Turismoa Txilen
Txilen turismoa herrialdeko baliabide ekonomiko garrantzitsuenetako bat bihurtu da, 1990eko hamarkadaren erdialdearen geroztik, batez ere bere muturreko lurraldeetan. 2005. urtean sektore hori % 13,6 hazi da, 1.500 milioi dolar baino gehiago sortuz, herrialdeko BPGren % 1,33-ren baliokidea. Turismoaren Mundu Erakundearen (TME) arabera, Txile Amerika barruan atzerriko turisten zortzigarren helmuga izan zen 2010an, kontinenteko bisita guztien % 1,8 harrapatu baitzuen. Urte hartan, 1636 milioi dolarreko diru-sarrera sortu zuten 2.766.000 turista herrialdera iritsi ziren. Bisitari horiek gehienak kontinenteko herrialdeetatik etorri ziren, batez ere Argentinatik; hala ere, hazkunderik handiena Europako bisitariena izan da, batez ere Alemaniakoa. 2011ko lehen hiruhilekoan zehar, 1.043.000 turista baino gehiago sartu ziren, eta hori aurreko urteko aldi berean baino % 9,2ko gehikuntza izan zen, guztira 3.069.792 izan ziren urte hartako amaieran. Txile, Hego Amerikako hego-mendebaldeko muturrean kokatuta, normalean hiru eremu geografikoz osatua deskribatzen da. Horietako lehena, Txile kontinental bezala ezagutzen dena, Hego Konoko mendebaldeko kostaldeko lur zerrenda luze eta estu bat da 17°29'57 S eta 56°32'12" S paraleloen artean, gehiena Ozeano Bareko erribera hego-ekialdetarretik Andeetako mendikateraino, 4.270 km-etan zehar. Bigarrena, Txile uhartetar izenekoa, Hego Ozeano Bareko sumendi uharte multzo bati dagokio: Juan Fernández uhartedia eta Desventuradas uharteak Hego Amerikan daude, Salas y Gómez uhartea eta Pazko uhartea, geografikoki Polinesian kokatuta. Hirugarrena, Antartikako Txileko Lurraldea izenekoa, Antartikako 1,250,257.6 km²-ko eremu bat da, 53 ° W eta 90º W meridianoen artean, non bertan Txilek subiranotasuna aldarrikatzen duen, bere hegoaldeko muga Hego Poloraino zabalduz. Amerikan, Ozeanian eta Antartikan duen presentziagatik, Txilek herrialde trikontinental bat bezala deskribatzen du bere burua. Herrialdeko latitudeen bitartea, zein 39 gradutan baino gehiago zabaltzen dena, 72 baino gehiagora iristen dena Txileko Lurraldearen barnean Antartikoa sartzen bada, erliebea eta Ozeano Barearen eragina faktore nagusiak dira Txileko klima eta paisaiaren barietate handia azaltzeko; horrek herrialdeko ekosistema desberdinen eraketa eragiten du. Txileko erakargarri turistiko nagusiak: 6.435 km luzeko kostaldea, Andeetako mendikatea, non eski-estazioak, mendiak eta sumendiak dauden, bere uharte eta artxipelagoak —Pazko uhartea erakargarri txiletar nagusietako bat da—, eta paisaia naturaleko lekuak —14 monumentu natural, 36 parke nazional, 10 biosfera-erreserba, 52 erreserba natural, 39 natura santutegi eta 12 Ramsar gune osatuta—, batez ere, herrialdeko muturreko zonaldekoak. Txileko oroigarrietan ardoak, kobre- eta zur-lanak, ehunak eta eskulanak orokorrean nabarmentzen dira.
Txile kontinentala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iparraldea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eremu honek Norte Grandeko hiru eskualdeak —Arica eta Parinacota, Tarapaca eta Antofagasta— , eta Norte Chicoko —Atacama eta Coquimbo— bi eskualdeak biltzen ditu.
Herrialdeko zonalde honetan Atacamako basamortua dago, munduko lehorrena —2014ko urrian, Lonely Planet bidaia-gida argitaratzailek 2015ean bisitatu beharreko hamar eskualdeen artean bederatzigarren gisa seinalatu zuen basamortu hau—; Chuquicamata kobre-meatokia, munduko aire zabaleko meategirik handiena; eta Nevado Ojos del Salado, 6891,3 imgm-koa , munduko sumendirik altuena eta Txileko mendirik altuena —kontinenteko, eta mendebaldeko eta hegoaldeko hemisferioetako bigarrena—. Halaber, zona honetan Chinchorro kulturaren aztarnak daude, K.a. 5000 eta 1700 artean garatu zena, munduko lehena hildakoak artifizialki momifikatzen; eta duela 12.000 eta 10.000 urte artean burdin oxidoaren meategi batean egindako erauzketen hondakinak ere, kontinenteko zaharrena. Gainera, 2005ean, UNESCOk Humberstone eta Santa Laura gesal lantegiak Gizateriaren Ondare deklaratu zituen.
Dozena bat baino gehiago instalazio astronomiko ere badago, behatoki optikoak eta irrati behatokiak kontuan hartuta. Besteak beste, garrantzitsuenak hauek dira: Paranal (VLT), planetako gune astronomikorik aurreratuena eta indartsuena; ALMA (Atacama Large Millimeter Array), gaur arte munduko astronomia proiekturik handiena; eta La Silla, guztiak ESOren (European Southern Observatory) menpe. 2015ko urtarrilean, The New York Times-ko bidaia-sekzioak Elquiko harana nabarmendu zuen 2015ean bisitatu beharreko 52 lekuetan bosgarrena.
Inguru horretan, posiblea da basamortu loratua fenomenoa ikustea, irailaren eta azaroaren bitartean, prezipitazioak batez bestekotik gora izaten diren urteetan. Norte Granderen amaieran, Putretik gertu, Chungará lakua, munduko altuenetako bat 4500 imgm-tan, eta Parinacota sumendiak osatutako parajea ikusi ahal izango duzu. San Pedro de Atacama atzerritar turistek oso bisitatua da, herri arkitekturaz, goi-ordokiko lakuez, Valle de la Lunaz eta El Tatio geyserren eremuaz gozatzeko, hego hemisferioaren handiena eta munduko hirugarrena dena.
Norte Grandeko eta Norte Chicoko kostaldeko bainuetxeek —Arica, Iquique, Antofagasta, La Serena eta Coquimbo— turismo nazionala hartzen dute udako hilabeteetan.
Erdialdea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
.jpg)
Aimara tradizioaren eta katolizismoaren arteko sinkretismok sortu ditu jaiak eta tradizio erlijiosoak —hala nola La Tiranako Karmengo Ama Birjinari eta Andacolloko Ama Birjinari eskainitakoak— eta inauteriak. Alde honetan bost eskualde dira: Valparaíso, Metropolitarra, O'Higgins, Maule eta Biobío.
Herrialdeko hiriburuaren hurbiltasunagatik, Valparaíso Eskualdeko kostaldea da turista kopuru handiena duena udako hilabeteetan, batez ere erdiko kostaldea eta Viña del Mar. Bigarren hiri hori Txileko turismoaren hiriburutzat jotzen da bere hamahiru hondartzei, bere hainbat aisialdi zentroei —herrialdearen kasino nagusietako bat han dago—, eta Viña del Marko Nazioarteko Kantu Jaialdiari esker —Latinoamerikan jaialdirik handiena eta amerikar kontinentearen garrantzitsuena—. Santiagok, hiriburua eta Txileko hirigune nagusia, intereseko hainbat ondare-gune eta historiko ditu. Santiago Handiaren barruan badira 174 ondare gune Monumentu Nazionalen Kontseiluaren (CMN) zaintzapean, eta horien artean daude monumentu arkeologikoak, arkitektonikoak eta historikoak, baita leku tipikoak edo pintoreskoak ere. Horietatik, 93 dira Santiagoko udalerrian daude, hiriaren bihoztzat jotzen dena. Santiagoko monumentu bat ere Gizateriaren Ondare Uneskok izendatua ez izan arren, dagoeneko Txileko gobernuak hiru proposatu ditu: El Plomo muinoaren Inken santutegia, San Frantzisko eliza eta komentua eta La Moneda jauregia. Bitartean, 2012ko ekainean, National Geographic aldizkariak Santiagoko Markatu Zentrala nabarmendu zuen munduko bosgarren onena gisa. 2011ko urtarrilean, The New York Timeseko bidaia-atalak Santiago hiria nabarmendu zuen urte hartan bisitatu beharreko 41 lekuen artean lehena bezala, TripAdvisor turismoan espezializatutako guneak berriz Hego Amerikako seigarren helmugarik onena bezala izendatu zuen 2012an.
Gainera, herrialdeko eremu honetan El Teniente dago, munduko lurpeko kobre meategirik handiena, eta Sewell meatze herria, Unescok Gizateriaren Ondare izendatua 2006an.
Hegoaldea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eremu honek Zona Surreko hiru eskualdeak barne hartzen ditu — Araucanía, Los Ríos eta Los Lagos— eta Zona Australeko bi eskualdeetan —Aysén eta Magallanes eta Txiletar Antartika— ere.
Alde honetan daude Chiloé uhartedia, non 2000an UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatako 16 eliza bisita detzakezun, Txileko Patagonia, San Rafael aintzira eta bere glaziarrak, Zazpi Lakuen zirkuitua eta hainbat parke nazional —esaterako, Conguillio, Vicente Pérez Rosales, 2011an herrialdeko gehien bisitatutakoa; eta Torres del Paine, 2013an munduko zortzigarren mirari hautatua; besteak beste—.
Halaber, herrialdeko zonalde honetan daude O'Higgins lakua, Amerikako sakonena eta munduko bosgarrena 836 metrokin; Izotz eremuetan, Pio XI (edo Brüggen) glaziarra, hego hemisferioan luzeena Antartikatik kanpo, eta Puerto Williams, munduko hiririk australena. Bestalde, hainbat ikerketek esan dute Monte Verden daudela, Los Lagos eskualdean, egungo Txile kontinentaleko aztarna arkeologiko zaharrenak, K. a. 14.800. urtearen inguruan, Goi Paleolitoko amaieran, Amerikan ezagutzen den lehen giza kokalekua izanez.
Hegoaldeko aintzira-bainuetxeek turista nazionalak hartzen dituzte, udan. Horietako bi, Pucón eta Puerto Varas, Hego Amerikako helmugarik onenen artean kokatu zituen TripAdvisor turismoan espezializatutako webguneak, 2012an.
.jpg)
Txile uhartetarra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ozeano Bareko erdian, Pazko uhartea, tradizioz Rapa Nui deitua eta horren aurretik Te pito edo te henua ("munduaren zilborra") eta Mata ki te rangi ("begiak zerura begira") bezala ezaguna, Txileko helmuga turistiko nagusienetako bat da, bertako paisaia naturala eta Rapa Nui etniako antzinako kultura misteriotsua direla eta, oso aspalditik hona, mendeetan erabat isolatuta garatu zen ia desagertu arte XIX mendearen erdialdean. Kultura horren aztarnarik aipagarriena moai bezala ezagutzen diren 1000 estatua erraldoi baino gehiagoei dagokio. Ezaugarri horiek zaintzeko, gobernuak Baso korporazio Nazionalaren (Conaf) bidez Rapa Nui parke nazionala kudeatzen du, bitartean UNESCOk parke hau Gizateriaren Ondare izendatu zuen 1995an .
Rapa Nuin egin daitezkeen jardueren artean hainbat txango eta bisita gidatuak, artisautza azoka bisitatzea Aita Sebastian Englert Antropologia Museoa, Tahai zeremonia-zentroa, Puna Pau eta Rano Raraku harrobiak, ahu batzuk, Anakena eta Ovahe hondartzak, Orongo aztarnategia, irlako musika eta dantza ikuskizunak ikustea, eta Tapati Rapa Nui urteko jaialdia, uharteko jarduera artistiko eta kultural nagusia, non antzinako zenbait zeremonia eta tradizio egiten diren.
.jpg)
Txileko Lurralde Antartikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Turismoko Zerbitzu Nazionalak (Sernatur) bildutako informazioaren arabera, 35.000 turistak bisitatu zuten Antartika 2012-2013 denboraldian — 2011-2012 denboraldian baino % 32 gehiago, 26.500 pertsonak bisitatu zutenean— ; horiek europarrak (% 34), gehienak. Bisitari portzentaje guztiaren % 5ak Txiletik egin zuen. Neguko turismoa
Neguko turismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Txilen, ekainetik irailera, posiblea da neguko kirolak praktikatzea, batez ere eskia eta snowboarda. Andeetan zehar, Valparaiso eta Magallanes eta Txileko Antartika eskualdeen artean, badira hemezortzi nazioarte kalitatezko eski estazioak, esaterako Portillo, Hego Amerikako eski estaziorik zaharrena dena eta 1966ko Munduko Alpetar Eski Txapelketaren egoitza eta Valle Nevado, Hego Amerikako eskiatzeko eremurik handienetako bat duena.
Gizateriaren Ondarea Txilen[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Txileko kultur ondarearen zati gisa badaude eraikinak, objektuak eta arkeologia, arkitektura, eskulangintza, arte, etnografia, folklorea, historia, erlijio edo teknologia guneak sakabanatuta Txileko lurraldean zehar. Horien artean badira UNESCOk gizateriaren ondare izendatutakoak Munduko Kultur eta Natur Ondarearen babesari buruz 1972ko Hitzarmenean, eta Txilek berretsita 1980an. Kultura-intereseko guneak hauek dira:
Turismo proiektuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Berrehungarren urteurrena proiektuen barruan, Turismoko Zerbitzu Nazionala (Sernatur) —Ekonomia, Sustapen eta Turismo Ministerioaren menpeko erakundea— 2011an abian jarri zuen "Rutas Chile" turismo proiektuaren lehen zirkuitua, eta haren helburua da "elementurik bereizgarrienak" elkartzea [...] geografia, kultura, ondarea eta turismoa gaietan [integratuz] identitate nazionalaren funtsezko elementuak, turismo-produktu nabarmenduen presentzia [...] eta errepide-egituraren existentzia Ibilbide turistiko horiek Txileko hamabost eskualde barne hartzen dute eta gai nagusi baten inguruan eratzen dira, hau da, ibilbidean zehar eskuragarri dauden edukien arabera zehaztuta.
Behean zerrendaturiko taulan, hamaika Zirkuitu turistikoak eta horiek parte hartzen dituzten Txileko eskualdeak, ISO kodean, izendatzen dira.
| Circuitos turísticos de Chile | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| «Rutas Chile» | AP | TA | AN | AT | CO | VS | RM | LI | ML | BI | AR | LR | LL | AI | MA |
| «Ruta del desierto» |  |
|
|
|
|||||||||||
| «Ruta de las estrellas» | |
||||||||||||||
| «Ruta del mar» | |
||||||||||||||
| «Ruta capital» | |
||||||||||||||
| «Gran ruta del vino» | |
|
|
|
|
||||||||||
| «Ruta de las caletas» | |
||||||||||||||
| «Ruta originaria» | |
|
|||||||||||||
| «Ruta interlagos» | |
|
|
||||||||||||
| «Ruta de las islas» | |
|
|||||||||||||
| «Ruta aventura austral» | |
||||||||||||||
| «Ruta del fin del mundo» |
| ||||||||||||||
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q7829136
Multimedia: Tourism in Chile / Q7829136
|
Gizateriaren Ondarea Txilen |
|
|---|---|---|
|
Rapa Nui parke nazionala • Chiloé elizak • Valparaíso portu hiriko auzo historikoa • Humberstone eta Santa Laura gesal lantegiak • Sewell meatze hiria • Qhapaq Ñan Andeetako bide sarea | ||