Xipri Arbelbide

Xipri Arbelbide
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Heleta, 1934ko abenduaren 17a (89 urte)
Herrialdea	Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Familia
Familia	ikusi Marie-Andrée Arbelbide (koinatu)
Hezkuntza
Heziketa	Lyoneko Unibertsitate Katolikoa Gizarte Zientzietako Goi Mailako Ikasketen Eskola
Hizkuntzak	euskara gaztelania frantsesa Baouléa
Jarduerak
Jarduerak	poeta, idazlea, kazetaria, ekintzailea, apaiza eta irrati-esataria
Lan nabarmenak	ikusi Gure Irratia
Jasotako sariak	ikusi Sarako Idazleen Biltzarreko saria  (2008) Rikardo Arregi saria  (1991)

Xipri Arbelbide Mendiburu (Heleta, Nafarroa Beherea, 1934ko abenduaren 17a) euskal idazle, kazetari eta apaiza da. 1981ean Gure Irratiaren sorreran parte hartu zuen eta haren garapenean gero hainbat urtez. Ipar Euskal Herriko euskara hutsezko lehen irratia izan zen hori. Eliza, euskara eta euskalduntasuna izan ditu bere bizitzako ardatz nagusi.

Euskaltzain urgazlea (1987tik) eta ohorezkoa (2014tik) ere bada.

Biografia

Haurtzaroan Heletan bizi izan zen. 2. Mundu Gerraren garaian eta alemanen okupazioan ere bai. Ikasketak misionistekin egin zituen gero; hamar urterekin Heleta utzi eta Tarnosera joan zen ikastera, artean gerra garaia zela. 1957-1958an hamalau hilabete eman zituen Aljerian; han ikusitakoa Gerlako tresna bizidunak lanean jaso zuen. 1961ean Teologian lizentziatu zen Lyonen (Lyoneko Unibertsitate Katolikoa); Naoned (Bretainia) eta Belgikan ere ikasketak egin zituen. Boli Kostan 1964 eta 1975 artean ibili zen misiolari eta irakasle; hango esperientziaz frantsesez (Les Baoulés d'après leurs Dictons et Proverbes) zein euskaraz (Afrikako "Salbaien" zuhurtzia) idatzi zuen. 1976an Parisen École des Hautes Études en Sciences Sociales diploma atera zuen. 1977 eta 1982 artean Uharte Garaziko apaiz ibili zen eta 1998an Aiherra-Izturitzekoa izendatu zuten.

Kazetaria

1981etik kazetari lanetan ari da, nahiz eta Teologian lizentziatu baino lehen dagoeneko Herrian kolaboratzen zuen. Gure Irratiaren sortzaileetakoa da eta beste Euskal Irratietan kolaboratzailea da. Herriz Herri (1981ean jaioa eta 10 urtez iraun zuena) eta Fededunak aldizkarien sortzailea ere izan zen.

Bere kolaborazioak (kazetaritza, iritzia, ikerketa...) hainbeste hedabidetan idatzi ditu: Argia, ASJU, Deia, Diario Vasco, Egan, Egin, Eguna, Euskaldunon Egunkaria, Gazte, Euskera, Eusko Ikaskuntza, HABE, Hemen, Herria, Herriz Herri, La Semaine du Pays Basque...

1991ean Rikardo Arregi sariaren barruan ohorezko aipamena eman zioten bere urte luzeetako lanagatik. 1998an bere apaiz lanetan gehiago zentratzeko kazetaritza lana utzi zuen, kolaborazioak egiten segitzen badu ere.

Euskaltzaina (1987etik)

Euskaltzaindiak euskaltzain urgazle izendatu zuen 1987ko uztailaren 24an, eta ohorezko , 2014ko maiatzaren 30ean. Lexiko Ebazpenen Finkapena batzordean (LEF) aritu zen 1993 eta 1995 urteen artean.

«	- Zein izan dira zu markatu zaituzten erreferenteak, eta Ipar Euskal Herria markatu dutenak? - Lehena Piarres Xarriton. Euskal Munduan sartu nintzen berari esker, eta gaur egun ezagutzen dugun Euskal Herriaren zati bat horrelakoa da berari esker. Ekonomia arloan inportantea izan zen Jean Errekart, barnealdeko laborantza munduarentzat. Politikan, Mixel Labegerie, euskal nortasuna pizten lagundu zuelako. Kulturan, Piarres Lartzabal, abertzale ez ziren anitz abertzaletu zirelako haren antzerkiei esker. Laurek lagundu zuten jendeen mentalitatea aldatzen. Badira ere gehiago: Piarres Lafitte, Marc Legasse, Telesforo Monzon, Mixel Berhokoirigoin...	»
—Xipri Arbelbide

Idazlanak

Eleberria

• Barrabasen Ebanjelioa. 2006, Etor-Ostoa.
• Requiem (2008, Elkar).

Narrazioa

• Gerlako tresna bizidunak (1986, Elkar; Xalbador saria, 1986).
• Afrikako "Salbaien" zuhurtzia (1983, GAK; Irun Hiria saria, 1982).

Kronika

• Euskaldunak Aljerian, 2003, Elkar.

Saiakera

• Piarres Lafitte. Bere bizia (1986), Elkar. ISBN 84-7529-344-1.
• Piarra Topet Etxahun. 1786-1862 (1987, Elkar.
• Enbata (Irun Hiria saria, 1995); mugimendu abertzale honen historia.
• Jean Pierre Goytino: "Californiako Eskual Herria" (2003, Euskaltzaindia - BBK; Euskaltzaindiaren saiakera saria, 2002).
• Zoriona. 31 eta esku (2005, Labayru).
• Janpierre Arbelbide (2005, Egan).
• Xuri-gorriak, 2007, Elkar
• Sorginak (lehen eta orain, Afrikan eta hemen). 2011, Elkar.
• Gogoetak (Maiatz, 2014)
• 14eko gerla 14 lekuko (Maiatz, 2016)
• Garapena gelditu (Maiatz, 2017)

Poesia

• Irri solas (1983, IAK; Xalbador saria, 1981). Idatzitako euskarazko lehena.

Kronika

• Euskaldunak Aljerian (2003, Elkar).

Itzulpenak

• François Mauriacen Terexa Desqueyroux (1989, Elkar).
• Wentworth Websterren Ipuinak (1993, Kriselu).
• George C. Pipkinen Pete Aguereberry.

Beste lan batzuk

• Garazi (Xalbador saria, 1984)
• Lupua eta mika (1987).
• Iraultza Heletan (1993).
• Besta Berri (Lasarte-Oria, 2001, Ostoa); ISBN 84-88960-67-0.
• Euskal Elizaren Historia (2014).

Frantsesez

• Les Baoulés d'après leurs Dictons et Proverbes (1975). Boli Kostako baule herriaren atsotitzak.

Sariak

• 2008: Sarako Idazleen Biltzarreko saria
• 2002: Euskaltzaindiaren saiakera saria. Jean Pierre Goytino: "Californiako Eskual Herria".
• 1991: Rikardo Arregi sariaren barruan ohorezko aipamena eman zioten bere urte luzeetako lanagatik.
• 1986: Narratibazko Xalbador saria. Gerlako tresna bizidunak.
• 1982: Narratibazko Irun Hiria saria. Afrikako "Salbaien" zuhurtzia.
• 1981: Poesiazko Xalbador saria, Irri solas liburuarengatik.

Ikus, gainera

• Nafarroa Behereko idazleak.

Kanpo estekak

• Xipri Arbelbide literaturaren zubitegian.
• Arbelbide EIEren webgunean.
• Elkarrizketa Labayru ikastegian.
• (Gaztelaniaz) Arbelbide Euskomedian.

• Datuak: Q12269087
• Multimedia: Xipri Arbelbide / Q12269087