Zhou dinastia

Zhou dinastia; 周朝
	c. k. a. 1046 – k. a. 256
	Monarkia
	Zhou dinastiaren lurrak k. a. 1000 inguruan
Geografia
Hiriburua	Haojing, Luoyang
Biztanleria	K. a. 230ean 38.000.000
Kultura
Hizkuntza(k)	Antzinako txinera
Erlijioa	Txinatar erlijioa
Historia
	Shang dinastia
Qin dinastia

Zhou dinastia K. a. 1027. urte aldean, Wen, Zhōu (edo Chou) hiriko printzeak Shang dinastiako erregea aginpidetik kendu zuen, eta bere dinastia, Zhou edo "Mendebaleko Zhouen" dinastia izenaz ezagutzen dena sortu zuen (K. a. 1027-K. a. 771). Errege horrek Luoyira (gaur Luoyang, Honan) aldatu zuen hiriburua.

K.a. VIII. mendearen hasieran, Zhou dinastiakoen erreinuak Hoang Ho ibaiaren erdialde guztia hartzen zuen. Garai horretan zabaldu zen erregeen hitzaldiak, epaiketak, errituak eta kronologiak idatzita uzteko ohitura, hain zuzen ere erregeak eta beste nobleek beren eskribauak, igarleak eta urtekari-idazleak izaten baitzituzten. Aldi berean hiri berriak eraiki ziren eta lehengoak handitu ziren. Hiriak handitu ahala, ordea, noblezia berri bat sortu zen, protokoloei eta gerrari noble gisa hartzeari garrantzi handia ematen ziona. Aintzat hartua izan nahi horrek, VIII. mendearen bukaera aldean, erreinuko erdigunetik urrun ziren hainbat printze-herri eta -hiri erregearen eragin zuzenetik irtetera eraman zituen. Aldi berean iparraldeko herriak (mongoliarrak) Zhou dinastiaren aginpide eremuetan sartzen hasi ziren.

K. a. 771n, Zhou dinastiak ekialdera, ipar-mendebaleko herri horiek eraginik, Luoyi hirira aldatu behar izan zuen hiriburua, Hao, ekialdeko hiriburua utzita. 771-K. a. 256 bitarteko aldia "Ekialdeko Zhouen dinastia" izenaz ezagutzen da. Luoyira aldatu zenetik aurrera, bere erresuma inguruko printze-herrien eta -eskualdeetan sortu ziren elkarteen mende egon zen Zhou dinastiako erregea. Hain zuzen, txinatarren eragina hedatzearekin, erregeak bere printze basailuekin zituen harremanen antzekoak lotu baitzituzten beste hainbat printze-herrik eta -hirik ere beren artean. Baina aldi berean, erregearen babesle bihurtu ziren printze horiek, iparraldeko leinuei aurre egin beharrez. Printze horietan indartsuenak Qikoa (Shandong penintsulan) eta Jingoa (Shanxi eskualdean) ziren.

K. a. V-III. mende bitartean, bi printze horien ereduari jarraituz, beste 6 printzerri edo erreinu ere sortu ziren: Qin-goa, ipar-mendebalean; Zhaokoa, Mongoliako mugan; Han-goa eta Wei-koa, Hoang Ho ibaiaren iparraldean; Yan-goa, ipar-ekialdean, eta Chu-koa, Yan Tse Kiang ibaiaren iparraldean (Hubei). "Gudalarien erreinuak" izenaz ezagutzen da V-III. mendea bitarteko aldi hori. Eraikuntzan eta nekazaritzan lan handiak egin ziren garai horretan: luberrigintza sail berrietara hedatu zen, hiriak handitu eta gotortu ziren, erresumen arteko eta Txinaren iparraldeko mugetako harresiak eraiki ziren. Erreinu horien arteko eta iparraldeko herrien kontrako gerrak etengabeak izan ziren arren, garai horretan sortu ziren Txinan izan diren pentsalari eta filosofia higikunderik aipatuenak, Konfuzio eta konfuzianismoa, Lao Tse eta taoismoa, Mengzi eta bere doktrina. Aldi horretakoak dira, berebat, garaiko gertaerarik handienen kronologiak eta hainbat errituri buruzko idatziak ere.

Erregeen zerrenda

Izen arrunta	Hilondoko izena	Erreinaldia¹	Izen historiografikoa
Ji Fa 姬發	Wuwang 武王	K. a. 1046-1043¹	Zhou Wuwang
Ji Song 姬誦	Chengwang 成王	K. a. 1042-1021¹	Zhou Chengwang
Ji Zhao 姬釗	Kangwang 康王	K. a. 1020-996¹	Zhou Kangwang
Ji Xia 姬瑕	Zhaowang 昭王	K. a. 995-977¹	Zhou Zhaowang
Ji Man 姬滿	Muwang 穆王	K. a. 976-922¹	Zhou Muwang
Ji Yihu 姬繄扈	Gongwang 共王	K. a. 922-900¹	Zhou Gongwang
Ji Jian 姬囏	Yiwang 懿王	K. a. 899-892¹	Zhou Yiwang
Ji Pifang 姬辟方	Xiaowang 孝王	K. a. 891-886¹	Zhou Xiaowang
Ji Xie 姬燮	Yiwang 夷王	K. a. 885-878¹	Zhou Yiwang
Ji Hu 姬胡	Liwang 厲王	K. a. 877-841¹	Zhou Liwang
	Gonghe (erregeordetza) 共和	K. a. 841-828	Gonghe
Ji Jing 姬靜	Xuanwang 宣王	K. a. 827-782	Zhou Xuanwang
Ji Gongsheng 姬宮湦	Youwang 幽王	K. a. 781-771	Zhou Youwang
Mendebaldeko Zhoutarren amaiera/ Ekialdeko Zhoutarren hasiera
Ji Yijiu 姬宜臼	Pingwang 平王	K. a. 770-720	Zhou Pingwang
Ji Lin 姬林	Huanwang 桓王	K. a. 719-697	Zhou Huanwang
Ji Tuo 姬佗	Zhuangwang 莊王	K. a. 696-682	Zhou Zhuangwang
Ji Huqi 姬胡齊	Xiwang 釐王	K. a. 681-677	Zhou Xiwang
Ji Lang 姬閬	Huiwang 惠王	K. a. 676-652	Zhou Huiwang
Ji Zheng 姬鄭	Xiangwang 襄王	K. a. 651-619	Zhou Xiangwang
Ji Renchen 姬壬臣	Qingwang 頃王	K. a. 618-613	Zhou Qingwang
Ji Ban 姬班	Kuangwang 匡王	K. a. 612-607	Zhou Kuangwang
Ji Yu 姬瑜	Dingwang 定王	K. a. 606-586	Zhou Dingwang
Ji Yi 姬夷	Jianwang 簡王	K. a. 585-572	Zhou Jianwang
Ji Xiexin 姬泄心	Lingwang 靈王	K. a. 571-545	Zhou Lingwang
Ji Gui 姬貴	Jingwang 景王	K. a. 544-521	Zhou Jingwang
Ji Meng 姬猛	Daowang 悼王	K. a. 520	Zhou Daowang
Ji Gai 姬丐	Jingwang 敬王	K. a. 519-476	Zhou Jingwang
Ji Ren 姬仁	Yuanwang 元王	K. a. 475-469	Zhou Yuanwang
Ji Jie 姬介	Zhendingwang 貞定王	K. a. 468-442	Zhou Zhendingwang
Ji Quji 姬去疾	Aiwang 哀王	K. a. 441	Zhou Aiwang
Ji Shu 姬叔	Siwang 思王	K. a. 441	Zhou Siwang
Ji Wei 姬嵬	Kaowang 考王	K. a. 440-426	Zhou Kaowang
Ji Wu 姬午	Weiliewang 威烈王	K. a. 425-402	Zhou Weiliewang
Ji Jiao 姬驕	Anwang 安王	K. a. 401-376	Zhou Anwang
Ji Xi 姬喜	Liewang 烈王	K. a. 375-369	Zhou Liewang
Ji Bian 姬扁	Xianwang 顯王	K. a. 368-321	Zhou Xianwang
Ji Ding 姬定	Shenjingwang 慎靚王	K. a. 320-315	Zhou Shenjingwang
Ji Yan 姬延	Nanwang 赧王	K. a. 314-256	Zhou Nanwang
	Huiwang 惠王	K. a. 255-249	Zhou Huiwang
1. Txinako historialariek onartzen duten lehenengo data K. a. 841 da, Gonghe erregeordetzarena. Aurrekoak zalantzazkoak dira eta hemen Xia-Shang-Zhouren kronologian agertzen direnak aipatzen dira.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Zhou dinastia