Sadeko markesa

Sadeko markesa
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Paris, 1740ko ekainaren 2a
Herrialdea	Frantziako Erresuma ; Frantziako Lehen Errepublika ; Frantziako Lehen Inperioa
Lehen hizkuntza	frantsesa
Heriotza	Saint-Maurice, 1814ko abenduaren 2a (74 urte)
Hobiratze lekua	Charenton asylum (en)
Heriotza modua	: gaixotasun infekziosoa
Familia
Aita	Jean-Baptiste-François-Joseph de Sade
Ama	Marie Eleonore de Maillé
Ezkontidea(k)	Renée-Pélagie de Sade (en)
Seme-alabak	ikusi Armand de Sade (en) ; Louis-Marie de Sade (en) ; Madeleine Laure de Sade (en) ;
Leinua	Q175269
Hezkuntza
Heziketa	Lycée Louis-le-Grand (en)
Hizkuntzak	frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	eleberrigilea, filosofoa, antzerkigilea eta idazlea
Lan nabarmenak	ikusi The 120 Days of Sodom (en) ;
Mugimendua	Mendebaldeko filosofia
Genero artistikoa	Erotismoa; filosofia; Prosa; fikzio gotikoa
Gradua	teniente jeneral
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa
Alderdi politikoa	hautagai independente

Donatien Alphonse François edo Sadeko markesa (Paris, Frantzia 1740ko ekainaren 2a – Charenton-Saint-Maurice, Marne Harana, Frantzia 1814ko abenduaren 2a) aristokrata, iraultzailea eta frantsesezko idazlea izan zen. Haren idazlanen artean, aipatzekoak dira Justine ou les Malheurs de la vertu («Justine edo bertutearen zorigaiztoak»), Aline et Valcour («Aline eta Valcour») eta beste hainbat eleberri, ipuin eta antzezlan. Sexu-perbertsio bati, sadismoari, izena eman zion. Bizitzako 30 urte eman zituen kartzelan, eta, erromantizismoaren garaian gaizkiaren iruditzat hartua izan ondoren, XX. mendean baizik ez da benetan ezaguna gertatu.

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Condé printzearen Parisko egoitzan sortu zen, gorteko familia noble batean. Zazpi Urteko Gerran zaldun ofiziala izan ondoren, kapitain-graduarekin utzi zuen armada. 1763an Renée-Pélagie de Montreuilekin ezkondu zen, eta harekin bi seme eta alaba bat izan zituen. Urte hartan kartzelatu zuten lehen aldiz, erregearen aginduz; eta 1768an gero, moralgabekeriaz salaturik.

1772an Marseillan prostituta batzuk pozoitzea leporatu zioten, eta hiltzera kondenatu, baina Sardiniara ihes egin zuen. La Costeko bere gaztelura itzuli zen ezkutuan, baina limurtu zituen auzoko neska-mutilen gurasoek salaturik, berriro Italia aldera ihes egin behar izan zuen, ezkonarreba lagun zuela. 1776n Frantzian berriro, eskandalu-hurrenkera etengabeen ondorioz, 1777an atxilotu zuten Parisen, eta Vincennesko espetxean sartu. 1790 arte presondegian egon zen, La Bastillen azken garaian. Kartzelaldi hartan eleberriak eta antzerki-obrak idazteari ekin zion, espetxeko asperdura gainditzearren. Ordukoak dira, besteak beste: Dialogue entre un prêtre et un moribond (1782, Apaizaren eta hilzorian den baten arteko solasa); Les 120 Jounées de Sodome (1785, Sodomako 120 egunak); Les infortunes de la vertu (1787, Bertutearen ezbeharrak).

1790ean askatu zuten, Frantziako Iraultzaren ondorioz. Bere emazteagandik banandu ondoren, eleberriak idazten jarraitu zuen: Justine ou les Malheurs de la vertu (Justine edo bertutearen zorigaitzak), Juliette. 1792an, Iraultzarako lan egin zuen zenbait kargutan, erietxeen erreforman parte hartuz eta idazki aberkoiak eginez. Izuaren garaian, alabaina, moderatua zelako salaketa egin zioten, eta 1794an gillotinatik doi-doi libratu zen. Ondorengo urteetakoak dira: La philosophie dans le boudoir (1795, Filosofia apaingelan) eta La Nouvelle Justine (1797, Justina berria).

1801ean, Napoleonen agintepean jadanik, berriro atxilotu zuten, eta 1803an erotzat hartu eta Charentongo eroetxean sartu zuten; hil arte egon zen han.

Sadek utziriko ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sadek obra zabala utzi zuen, nahiz eta parte bat Kontsulatuko eta Inperioko poliziak eta familiartekoek desegin zuten: idazki politikoak, antzerki-obrak, eleberriak. Azken sailekoak dira ezagunenak. Haietan, etengabeko transgresioa dela bide, benetako pentsamendu filosofikoa eta are metafisikoa azaltzen du.

Saderen ustetan, esperientzia ezagutzaren oinarria da, eta, gainera, sentipena zenbat eta bortitzagoa izan, are gardenagoa da handik ateratzen den ezagutza. Hortaz, oinazea denez sentipen biziena, esperientzia-modu hori bultzatzen du sadismoak, bost zentzumenek jasoko dituzten sentipen horiek berretu behar baitira. Hortik dator haren idazkietan aurkitzen den sexu-gehiegikerien deskripzioaren xehetasuna.

Materialista eta ateoa zen, eta Izadiak gizakiak lurrean jarri baditu, ahalik eta atsegin gehiena hartzeko jarri dituela aldarrikatzen zuen behin eta berriro, hura lortzearren biktimak sortzen eta krimenak obratzen badira ere. Urte askoan, legez Frantzian bertan galarazia izan zen Sade. XX. mendean surrealistek berriro aurkitu zuten.

Idazlanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ipuinak eta eleberriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1791	Justine ou les Malheurs de la vertu
1795	Aline et Valcour ou le Roman philosophique
1795	La Philosophie dans le boudoir
1797	La Nouvelle Justine, ou les Malheurs de la vertu
1800	Les Crimes de l'amour, Nouvelles héroïques et tragiques
1801	Histoire de Juliette, ou les Prospérités du vice
1813	La Marquise de Gange
1881	Dorci, ou la Bizarrerie du sort
1904	Les 120 journées de Sodome, ou l'École du libertinage
1926	Dialogue entre un prêtre et un moribond
1926	Historiettes, Contes et Fabliaux
1930	Les Infortunes de la vertu
1953	Histoire secrète d'Isabelle de Bavière, reine de France
1954	Adélaïde de Brunswick, princesse de Saxe

Antzerkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1781	L'Inconstant
1783	La Double Épreuve, ou le Prévaricateur
1783	Le Mari crédule, ou la Folle Épreuve
1800	Oxtiern, ou les Malheurs du libertinage
1967	Le Philosophe soi-disant
1970	Les Antiquaires
1970	Le Boudoir
1970	Le Capricieux
1970	L'Égarement de l'infortune
1970	Fanni, ou les Effets du désespoir
1970	Les Fêtes de l'Amitié
1970	Franchise et trahison
1970	Henriette et Saint-Claire
1970	Jeanne Lainé, ou le Siège de Beauvais
1970	Les Jumelles, ou les Choix difficile
1970	Sophie et Desfrancs, Le Misanthrope par amour
1970	Tancrède
1970	La Tour enchantée
1970	L'Union des arts

Euskaraz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Justine edo Bertutearen zorigaitzak (Mikel Hoyos Seinek euskaratua, Ibaizabal, 1997).

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Sadeko markesa

Kanpoko loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

IKASBIL: Sadeko markesa. (4'10" audioa).

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Datuak: Q123867
Multimedia: Donatien Alphonse François de Sade / Q123867