Patricia Highsmith
| ||
| Datu pertsonalak | ||
|---|---|---|
| Izen osoa | Mary Patricia Plangman | |
| Ezizena | Claire Morgan | |
| Jaio | 1921ko urtarrilaren 19a | |
Fort Worth, Texas ( AEB)
| ||
| Hil | 1995eko otsailaren 4a | |
Locarno ( Suitza)
| ||
| Lanak | ||
| Landutako testu-erak | Eleberria | |
| Eraginak | ||
| Highsmithi eragindakoak | Franz Kafka, Fyodor Dostoevsky, Henry James. | |
Patricia Highsmith (Fort Worth, Texas, AEB, 1921eko urtarrilaren 19a - Locarno, Suitza, 1995eko otsailaren 4a) eleberrigile estatubatuarra zen, oso ezaguna idatzitako suspense lanengatik. Horietatik bi dozena inguru obra zinemara eraman dira. Strangers on a train/Ezezagunak tren batean, hiru aldiz zineramatu da, 1951n Alfred Hitchcock-ek berak zuzenduta. Tom Ripley da bere pertsonaiarik ezagunena eta eleberri askoko protagonista. Hala ere, Highsmith-ek kontakizun labur asko idatzi zituen, makabroak, satirikoak edo umore beltzez zipriztinduak.
Biografia
Mary Patricia Plangman izenarekin munduratu zen, Fort Worth herrian, Texasen. Bere gurasoak bereizi egin ziren Patricia jaio baino bost hilabete lehenago, eta ez zuen bere aita ezagutu hamabi urte bete arte. Dibortzioaren ondorioz, Patricia eta bere ama Greenwich Village-ra joan ziren bizi izatera, New Yorkera. Haurtzaroko lehen urteetan Willi Mae bere amamak hezi zuen. 1924an Patriciaren ama Stanley Highsmith-ekin ezkondu zen, eta alabak ere haren deitura hartu zuen.
Ama-alabek harreman korapilotsua izan zuten, baita Patriciak eta bere aitaordeak ere. Eleberrigileak adierazi zuenez, bere amak aitortu zion bere haurdunaldian saiatu zela abortatzen turmentina edanda. Highsmith-ek sekula ez zuen gainditu maitasun-gorroto harreman hori, eta nolabait ispilatu zuen The Terrapin ipuin laburrean, non gazte batek sastakatzen duen bere ama.
Oso goiz erakutsi zuen idazle izateko gogoa; irakurle amorratua zen, eta kezkatuta zegoen errua, gezurra eta krimenarekin, geroago bere idazlanetako oinarri ezinbestekoak. Zortzi urte zituela, Karl Menninger-en liburu bat aurkitu zuen, Gizakiaren burua, eta liluratuta geratu zen liburuak kontatzen zituen buruko gaixotasun eta egoera bereziekin.
Hamasei urte zituela hasi zen idazten zirriborroak eta ideiak bere lanetarako, baita egunkariak ere. Material hori guztia Bernan gordetzen da, Suitzako Literatura Agiritegietan.
1942 Lizentziatu zen Barnard Collegen, non ikasi baitzuen literatura ingelesa, latina eta greziera.
1943 Hasi zen lanean Fawcett argitaletxean, non egiten baitzituen laburpenak komikietarako. Garai hartan konturatu zen lesbiana zela. Orduan hasi zen idazten bere lehen eleberria, The click of the shutting, inoiz argitaratu gabea.
1945 Bost hilabete egin zituen Mexikon, eta han sortu zituen Plazan izeneko ipuin liburua eta Autoa. Urte hartan argitaratu zuen bere lehen ipuina Harper’s Bazaar aldizkarian.
1950 Argitaratu zuen bere lehen eleberria, Ezezagunak tren batean, eta hurrengo urtean famatu egin zen Alfred Hitchcock-ek hura zinemaratu zuenean.
1963 AEBetan gaizki hartu zituzten haren istorioen ezkortasuna eta analisi etikoen krudelkeria materialista. Eta zelan haren ideia ia komunistak gaizki ezkontzen ziren hango eliteen bizimoduarekin, Europara aldatu zen. Ingalaterran bizi izan zen, Frantzian, eta, azken urteetan, Tegna izeneko herrian, Suitzan, non hil zen 1995eko otsailaren 4an.
Bizitza
Beautiful Shadow/Itzal ederra biografian kontatzen duenez, bere bizitza oso gorabeheratsua izan zen; alkoholikoa zen, eta inoiz ez zuen izan harreman iraunkorrik. Bere garaikide askok misantropotzat jo zuten, ez baitzuen nahi izaten jendearekin harremanik izaterik. Jakina zen nahiago zuela animalien konpainia, jendearena baino. Behin esan zuen: “nire irudimenak hobeto egiten du lan ez dudanean jendearekin hitz egin beharrik”.
30 liburu baino gehiago idatzi zituen, tartean eleberriak, ipuin bildumak, saiakerak eta bestelako testuak. Material asko utzi zuen argitaratu gabe.
Lana
Patricia Highsmith-en lana gai jakin batzuen inguruan bilbatzen da: errua, gezurra eta krimena, eta bere pertsonaiak, oso ondo marraztuak, psikopatiaren inguruan dabiltza, ongiaren eta gaizkiaren artean. Hori oso nabarmen agertzen da Ezezagunak tren batean lanean, gerora Alfred Hitchcock-ek zinemaratu zuena, Raymond Chandler-ek gidoia moldatuta.
Bere lanetan errealitatea ezkor eta iluna agertzen da, gizakia bera bezala. Inoiz agertzen dira erreferentzia homosexualak; Carol adibidez, atzera bota zuten argitaratzaileek lesbianismoa agerian agertzen zelako. Hala ere, 1953an argitaratu zuen Claire Morgan gaitzizenarekin, eta milioi bat ale saldu zituen. Bere azken eleberrian ere, berriro agertu zen homosexualtasuna.
Highsmith nabarmendu zen bazterreko pertsonaiak sortu zituelako: eztabaida bilatzen du, eta ambiguotasun moralak erakartzen du; bere pertsonaiek hipokrisia soziala baliatzen dute.
Tom Ripley
Berak sortutako pertsonaia da Tom Ripley, polizia eleberrietako pertsonaiarik ezagunenetako bat, nahiz eta ez den ez detektibe ez eta polizia, baizik eta iruzurgile, lapur eta noizbehinkako hiltzaile. Ohi ez bezala, poliziak ez du harrapatzen, eta berak gora egiten du gizartean. Ripley-ri eskaini zion eleberri sorta bat. Lehen aldiz agertu zen Ripley trebea eleberrian, zeina idatzi baitzuen idazlea lehen aldiz etorri zenean Europara.
Highsmith eta zinea
Highsmithen lanak hogeita hamahiru alditan egokitu dira zinema eta telebistarako. Nabarmenenak hauexek dira:
Strangers on a Train , (1950). Ezezagunak tren batean
- Lehen aldiz Alfred Hitchcockek zinemaratu zuen, Raymond Chandleren laguntzarekin gidoia egokitzen: Strangers on a Train , (1951). Billy Crystalek Throw Momma from the Train zuzendu zuen 1987an, Hitchcocken lana abiapuntu hartuta.
- Rober Sparr-ek zuzendu zuen 1969an Once You Kiss a Stranger... , aurrekoa baino dezente eskasagoa.
- Tommy Lee Wallacek Once You Meet a Stranger izenburuko filma osatu zuen 1996an, jatorrizkoaren bertsio femeninoa.
The Talented Mr. Ripley, (1955). Ripley trebea
- René Clementek zinemaratu zuen lehen aldiz 1960an Plein Soleil izenarekin, Alain Delon, Maurice Ronet eta Marie Laforet zituela aktore lanetan.
- Anthony Minghellak ere filmatu zuen 1999an, Matt Damon, Gwyneth Palatrow, Jude Law eta Cate Blanchett aktoreekin: The Talented Mr. Ripley.
Ripley's Game, (1974). Ripleyren jokoa
- Wim Wenders lan horretan oinarritu zen 1977an Der Amerikanische Freund (Adiskide amerikarra) filmatzeko, Dennis Hopper, Bruno Ganz eta Lisa Kreuzer aktoreekin.
- Liliana Cavanik ere izen bereko filma errodatu zuen 2002an, John Malkovich aktoreak Ripley antzezten zuela.
Lanak telebistarako
- 1990ean telebista serie bat estreinatu zen bere historietan oinarrituta: Patricia Highsmith-en ipuinak.
Bere lanek oso kritika onak jaso zituzten, eta publikoak ere harrera ezin hobea egin zien bere lanei.
Liburuak
Eleberriak
- Strangers on a Train (1950)
- The Price of Salt (Claire Morgan ezizena erabilita),(1953); Carol izenburupean ere eman zuten argitara.
- The Blunderer (1954)
- The Talented Mr. Ripley (1955)
- Deep Water (1957)
- A Game for the Living (1958)
- This Sweet Sickness (1960)
- The Two Faces of January (1961)
- The Cry of the Owl (1962)
- The Glass Cell (1964)
- A Suspension of Mercy (1965); The Story-teller izenburua ere jaso zuen.
- Those Who Walk Away (1967)
- The Tremor of Forgery (1969)
- Ripley Under Ground (1970)
- A Dog's Ransom (1972)
- Ripley's Game (1974)
- Edith's Diary (1977)
- The Boy Who Followed Ripley (1980)
- People Who Knock on the Door (1983)
- Found in the Street (1987)
- Ripley Under Water (1991)
- Small g: a Summer Idyll (1995)
Haur liburua:
- Miranda the Panda Is on the Veranda (Doris Sanders-ekin batera) (1958)
Idazteko eskuliburua:
Ipuin bildumak
- Eleven (1970)
- Little Tales of Misogyny (1974)
- The Animal Lover's Book of Beastly Murder (1975)
- Slowly, Slowly in the Wind (1979)
- The Black House (1981)
- Mermaids on the Golf Course (1985)
- Tales of Natural and Unnatural Catastrophes (1987)
Bera hil ondoren argitaraturiko ipuin bildumak:
- Nothing That Meets the Eye: The Uncollected Stories (2002)
- Man's Best Friend and Other Stories (2004)
Itzulpenak euskaraz
- Elkar argitaletxeak kaleratu zuen Highsmith-en lehen liburua euskaraz:
- Poliki, poliki haizetan (1988) ISBN 84-7529-558-4. Itzultzailea: Koro Navarro. Jatorrizkoaren izenburua: Slowly, Slowly in the Wind (1979).
- Igela argitaletxeak bi liburu atera ditu:
- Repleyren jokoa (1995) ISBN 84-87484-22-0. Itzultzailea: Asun Garikano. Jatorrizkoaren izenburua: Ripley's Game (1974).
- Ripley trebea (1999) ISBN 978-84-87484-34-4. Itzultzailea: Asun Garikano. Jatorrizkoaren izenburua: The Talented Mr. Ripley (1955).