Sionismo

Wikipedia, Entziklopedia askea
Sionismoa judaismotik bereiztea eskatzen duten judu ortodoxoak.

Sionismoa (Sion hitzetik eratorria, Jerusalem hiriaren izen biblikoetariko bat) mugimendu nazionalista bat da. XIX. mendean sortu zen, Palestinan judu herriarentzat aberri bat eratzeko helburuarekin; izan ere, judu tradizioan, eskualde horri Israelgo Lurraldea deritzo.[1][2][3] Israelgo estatua sortu zenez geroztik, «Israelgo estatua garatzea eta babestea» aldezten du sionismoak.[4]

Sionismoa XIX. mendearen amaieran agertu zen Erdialdeko eta Ekialdeko Europan. Mugimendu antolatua zen aldetik, Theodor Herzl austro-hungariar kazetaria izan zen fundatzailea, urte haietan Europan zehar ibili zen olatu antisemitari erantzuteko. Haren adierazleetako bat Dreyfus afera izan zen. Mugimendu horren helburua Palestinara juduen emigrazioa sustatzea izan zen, eta helburu nagusia Israelgo Estatuaren sorrerarekin lortu zuen 1948an.

Sionismoa nazionalismo modernoaren fenomenorik zabalenaren adarretako bat da. Sionismoa liberazio nazionaleko mugimendu gisa definitzen da, eta haren helburua juduen autodeterminazio librea da.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Munduan zehar sakabanatutako juduek beti izan zuten agindutako lurraldera itzultzeko nahia, baina itzultze hori erlijioari eta mesias askatzailearen etorrerari zegokion gehienbat, eta XIX. mendea arte ez zuen eragin politikorik izan, garai hartako mugimendu nazionalistetan inspiratu zenean. 1850etik aurrera, antisemitismoak gora egin zuenean, Moses Hessek, Leo Pinskerek eta Hirsch Kalischerek integrazioari uko egin eta burujabetza Palestinan bakarrik iritsi zitekeela aldarrikatu zuten eta ideia hori zabaldu zuten Europa osoan. Errusian juduek bizi zuten jazarpenari erantzunez erakunde judu batzuk sortu ziren, sionismoaren aitzindaritzat jo daitezkeenak: Hoveve Zion, Hibath Zion, Bilu. Azken erakunde horretako kide batzuek juduen lehenengo koloniak ezarri zituzten Palestinan 1882an. 1895ean Theodor Herzlek Estatu judua saiakeran sionismoaren oinarriak jarri zituen: juduek eta jentilek ezin zuten elkarrekin bizi, estatu judu bat sortu beharra zegoen, arrazaz eta erlijioz hebrearra izango zena. Estatu hau Argentinan edota Ugandan sortzen saiatu ziren baina antzinako erreinu juduak zeuden Palestinan ezartzea erabaki zuten, garai hartan Otomandar Inperioaren esku.

1897an Lehen kongresu sionista egin zen Basilean, Herzl-en ideiak onartu zituena. Hala ere, sionismoak izan zituen aurkariak juduen artean: rabi ortodoxo batzuek tradizioaren aurkakoa iritzi zioten sionismoari, eta orduan sortutako alderdi sozialista judu batzuek sionismoaren zenbait ideia arbuiatu zituzten. XX. mendearen hasieran sionismoak indar handia hartu zuen; Nazio Banku Judua (1901) eta Nazio Funts Judua (1903) sortu zituen Palestinan lursailak erosteko; 100.000tik gora kide bildu ziren erakundean eta Palestinan finkatutako judu kopuruak gora egin zuen. Agintari turkiarrek erraztasunak jarri zizkieten juduei Palestinan ezartzeko, diru asko mugitzen baitzuten, oso aberatsa ez zen lurralde hartan. Aldi berean sionistak harreman diplomatikoetan zebiltzan estatuburuekin eta finantzari handiekin, eta diaspora juduaren laguntza handia izan zuten.

1917an Britainia Handiko gobernuak Palestinan estatu bat sortzeko eskubidea aitortu zien juduei Balfour-en adierazpenaren bidez. Hala ere, Lehen Mundu Gerra amaitzean, talde erradikal sionistek borroka armatuari ekin zioten britainiarren aurka, hauek oldeka zetozen etorkin judutarren etorrera murriztu nahi baitzuten.

1929an Ajentzia judua sortu zen administrazio judu burujabearen oinarriak antolatzeko: batzorde nazionala, erakunde militarrak, alderdi politikoak, sindikatuak& Sionismoak, ordea, ez zuen aintzat hartzen Palestinako arabiarren burujabetza nahia. Bigarren Mundu Gerran nazismoaren eskutik juduek jasan zuten esetsaldiaren ondorioz, oldeka ihes egin zuten, eta asko eta asko Palestinara abiatu ziren. 1947an NBEk Palestina bi estatutan, bata judua eta bestea palestinarra, zatitzea erabaki zuen. 1948an britainiarrak Palestinatik alde egitekoak zirenean Ben Gurionek Israelgo estatuaren independentzia aldarrikatu zuen eta horrek palestinarren erbesteratzea ekarri zuen. Israelgo alderdi politiko batzuek (Haolam-Hazeh, Rakah, Matzpen) sionismoaren nazionalismoa eta inperialismoa gaitzetsi zituzten, eta arabiarren zapalkuntza salatu zuten. Geroztik, sionismoa Israelgo estatuaren ideologia ofiziala da.

Sionismo motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sionismoak zenbait ideologia ditu, eta horietako batzuek gaur egun alderdi politikoak eratzen dituzte Israelgo Estatuan:

Sionismo sozialista[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1900 urtearen inguruan, Mugimendu Sozialista izan zen juduen arteko sionismoaren etsai nagusia Ekialdeko Europan. Judu askok judaismoa utzi zuten komunismoaren alde edo Budismoaren alde. Mugimendu judu sozialista horrek Ekialdeko Europan autonomia judua eskatzen zuen, eta yidisa juduen hizkuntza ofizial gisa sustatzea.

Sionista sozialista asko Errusiakoak ziren jatorriz. Gizarte antisemitek zapalduta mendeak igaro ondoren, juduak obedientziara mugatu ziren, ahulak, eta, zoritxarrez, antisemitismoa jarraitzera gonbidatu zituzten. Juduek beren egoeratik ihes egin zezaketela zioten, beren herrialdeko nekazari, langile eta soldadu bihurtuz. Sozialisten sionismoaren teorialari nagusiek Moses Hess, Nahum Syrkin, Dov Ber Borojov eta Aarón David Gordon hartzen dituzte, eta mugimenduko pertsonaia garrantzitsuenen artean David Ben-Gurión eta Berl Katznelson daude.

Sionismo orokorra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sionismo orokorra, hasiera batean, Munduko Erakunde Sionistako kideek erabili zuten terminoa izan zen, fakzio jakin bati edo alderdi jakin bati lotu gabe zeudenak, eta beren herrialdeetako erakunde sionistenak baino ez ziren. Urteak igaro ahala, sionista orokorrek ere erakunde ideologikoak sortu zituzten eta Sionista Orokorren Erakundea osatu zuten, 1922an mugimendu sionistaren erdigune gisa ezarria. Sionista orokorren aginduetan Basilearen estiloko sionismoa sartzen zen, jarrera ideologikorik gabea, hau da, sionismoa nagusitzen zen interes klasista, partidista edo pertsonal ororen gainetik.

Sionismo erlijiosoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rabino Kalisherrek bultzatuta, estatu judua sortzeko idealak eta erlijioa lotzen ditu. Hau da, oinarri erlijiosoak zituen Estatu bat zuzentzea eta Israelgo lurralde osoan finkatzea, Salomonen erregealdiak ezartzen zuen bezala. Gaur egun, Erlijioko Alderdi Nazionalaren (Mafdal) ordezkari dira.

Kristau sionismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kristau-sionismoa zera da: kristau batzuen artean sinestea, juduen herria Lurralde Santura itzultzea eta Israelgo Estatuan, biblikoa betetzea. XX. mendearen erdialdean hasi zen erabiltzen, kristau-berrezarkuntzaren ordez.

Katolizismoak tradizionalki ez zion arreta handirik jarri sionismoari, baina mugimendu horren kristau-laguntza handitu egin zen komunitate protestantearen artean.

Helburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sionismoaren helburuak Munduko Erakunde Sionistak (Mugimendu Sionistaren organo politikoa) jarri zituen praktikan. 1897an sortu zuen Basilean Theodor Herzl-ek, eta, oro har, sionismoaren eta, bereziki, adar politikoaren aitatzat hartzen da.

Holokaustora arte, ideia sionista antzeko korronte zabalduarekin lehiatu zen, batez ere Estatu Batuetan eta mendebaldeko Europan, juduak ez baitzituen herri gisa hartzen, bizi ziren gizarteetan integratu eta haien erabateko berdintasunaren alde borrokatu behar zen gutxiengo erlijioso gisa baizik. Azken ideia horren muturreko forma batek erlijio juduari uko egitea ere bultzatzen zuen.

Sionismoaren helburuak hauek dira:

  1. Juduen batasuna, bere aberria historikoarekin duen lotura (Israelgo Lurra) eta Israelgo eta Jerusalengo Estatuaren zentralitatea, herriaren bizitzan.
  2. Israel Estatu judu-sionista eta demokratiko gisa indartzea eta gizarte eredugarri gisa moldatzea, izaera moral eta espiritual bakarra duena, herri judu multifazetikoaren elkarrekiko errespetuan eta bakea lortu nahi duen eta mundua hobetzen laguntzen duen ikuspegi profetikoan oinarritua.
  3. Juduen etorkizuna eta bereizketa bermatzea, hezkuntza judua, hebrearra eta sionista sustatuz, balio kultural eta espiritual juduak landuz, eta hizkuntza hebrearra hizkuntza nazional gisa hartuz.
  4. Juduen arteko erantzukizunaren laborantza, juduen eskubideen defentsa, norbanakoen zein nazioaren aldekoa, juduen herriaren nazioko interes sionisten ordezkaritza eta antisemita adierazpen ororen aurkako borroka.
  5. Herrialdeko biztanleria errealizazio sionistaren adierazpen praktiko gisa.

Sionismoaren pertsonaia nagusiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Safrai, Zeʾev. (2018-05-02). «The Land in Rabbinic Literature» Seeking out the Land: Land of Israel Traditions in Ancient Jewish, Christian and Samaritan Literature (200 BCE - 400 CE) (Brill): 76–203. ISBN 978-90-04-33482-3. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  2. ↑ (Ingelesez) Biger, Gideon. (2004-08-02). The Boundaries of Modern Palestine, 1840-1947. Routledge ISBN 978-1-135-76652-8. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  3. ↑ (Ingelesez) Herzl, Theodor. (1988-01-01). Judenstaat. Courier Corporation ISBN 978-0-486-25849-2. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  4. ↑ (Ingelesez) «Zionism» Oxford Advanced Learner's Dictionary.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Sionismo&oldid=9437369"(e)tik eskuratuta