43.180103; -2.278503
Wikipedia, Entziklopedia askea
Olatzeko Andre Mariaren baseliza
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Probintzia Gipuzkoa
UdalerriaAzpeitia
Koordenatuak43°10′48″N 2°16′43″W / 43.180103°N 2.278503°W / 43.180103; -2.278503
Map
Historia eta erabilera
IrekieraXIV. mendea
Ondarea
30
Kontaktua
HelbideaIzarraitz auzoa

Olatzeko edo Olazko Andre Mariaren baseliza Azpeitiko Izarraitz auzoan dagoen ermita da. Azpeitia eta Loiola lotzen dituen bidean dago,[1] Loiolako Santutegitik oso gertu.[2] Azpeitiko ermitarik zaharrena da eta XV. mendearen erdialdetik XVIII. mendearen hasiera arte, Gipuzkoako Batzar Bereziak bildu zituen. [3] Ermitak parrokia-funtzioak ditu eta Dolores Sopeñako Kongregazioko Dama Katekisten Komunitateak zaintzen du. Kongregazioa tenpluaren ondoan dagoen komentu batean bizi da, XX. mendearen hasieratik.[4] Era berean, Olatzeko Andre Mariaren baseliza Loiolako Inazioren erromesaldi puntu bat da,[5] Ignazio Loiolakoak Olatzeko Birjinarrekin zeukan debozioa eta benerazioa dela eta: egunero ermitaren aurretik paseatzen zuen, herritik Loiolaraino dagoen bide zaharrean jarritarko hillari batzuek gogoratzen duten bezala.[2] Zaurien ondorioz baselizara joaterik ez zuenean, Salbetik Olatz Birjinari kantatzen zion.

Tenplua 1997ko irailaren 23an Balizko Arkeologia Gune izendatu zuen 195.EHAA-k.[6]

Testuingurua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ermitaren garrantzia Azpeitiako bertakoentzat eta Loiolako San Inazioarekin duen harremanetik baino urrunago doa, Gipuzkoako Historian ere oso garrantzitsua izan baita.[2] Nahiz eta ez jakin zehatz-mehatz noiz eraiki zen, baselizaren sarreran Katekista Damen informazio-liburuxkan haren izaera historikoa aipatzen da; [7] tenpluaren altxamendua Azpeitiko hiribilduaren 1310eko fundazioa baino lehenagokoa izan zelaren ziurtasunarekin batera ere, Fernando IV.ak hiri-gutuna Iraurguiko Garmendia izenarekin eman baino lehen.

« "Olatz baseliza, gure aurrekoek aintzinean altxatutako eliza txiki eta apal haietakoa da. Baserrietan sakabanaturik bizi ziren lagunak elkarrekin noizbehinka bat egin eta bere kristau sinesmena ospatzeko aukera eskaini izan dute" »
- Dolores Sopeñako Katekisten Damen Kongregazioa Loiolan

Eusko Jaurlaritzaren turismo ataritik ere XIII. mendean datatzen dute ermita, Loiolako Santutegiaren Historia Eklesiastikoari dagokion informazio liburuxkarekin batera, non honako paragrafo hau jasotzen den:[7]

« " XIII. mendeko kapera xume baina oso eder eta abegikorra, tenpluari eta lekuari izena ematen dion Ama Birjinaren irudi erromantiko ederra gurtzen duena" »

Gipuzkoako Batzar Partikularren ospakizuna Olas Andre Mariaren ermitan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gipuzkoako Batzarren ospakizunen oroimenezko plaka marmol zuriz
Gipuzkoako Batzar Berezien plaka oroigarria

Dokumentu ofizialetan baselizari buruzko lehen aipamena 1460ko urriaren 15ean egin zen, XV. mendean, Uzarragan bildu zen Probintzia Batzordeak Gaztelako Enrike IV.a erregeari idatzi zuenean, honek Olazko Santa Marian edo Azkoitiko Santa Cruzen Batzar Partikularrak egiteko baimena eman zezan.[3] Lau urte geroago, 1464ko abenduaren 11n, Loiolako Sancha Yañez andrearen testamentuan -Loiolako etxeko VI. Andrea-, tenplua aipatzen da berriz ere, "Santa María de Olás" elizan bi meza emateko nahiarekin, dokumentua latinez idatzita baitago.[8]

Kronologikoki, hauek dira "Olas Andre Mariaren ermitan" 1700. urtera arte egindako Batzar Bereziak:[9]

Data 1591 1959 (2) 1610 1632 1636 (2) 1644 1645 1648 1654 1657 (2) 1677 1692 1695 1700

1688an Gipuzkoako Batzar Partikularraren Akta dago, uztailaren 12, 14 eta 28an datatua abuztuaren 3, 11, 12, 14 eta 15arekin batera, Olazko Andre Mariaren eta Azpeitiko San Agustin ermitaren artean ospatua.[10]

Olazko Ama Birjinaren koroaketa (1952)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olazko Ama Birjinaren aldeko debozioa historikoki ezaguna da,[11] erlijiotasun puntu garrantzitsua delarik.[2] [12] Fededunak asteazkenero joaten ziren ermitara euren erreguekin, eta, 1974ra arte, larunbatero "sabatina" bat egiten zen, non arrosarioaren errezoak eta meza berpertino bat egiten ziren. Olazko Santa Maria 1952ko irailaren 21ean koroatu zuten kanonikoki, eta ospakizun horretan azpeitiarren zaindari izendatu zuten.[11] Hori dela eta, urtero bederatzigarren meza egiten da parrokian, abenduaren 18an Olazko Andre Mariaren koroatze egunerako fededunak prestatzeko. Egun hori goizeko 8etan meza batekin hasten da, eta arratsaldeko 5etan amaitutzat ematen da bederatzigarrena, arrosarioarekin eta mezarekin batera. Herriko bizilagunen bat hiltzen denean, hildakoen ukitua jotzen da, hil kanpaia bezala ezagutzen dena.[11]

Olazko Ama Birjinari buruzko beste ohitura batzuk ere ezagutzen dira, hala nola amak bere seme-alaba jaioberriekin joatea bere babespean egoteko. Familia izan nahi duten ama asko ere baselizara joaten dira, Ama Birjinari erregu gisa haur arropak emanez, ondoren, behar dutenei oparitzen zaizkienak. Are gehiago, Ekuadorretik dirua nola jaso zen ere jasotzen da, familia nahi zuen Olazko Ama Birjinaren pertsona erlijiozale batengandik. [11] Emakumeak ama izateko duen nahia betetzen bada, esker oneko meza egiten da eta ama berriek bere seme-alaba jaioberriak aurkezten dituzte. 1993an, ia 30 amek bete zuten errito hau. [11]

Dolores Rodríguez Sopeñak bizi izan zuen etxean.
Olatzen Etxetxoa ermitaren atzealdean kokatuta dagoena.

Dolores Rodríguez Sopeña eta "Olatzen etxetxoa"[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Loyola Dolores R. Sopeñaren <<aberri espirituala>> zenez,[7] Olazko ermitatik metro gutxira Doloresen hilobia ikus daiteke Katekista askorenekin batera, baseliza eta "Etxetxoa" ezizenekoaren artean dagoen hilerri pribatuan. "Etxetxoa" kongregazioko Katekisten lehen Prestakuntza Etxea izan zen, 1905ean lehen katekistek Ama fundatzaileari oparitzeko erosi zutena. Katekistak eta Dolores Rodriguez Sopeña bera bizi ziren bi solairuko eraikin xume bat da, eta oraindik ere osorik kontserbatzen da beataren gela, jatorrizko altzariekin batera. [13] 1912 baino lehen, nobiziotegia altxatu zenean, etxetxoa Olazko Andre Mariaren ermitarekin lotzen zen pasabide baten bidez, hau Kapera bezala erabiltzen baitzen. 1912an eraitsia eta berreraikia izan zen, gaur egun baselizaren atzean dagoen tokian zegoen bezala. Beataren gela zaharrean, Dolores Sopeñaren ohar intimoak dituen marko bat aurki daiteke, non, 1913an ariketak hasi zituenean, "Bakardade irrikaz" idatzi zuen irailaren 18an etxetxora lekualdatzea, eta "zerutik zintzilik zegoen lanpara bat eta ni zeruko argia jasotzeko barruan" sentitzearen efektua eragin zion.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baselizan seroreak bizi ziren,[14] ordena edo kongregazio erlijioso baten parte ziren eta elizkizunetan bizi ziren pertsonak izendatzeko erabiltzen zen arkaismoa, hala nola monasterioetan, kartujetan edo komentuetan. "Azpeitia Historian Zehar" [2] liburuan jasotako Olazko baselizaren historian, seroraren kargua tenpluaren ordezkari gisa, patroi gisa, hartzen zen pertsonari zegokion. Patroiak Loiolako Etxeko jaunak ziren, Azpeitiko alkatearekin batera, hiribilduaren ordezkari gisa. Bere garrantzia dela eta, urte batzuetan zehar, bere zerbitzura bi serora izan zituen: Maria Hurreeta edo Urreta, 1511n izendatua 10.000 marabediko dotea eman ondoren, eta Sancha de Echenagusya, 1526an sartzen dena eta, bertatik, baseliza zabaltzen dena. Maria Urretaren sarreran, inbentarioa egiten da, eta honako hau dago bertan: [11]

  • Apaiz soinekoen bi pare
  • Aldare-liburu bat
  • Hiru izara
  • Hiru aldare-mantel pare
  • Arroparako itsulapiko bat
  • Diru batzuk
  • Baselizaren ondoan dagen serora-etxea, bi oherekin, sukalde osoa sukaldeko tresnekin, hala nola ogia oratzeko mahai batekin, baratze batekin eta 10 edo 12 sagarrondoekin.

Maria Hurreeta 1529an hil ondoren, Maria Herrasti izendatu zuten ordezko, 10.000 marabediko ezkonsaria eman ondoren. 1561ean hil zenean, Ysabel de Larraaz serora berria bihurtu zen, baselizari bi ohe eta 50 dukat emanez. Ana de Azame, 1564an izendatua izan zen Ysabelen oinordekotzan, 62 dukat, arropak eta bi oherekin. 1668an, Eleizaldeko Magdalena serorak Maria de Arregui Guerrenzuri izendatu zuen, 1683an hil zenean Katalina Echeberríak ordezkatu zuena. [11]

Zaharberritze eta/edo handitze lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ermitaren lehen egokitzapena 1597ko otsailak 5ean datatua dago, agintarien agindupean. [2]

Lehen zaharberritzea (1684-1685)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1683an Catalina Echeberría serora bezala iritsi zen ehun dukat eskainiz,[2] 1684-85 urteen artean "Olazko Ama Birjinaren etxea" erabat zaharberritu zelarik.

Desagertzeko arriskuan (1711-1712)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1711ko denborale gogorrak baseliza kaltetu zuen, eta, abenduaren 27an, agintariek, tenpluko jaunek konponketa lan guztiei aurre egin behar zietela erabaki zuten. Zoritxarrez, eragindako kalteak uste baino handiagoak ziren, eta ermita, 1712ko abuztuaren 26an, desagertzear zegoen. Lazaro Lainzera seroreak planoak egin zituen eta ordainketa Katalina Etxeberria baselizako serora zaharraren eta Ana Maria Erkizia orduko seroraren dohainen bidez egingo zen.[2]

Konponketa lanak (1776)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1776an Frantzisko Ibero arkitektoa ermita horretako maiordomiaz arduratu zen. Gero, Joxepa Sorazabal seror sartu zen 50 dukat eskaini ondoren. Agintariek erabaiki zuten konponketa lanak egitea ermitako fededunen dohaintzan bildutako diruari gehituta serorak emandakoarekin. [2]

Izarrazperen izenean idatzitako gutuna: ezinbesteko lanak (1863)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1863ko apirilaren 27an, Jose Bixente Xendoiak, Ramon Larrañagak eta Jose Mari Goñik, Izarraizpeko bailararen izenean, behar ziren beharrei buruz idatzitako gutuna iragarri zen udal-planoan, hainbat apaizek eta baselizara joandako pertsonek ziurtatu zuten bezala: [2]

« "Bere izenean eta Izarraizpe auzoko gainerakoen izenean idatzitakoek ohore handiz jotzen dute zuregana, zalantzarik gabe Iltre horren erlijiosoak egindako erreguarekin (...) Olazko Andre Mariaren baseliza, Azpeitiko zaharrena, zeinaren oroitzapen loriatsuen artean marmolez zizelkatutako V.S baseliza baitago, Loiolako San Ignazio gure seme txikiak bertan gurtzen den irudi sakratuari bizitza osoan eskaini zion debozio berezia, ez da oso egokia bertan Jaunari gurtza dakion (...) Hauek dira bere duintasunerako eta ormatorako ezinbestekoak diren obrak: Ermitaren oholtza, ganbararen amaiera, Ama Birjinarentzako erretaula bat, kostu gutxirekin egin ahal izango dena Santo Domingo eta San Agustinen hondarrak erabiliz, eta sakristia txiki bat, ermitaren beraren lurretan ireki beharko dena... " »

Orduan, Udalak beharrezko obrak egitea adostuko zuen, parrokiaren ondasunekin ordainduko zena, bertakoen eta inguruko bizilagunen artean Ama Birjinaren aldeko debozio handia kontuan hartuta.[4] Oso garrantzitsua izan zen tenpluan zutik zegoenaren arabera egokitzea.

Enblema altxa Harzubitik Loiolarako bide zaharrean (1868)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tomas Agirre Zabalaga apaizak eta beste bizilagun batzuek Olazko baselizaren aurrean, Harzubitik Loiolarako bide zaharrean, enblema bat altxatzeko eskatu zuten, 416 erreal zituztela eta auzotarrek lana egingo zutela adieraziz. Abuztuaren 10ean egindako bileran, halaber, bertan altxa zitekeen dorre baten diseinua aurkeztu zen, 1.484 erreal eta erdiko kostuarekin, eta 600 edo 700 erreal arte merkatuko litzateke, eskainitako auzotarren laguntzari esker. Udalak, orduan, parrokiako arduradunak falta zena ordainduko zuela erabaki zuen.[4]

Ermitaren erretejatua (2001)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olazko baseliza angeluzuzen formako tenplua da, harlanduzko eskantzuz eta harlanduxkoz egina.[3] Teilatua lau isurkikoa da, eta, burualdean, kanpoaldeko bost leiho eta beste leiho itsu bat ditu, baita gezileiho bat (edo argi-leihoa), kanpai-horma gurutze eta haize-orratzarekin. Arkupeak, sarrerako atea, ur batekiko teilatuarekin defendatzen du. Atzeko horman, marmol zuriz egindako plaka oroigarri bat dago, Gipuzkoako armarriarekin, testu batekin (bai gaztelaniaz, bai euskaraz). Bertan, ermitaren garrantzia jasotzen da, Gipuzkoako Batzar Partikularren biltokia baitzen:

« "EN ESTE LUGAR SE REUNIERON LAS / JUNTAS PARTICULARES DE GUIPUZCOA / HASTA PRINCIPIO DEL SIGLO XVIII / XVIII- GARREN EUNKIAREN ASIERA ARTE EMEN / BILDU ZAN GUIPUZKOAKO BATZAR BEREZIA" »
Ermitara sartzeko ate nagusia erdi-puntukoa da, hiru arkibolta ildaskatu ditu kapitel lauekin, eta alboetan zutabe sendoak ditu, horiek ere ildaskatuta eta kapitel berdinez errematatuta. Atearen ezkerraldean ur bedeinkatu ontzia ikus daiteke, hormari atxikita dauden harrizko bi banku jarraituekin batera.
Ermitara sartzelko ate nagusia

Kanpoaldea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ermitara sartzeko ate nagusia erdi-puntukoa da, hiru arkibolta ildaskatu ditu kapitel lauekin, eta alboetan zutabe sendoak ditu, horiek ere ildaskatuta eta kapitel berdinez errematatuta.[15] Atearen ezkerraldean ur bedeinkatu ontzia (pontea) ikus daiteke, hormari atxikita dauden harrizko bi banku jarraituekin batera. Eraikina ekialdera begira dago, eta honako neurri hauek ditu: [3]

Luzea Zabalera Arkupedun zatia Sakristia Barrukoak
19, 4 metro 10,3 metro 9,8 x 3,4 metro 3,3 x 2,3 metro 17,1 x 8,85 metro
Kanoi-ganga, egurrezko korua, horma-hobi arkuduna eta fededunentzako eserlekuak.
Olatzen Ermita barrutik
Estilo gotiko eta polikromatuko zurez zizelkatua, Olazko Ama Birjina erakusten da loto lore sakratuarekin eta Haurra ezkerreko belaunean eserita bedeinkatzeko jarrerarekin eusten dio. Bere aurpegia, irribarre herabe batekin eta gozotasun eta errukizko adierazpen batekin, eskultura gotikoaren kanonei lotuta dago, bai gorputzaren siluetan, bai arroparen tolesturan, bere gorputz-adarretan eta sorbalden estutasunean izaera erromanikoko atzera begirako zirrikitu batzuk izan ezik, obraren interes artistikoa are gehiago handitzen baitute.
Olatz Andre Maria Birjinaren irudia

Barrualdea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ermitaren barrualdeak kanoi ganga bat eta "U" formako egurrezko koru bat ditu. Ermitaren aurrealdean, harriaren gainean, Olazko Andre Mariaren irudia dago, 1.1 metroko altuera duena. Eskuinean, erdi-puntuko arkua duen horma-hobi batean dagoen San Estebanen tailua. Iraganean, hiru aldare zituen barruan. Gainera, bankuak ditu fededunentzat.

Olazko Andre Mariaren irudia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estilo gotiko eta polikromatuko zurez zizelkatua, Olazko Ama Birjina erakusten da loto lore sakratuarekin eta Haurra ezkerreko belaunean eserita bedeinkatzeko jarrerarekin eusten dio. Bere aurpegia, irribarre herabe batekin eta gozotasun eta errukizko adierazpen batekin, eskultura gotikoaren kanonei lotuta dago, bai gorputzaren siluetan, bai arroparen tolesturan, bere gorputz-adarretan eta sorbalden estutasunean izaera erromanikoko atzera begirako zirrikitu batzuk izan ezik, obraren interes artistikoa are gehiago handitzen baitute.

Argazki galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Ermitaren kanpoaldea 2021. urtean
    Ermita kanpotik
  • Ermitaren atzeko horman kokatuta dago eta gogoratzen ditu Gipuzkoako Batzar Berezien bilerak tokian.
    Plaka oroigarria ermitaren atzeko horman
  • Ermitaren sarrera
    Ermitaren sarrera
  • Ermita barrutik
    Ermita barrutik
  • Olatzeko Andra Mari Birjina
    Olatzeko Andra Mari Birjina
  • Olatzen taila ikusi daiteke
    Ermita barrutik
  • Erdi-puntuko arkua duen horma-hobi batean dagoen San Estebanen tailua Olatz Andra Mariaren ermitaren barrualdean.
    San Esteban-en tailua

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Olatzeko Andre Mariaren Baseliza
  2. ↑ a b c d e f g h i j Elias, Imanol. (1997). Azpeitia Historian Zehar. TXAKEL (Azpiazu-Urarte), 66 or. ISBN 84-921844-1-8..
  3. ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Aguirre & Lizarralde, Koldo & Antxon. (2000). Ermitas de Guipuzkoa. FUNDACIÓN JOSÉ MIGUEL DE BARANDIARÁN, II. Lizarralde Elberdin, Koldo : 1. Ermitas: 91 or. ISBN 84-931523-1-5..
  4. ↑ a b c Elias, Imanol. (1997). Azpeitia Historian Zehar. TXAKEL (Azpiazu-Urarte), 67 or..
  5. ↑ «Las Vírgenes» www.tierraignaciana.com (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).
  6. ↑ https://www.euskadi.eus/y22-bopv/es/bopv2/datos/1997/10/9705107a.pdf
  7. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Euskadi, DOKUKLIK: Euskadi Artxibo Historikoa-Archivo Histórico de. «Historia Eclesiástica» DOKUKLIK (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).[Betiko hautsitako esteka]
  8. ↑ (Latinez) FONTES DOCUMENTALES DE S. IGNATIO DE LOYOLA. CANDIDUS DE DALMASES, MON 15 - TESTAMENTUM SANCIAE IBAÑEZ DE LOYOLA SANCTI IGNATII PROAVIAE: 68 or..
  9. ↑ «"Olas – Azpeitia"» artxiboataria.gipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).
  10. ↑ «GFAren artxiboetako dokumentuak kontsultatzeko Web-a» artxiboataria.gipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).
  11. ↑ a b c d e f g Aguirre & Lizarralde, Koldo & Antxon. (2000). Ermitas de Guipuzkoa. FUNDACIÓN JOSÉ MIGUEL DE BARANDIARÁN, 92 or. ISBN 84-931523-1-5..
  12. ↑ (Gaztelaniaz) Euskadi, DOKUKLIK: Euskadi Artxibo Historikoa-Archivo Histórico de. «Historia Eclesiástica» DOKUKLIK (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).[Betiko hautsitako esteka]
  13. ↑ (Gaztelaniaz) «Lugares Sopeña: recorrido por Loyola» Instituto Catequista Dolores Sopeña 2017-09-28 (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).
  14. ↑ «serora - Elhuyar hiztegiak» hiztegiak.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2021-03-26).
  15. ↑ Euskadi Basque Country. .

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Olatzeko_Andre_Mariaren_baseliza&oldid=9097703"(e)tik eskuratuta