Pepita Enbil

Pepita Enbil
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Josefa Tomasa Francisca Romana Rufina Embil Echániz
Jaiotza	Getaria, 1918ko otsailaren 28a
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Lehen hizkuntza	euskara
Heriotza	Mexiko Hiria, 1994ko abuztuaren 28a (76 urte)
Familia
Ezkontidea(k)	Plácido Domingo Ferrer
Seme-alabak	ikusi Plácido Domingo;
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	aktorea eta opera abeslaria
Genero artistikoa	zarzuela; opereta
Ahots mota	sopranoa
Musika instrumentua	ahotsa

Pepita Enbil Etxaniz (Getaria, Gipuzkoa, 1918ko otsailaren 28a – Mexiko Hiria, Mexiko, 1994ko abuztuaren 28a) zarzuela, opereta eta opera abeslaria izan zen, sopranoa. Hainbat taldetan hartu zuen parte, besteak beste Eusko Abesbatza Orfeoian, Eresoinkan eta Parisko La Salle Pleyelen.^[1]

Enbilen senarra Plácido Domingo Ferrer izan zen, baritono lirikoa. Bion semea da Placido Domingo Enbil, opera abeslaria.

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pepita^{[Betiko hautsitako esteka]} Enbil eta Imanol Valdes, biak Eresoinka taldeko kideak, 1938an.

Euskal Herrian jaioa eta hazia, Donostian hasi zen kantuan, eta Donostiako Orfeoian hasi zen abesten, proba bat gainditu ondoren, «bizitzeko lan egin behar baitut», elkarrizketa batean adierazi zuenez. 1940an Placido Domingo Ferrer baritonoarekin ezkondu zen, eta seme bat izan zuten: gaur egun nazioarteko ospea duen Placido Domingo Enbil tenorea. Mexikoko bere garaian, errezitaldiak ematen zituen, bere semea pianoan lagun zuela. Hain miretsia zen Mexikoko jendartean, Mexikoko zarzuelaren erregina zela adierazten zuten.

Pepitaren ibilbidearen hasierak lauso samarrak dira, eta bertsio asko daude. Ez ziren oso garrantzitsuak izango: oso denbora gutxian artista ospetsua izan arren eta Bartzelonako Lizeoan debuta egin arren, 1930eko hamarkadan musikaren arloan ez dago Pepita Enbilen aipamenik. Hala ere, gerra zibila amaitzean, soprano arin oso preziatu bihurtu zen, 1940ko hamarkadan. Enbilen aurkitzailea ez zen izan Federico Moreno Torroba maisua, Sor Navarra (1939) estreinatzeko kontratatu zuena, baizik eta Donostiako Orfeoian animatzera bultzatu zuen euskal herritar maisu ospetsu bat.

40 urte Espainian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere ahotsari esker, 1940tik 1945era Madrilgo Calderon antzokiko konpainiako kide izatea lortu zuen. Lagun talde horretan sortu zen Ases Líricos, hamarkada askotan arrakasta handia izan zuten zarzuela-artistez osatutako konpainia, eta Zarzuela-artista nazional onenak igaro ziren bertatik.

Lehen denboraldi serioa Pepitarentzat, bere seme Placido jaio ondoren, Salvador Videgain Garcíaren eskutik lortu zuena izan zen, Quiroga maisuaren konpainian ehiztari aditua zena; han zarzuela ugari antzeztu zituen eta La Reina fea (1941) estreinatu zuen. Lehen aipatutako Calderón Antzokiaren konpainian (1942), El desfile del amor estreinatu zuen, Antonio Mediorekin batera. Azken honekin Black el payaso eta Don Manolito (1943) estreinatu zituen. Antoniorekin lagunartea osatuz eta Jacinto Guerrero maisuaren babespean, Madrilgo Coliseum Antzokian estreinatu zuen, Loza, Lozana eta En el balcón de Palacio (1943). Bere azken estreinaldi handia Tiene razón Don Sebastián izan zen, 1945eko maiatzaren 22an; generoa gainbehera zihoan, eta argi ikusten zen, data horretatik aurrera, gustuak aldatu egin zirela eta egileek jada ez zutela eskatzen zitzaiena ematen. Esan daiteke Pepitak garai hartan estreinatu zituela azken zarzuela handiak.

Amerikako etapa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Penintsulan zehar turne sail bat Ases Liricos taldearekin amaitu ondoren, Salamancako Gran Vía bezalako antzokiren bat estreinatuz (1946), bira batean murgiltzea erabaki zuten Moreno Torroba maisuaren konpainiarekin, artistikoki Espainiatik ia bizitza osorako urrunduko zituena. Bere arrakastak Puerto Ricoko publiko amerikarretan izan ziren, non 1950ean Tapia Antzokian aritu zen, Miguel de Grandyren konpainian, Kuban, Mexikon, Venezuelan eta Kolonbian. Hori erabakigarria izango zen 1948an senar-emazteek Arbeu Antzokian jotzeko konpainia propioa osatu eta Mexikon behin betiko finkatzeko. Hurrengo urteetan eszenatoki hartan aritu ziren denboraldi batez, Luisa Fernanda, La viuda alegre, Marina, La Tabernera del puerto, El orgullo de Jalisco eta beste hainbat lan berrituz. Ondoren, Mexikon zehar ibiliko ziren Vedette Rosita Fornés (1951) taldearekin batera, eta urtez urte bikotea Mexikoko agertokietatik berragertuko zen, batzuetan bertan abesten zuten espainiar zarzuela ahots ospetsuekin lotutako enpresari bezala, beste batzuetan abeslari soil bezala.

Espainiara itzultzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Familia bere lurraren nostalgia izaten hasi zen eta Espainiara ekitera etortzeko eskaintzak onartzea planteatu zuen. 1966an, Pepita eta bere senarra José de Lunaren konpainiarekin agertzera etorri ziren, Kanariar Uharteak eta herrialdearen iparraldea zeharkatuz. Geroago, Madrilgo Zarzuela Antzokian jo zuten, beste garai eta arrakasta batzuk gogoratuz. Jendeak oraindik gogoan zituen. 1974an Bartzelonara itzuli ziren, bere seme Placido Domingo Embilek zuzenduta, eta lizeoan Francisquita andrea antzeztu zuten. Hau izango zen Pepita Embilen karreraren eta bere agurraren azken lana.

Telebista[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mexikoko telebistaren II. kanalean, 60 eta 70eko hamarkadetan, bere zarzuela emanaldi batzuk grabatu ziren bere senar Placido Domingo Ferrerrekin batera, oso ezagun egin zutenak.