Pirinio Garaiak

Koordenatuak: 43°14′00″N 0°04′05″E / 43.2333°N 0.0681°E / 43.2333; 0.0681
Wikipedia, Entziklopedia askea
Pirinio Garai» orritik birbideratua)
Pirinio Garaiak (65)
Frantziako departamendua
Pirinio Garaiak (65)
Administrazioa
Estatua Frantzia
EskualdeaOkzitania
PrefeturaTarbe
PrefetaFrançois Fortassin
AzpiprefeturakArgelès-Gazost
Bagnères-de-Bigorre
Barrutiak3
Kantonamenduak34
Udalerriak474
Kokapena
Koordenatuak43°14′00″N 0°04′05″E / 43.2333°N 0.0681°E / 43.2333; 0.0681
Azalera4.464 km²
Demografia
Biztanleria230956
Dentsitatea51.737,455197133 bizt/km²
Kontseilu Orokorraren webgunea

Pirinio Garaiak[1] (frantsesez: Hautes-Pyrénées, ot pi.ʁe.ne ahoskatua; okzitanieraz: Nauts Pirenèus / Hauts Pirenèus, 'awts piɾeˈnɛʊs ahoskatua) Frantziako 65. departamendua da. Okzitania eskualdean dago.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Departamenduko eskualde historikoa Bigorra izan zen, batzuetan independente eta bestetan Gaskoniaren barnean zegoena. Ehun Urteko Gerraren garaietan, Bretignyko hitzarmenaren ondorioz, eskualdearen gehiengoa ingelesen eskuetan geratu zen. XVI. mendearen hasieran, Nafarroako errege-erreginen lurjabea zen, Henrike III.a Nafarroakoak 1620an bere lurrak Frantziako Erresumarekin batu zituen arte.

1790eko martxoaren 4an, Frantziako Iraultzaren garaian, Bertrand Barère diputatuaren lanari esker egungo departamendua eratu zuten. 2016ko urtarrilaren 1ean Midi-Pyrénées eskualdea (departamendua bere barnean zegoen) Languedoc-Roussillon eskualdearekin batu eta Okzitania eskualde berria sortu zuen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pirinio Atlantikoak, Gers eta Garona Garaia departamenduak eta Huescako probintzia mugakideak ditu. Departamenduak zenbait eskualde geografiko ezberdinak ditu: hegoaldean, Espainiako mugatik gertu, mendi altuak ditu (tartean Vignemale, Pic du Midi de Bigorre edota Néouvielle eta Arbizon mendizerrak). Erdialdean altuera ertaineko muinoak ditu eta iparraldean, berriz, nekazaritzarako aproposa den lur laua du. Gainera Pirinio Atlantikoetan bi exklabe txiki ditu, Erdi Aroko aztarnak direnak.

Tarbe inguruko eskualdea departamenduko hiriburu ekonomiko eta administratiboa da. Lurdak, departamenduko bigarren hiria dena, erromes-industria du eginkizun nagusia. Bagnères-de-Bigorre, Argelès-Gazost, Vic-en-Bigorre, Rabastens-de-Bigorre, Maubourguet edota Lannemezan herriak ere bertan daude.

Aturri ibaiaren goi-ibilgua igarotzen da erdialdetik eta Neste ibaiak ureztatzen ditu ekialdeko lurrak. Lannemezango goi-ordokiek hartzen dute departamenduaren iparraldea.[2]

Hizkuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bidegurutze honetan, hiztun frantsesak elkarbizi dira okzitanieradunekin. Haiengandik hurbil, mugaz bestaldean, aragoieradun eta euskaldun hiztunak bizi dira.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleriaren bilakaera
1801 1831 1841 1851 1856 1861 1866
174.741 233.031 244.196 250.934 245.856 240.179 240.252
1872 1876 1881 1886 1891 1896 1901
235.156 238.037 236.474 234.825 225.861 218.973 215.546
1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946
209.397 206.105 185.760 187.875 189.993 188.604 201.954
1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999
203.544 211.433 225.730 227.222 227.922 224.759 222.368

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laborantza (garia, garagarra, patata, artoa, mahatsa), abere hazkuntza (behi, ardi eta zaldi azienda), Tarbe inguruan biltzen den industria (tresneria mekanikoak eta aeronautikoak, kimika industria, zapatagintza) eta turismoa (udalekuak, negu kiroletarako azpiegiturak, Lurdarako erromesaldiak) dira ekonomia jarduera nagusiak.[3]

Turismo[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parke nazionalek eta natura-erreserbek (Néouvielleko Natura-Erreserba edota Pirinioetako Parke Nazionala) departamenduaren zati handi bat osatzen dute, barnean Gavarnieko zirkua edota Pont d'Espagne dituztenak. Mendizaleentzat eskualde turistikoa da.

Jada antzinaroan bere ur termalak ezagunak ziren eta erreka hauen inguruan Cauterets, Luz-Saint-Sauveur edota Bagnères-de-Bigorre herriak jaio ziren.

Eskualdeko aintzirarik ezagunena Lac Bleu d'Ilhéou da, Cauteretsetik hego-mendebaldean dagoena.

Departamenduak eski-estazio ezagun asko ditu (Barèges-La Mongie, Gavarnie, Luz-Ardiden, Cauterets, Hautacam, Piau-Engaly eta Saint-Lary-Soulan). Urtero, Frantziako Tourrak bere mendateak zeharkatzen ditu, ezagunenak Tourmalet, Aubisque edota Soulor izanda.

Gainera, Luz-Saint-Sauveurren 'Jazz a Luz' izeneko jazz jaialdia eta Tarben 'Equestria' eta 'Tarbes en Tango' jaialdiak ospatzen dituzte.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]