Anuar as Sadat
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
Anuar as Sadat[1] (arabieraz: محمد أنور السادات; Muḥammad Anwar as-Sādāt; Mit Abu l-Kum, 1918ko abenduaren 25a - Kairo, 1981eko urriaren 6a), egiptoar politikari eta militarra izan zen. Egiptoko Arabiar Errepublikako hirugarren presidentea izan zen, 1970eko urriaren 15etik 1981eko urriaren 6an erahil zuten arte.
Kargua Gamal Abdel Nasserengandik jaso zuen, hura hil ondoren, eta, oposiziorik gabe, hautatua izan zen 1974an eta 1978an. Azken hauteskunde horiek izan ziren 1979an multipartidismoa berriz sartu aurretik egin zirenak. Sadat 1981ean hil zuten, eta Hosni Mubarak-ek ordezkatu zuen lehendakari gisa, zein 2011 arte egongo zen karguan.
1977ko azaroaren 11n, Menahem Begin israeldar lehen ministroak formalki gonbidatu zuen Al Sadat Jerusalem bisitatzera. 1977ko azaroaren 19an, gaueko bederatzietan, Al Sadat Israelera iritsi zen, eta herrialde horretara zihoan lehen buruzagi arabiarra zen. Al Sadat zeremonia ofizial batean izan zen hartua, nahiz eta bi herrialdeek, formalki, gerran jarraitzen zuten. 1977ko azaroaren 20an, Al Sadat lehendakaria «Kneset»eko osoko bilkurara joan zen, eta Israelgo Estatua (baldintza jakin batzuetan) onartzeko konpromisoa hartu zuen. 1978an, beste topaketa bat izan zuen Israelgo lehen ministroarekin, Jimmy Carter presidente estatubatuarraren bidez, Israelekin bakea prestatzeko Camp Davideko bake-akordioetan, Menáhem Beguínekin batera sinatuak. 1978an, Israelgo lehen ministro Menáhem Beguínekin batera, Bakearen Nobel saria eman zioten Camp Davideko bake-hitzarmenengatik, Egipto eta Israelen artean negoziatutako bakea ekarri baitzuten. Gerraren eta bakearen heroi gisa gogoratzen dute bere herrialdean. 1981eko urrian, desfile militar batean, soldaduek nahita metrailatu zuten. Beste bertsio batzuek, berriz, diote desfileko kamioi bat atera egin zela desfiletik, eta handik granadak jaurti zituzten sei soldadu atera, eta lehendakaritzako palkora tiro egin zuten arma automatikoez. Beste bost pertsona hil ziren, besteak beste, Hassam Allan jenerala, eta beste 38 pertsona zaurituak gertatu ziren, tartean haren ondorengoa izango zen Hosni Mubarak ere.
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1918ko abenduaren 25ean jaio zen Mit Abu l-Kumeko familia behartsu batean. Kairoko akademia militarrean ikasketak egin ondoren, alemaniarrei lagundu zien Bigarren Mundu Gerran britainiarrak Egiptotik egozten. Ingelesek atxilotu zuten, baina ihes egitea lortu zuen 1942an.
Ofizial Askeen Mugimenduan hartu zuen parte, 1952an Faruk erregea bota zuena, kolpe militarraren bidez. 1970ean haren laguna zen Gamal Abdel Nasser jarri zen aginpidean eta oso kargu garrantzitsuak izan zituen Sadatek: Batzar Nazionaleko lehendakariorde (1960-1968), Errepublikako presidenteorde (1964-1966; 1969-1970) eta presidente, 1970. urtean Nasser hil zenetik aurrera. Orduan, hamaika urtez, naserismotik aldendu eta alderdi anitzeko sistema ezartzeaz gain Infitah politika bultzatu zuen. Sobietarrekiko harremanak eten zituen (bertan zeuden teknikari sobietarrak egotzi zituen errepublikatik) eta erabat hurbildu zen Estatu Batuen nahietara.
.jpg)
1973an Yom Kippur Gerraren buruzagi nagusienetariko bat izanik, Egipton eta arabiar munduan heroi bilakatu zen. Hala ere, Israel bisitatzeak eta 1978-1979 urteetan Camp Davideko Hitzarmenak sinatzeak arabiarren gorrotoa ekarri zuen, baita sobietarren haserrea piztu ere. Alabaina, Bakearen Nobel Saria irabazi zuen 1978. urtean Menahem Begin lehen ministro israeldarrarekin batera[2]. 1978. urtean argitaratu zen haren autobiografia bat: In Search of Identity ("Nortasunaren bila").
1981ean hil zuten, atentatu batean, Yom Kippur Gerran lortutako garaipena oroitzeko desfilean. Israelekin sinatutako bake hitzarmenaren aurka zegoen militar islamisten talde batek egin zuen atentatua: desfileko kamioietako batetik jaitsi ziren, eta granadak jaurti zizkioten. Tiroka ere egin zioten eraso.[3]
Nasserren gobernua, eta boterera heltzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1954an, Naguib-en gobernu garaian, Sadat estatu-ministro izendatu zuten, eta karguari eutsi zion presidentea bota eta Nasser estatuko burutzara igo ondoren ere. Al Gomhuria[4] egunkari sortu berriaren zuzendari ere izendatu zuten. 1959an, Nazio Batasuneko idazkari kargua hartu zuen. Sadat Egiptoko Batzar Nazionaleko lehendakaria izan zen 1960tik 1968ra bitartean; Presidentetzaren Kontseiluko kidea, 1964tik, eta Arabiar Errepublika Batuko lehendakariorde ere izan zen (1958az geroz, Egiptoko izen ofiziala). 1969an, berriz hautatu zuten lehendakariorde. Gamal Abdel Nasser lehendakaria bihotzekoak jota hil zen 1970eko irailean, Egipto 14 urtez gobernatu ondoren, eta Sadatek ordeztu zuen lehendakariorde gisa[5].
Presidentetza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Agintearen egonkortzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sadatek aldi baterako presidente kargua izan zuen bitartean, hauteskundeak deitu baino lehen, bere gobernua laburra izango zela espero zen[6]. Sadaten presidentetza 1970eko urriaren 15eko erreferendum baten bidez berretsi zen[7]; hautagai bakarra izan zen, eta % 90 aldeko botoekin irabazi zuen, % 10a kontra, hautesleen % 85en partaidetzarekin[8]. Presidente ohiaren txotxongilo gisa ikusia, manipulatzeko erraza zen norbait izango zela pentsatu zuten Nasserren jarraitzaileek. Sadat-ek, berriz, beste funtzionarioek harritu zituen mugimendu politiko maltzur batzuekin; hala, presidenteari eutsi, eta eskubide osoz buruzagi gisa ateratzeko gai izan zen[9]. Erreforma horiek hasi ziren 1971ko maiatzaren 15ean Iraultza Zuzentzailearen iragarpenarekin; horrekin egin nahi zuena zen: nasseristen boterea moztu, eta kanpo-politikan, ekonomia-politikan eta estatuaren beraren ideologian, errotikako aldaketak egin[10]. Irailaren 2an, Sadatek herrialdearen izen ofiziala aldatu zuen, ordura arte Arabiar Errepublika Batua Egiptoko Errepublika Batuagatik, gaur egun arte gordetzen duen izena. Presidente berriak eskualdean mugimendu islamistak agertzea bultzatu zuen, Nasserrek erreprimitutakoak. Islamistak sozialki kontserbadoreak izango zirelakoan, «autonomia kultural eta ideologiko handia» eman zien haien laguntza politikoaren truke[11]. Erreforma horiek hasi ziren urte berean, Higadura Gerrak dagoeneko hiru urte eman baitzeraman Suezko kanalaren eremuan, Sadatek idatziz berretsi zituen Nazio Batuen Erakundeko negoziatzaile Gunnar Jarring-en bake-proposamenak, zeinak, Israelek Sei Eguneko Gerra baino lehenagoko mugetara erretiratzea oinarri hartuta, Egipto eta Israelgo Estatuaren arteko behin betiko bake batera eraman zezakeen. Ekimen horrek porrot egin zuen, ez Israelek, ez bere aliatu nagusiek, Amerikako Estatu Batuek, ez baitzituzten onartu Sadatek proposatutako baldintzak.
iraultza zuzentzailea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kargua hartu eta gutxira, Sadatek egiptoar asko harritu zituen erregimen nasseristako pertsonaia ahaltsuenetako bi kaleratu eta espetxeratuz, ordura arte komunista eta sobietarren aldekotzat jotakoa: Ali Sabri lehendakariordea bera, Sobietar Batasuneko funtzionarioekin harreman estua zuena eta Sharawy Gomaa, Barne-ministroa, lehen Nasserren polizia sekretua gidatzen zuena[12]. Sadaten ospea izugarri handitu zen presidenteak erakunde horren botereak murriztu zituenean, Egiptoko herriak gorroto handia baitzion[13]. Ekonomiaren esparruan, Sadatek kontrol sozialistaren jarrera nasserista arintzeko eta inbertsio pribatua sustatzeko erreformak bultzatu zituen. Horrek ospea handitu bazion ere, klase ertain eta txikiek kritika eta protesta batzuk egin zizkioten, zeharka, oinarrizko elikagaiei buruzko diru-laguntzen amaiera ekarri baitzuen, eta Sadaten agintalditik haratago hedatuko zen ustelkeria-mailaren igoerari ekarri zuen, gero Mubaraken gobernu luzearen ezaugarri izango zena[14].
Helburu hauek dituen Infitah (irekitasuna) politika jarriko du abian: Estatuaren eginkizuna murriztea, atzerriko inbertsioa erakartzea eta Estatu Batuekin harremanak sustatzea. Aberats berri batzuen klasea azkar hasten da garatzen. 1975ean, 500 milioidun baino gehiago zeuden Egipton; beste aldetik ordea, populazioaren % 40 pobreziaren atalasetik behera bizi zen, eta hiriburuaren inguruan auzo marjinalak garatzen ari ziren. Gainera, herriak zor izugarria metatu zuen Infitahren urteetan. Hori berregituratzeko, NDFk oinarrizko produktuei diru-laguntza guztiak kentzea eskatu zuen, eta horrek istiluak eragin zituen 1977ko urtarrilean. Gobernuak armada sartzen du eta biktima-kopuru ezezaguna sortuz[15]. Ekonomiaren birbideratzeak Sadat ohiko landa-eliteen laguntza bilatzera eraman zuen, haien eragina gutxitu egin baitzen nasserismoan. Nekazariak borrokatutako lurretatik kanporatzen dituzte. Hirietan, erakunde nasseristak eta marxistak zapuzteko, Sadatek milaka preso islamista askatzen ditu, eta askatasun politikoak ematen dizkie. 1972an, agintariek militante islamistak eraman zituzten estatu-ibilgailuetan unibertsitateen kontrola bortizki berreskuratzeko, eta ezkerreko ikasle-buruak atxilotu zituzten[15].
Gobernuarekiko aliantza horrekin indartuta, Al-Gama'a al-Islamiyyyak eragina irabazi zuen, eta Egiptoko gizartea islamera jo zuen, baita Saudi Arabiarekin harremanak sendotu zituelako ere. Azkenik, Gamaa al-Islamiy bi zatitan banatzen da: bata, Sadaten gobernuaren aldekoa, zeinak islamizazioarekin jarraitu nahi duen erreformen bidez, eta, bestea, terrorismoari lerratuta. Laurogeiko hamarkadan, gobernuak bigarren fakzio horretako militanteak Afganistaneratz ateratzen lagundu zuen, Saudi Arabiaren laguntza finantzarioarekin[15]. Azkenik, bere gobernuari bira berezia eman zion ekitaldi batean, Sadatek Armada Gorriko aholkulari militarrak bota zituen Egiptotik, 1967. urteaz geroztik herrialdean zeudenak eta laguntza militarra emateari uko egin ondoren Israelekin beste norgehiagoka baterako[16], eta erreforma batzuk hasi zituen indar armatuak berritzeko eta estatu juduaren aurkako beste gerra bat hasteko bere kabuz[13].
Sadaten Iraultza zuzentzaileak erlijio-askatasun handiagoa ekarri bazuen ere, Egipton beste indar politiko batzuk kartzelaratzea ere ekarri zuen, hala nola liberalak eta muturreko islamistak. Estremisten kartzelaratzeak eragin handia izan zuen geroago Ekialde Ertainean; izan ere, horietako gehienak Takfir Wal Hijraren mugimenduko kideak ziren, eta Sadaten gobernuak hari egindako errepresioak, ezinbestean, Arabiako gainerako lurraldeetara eta Europara hedatzea eragin zuen. Horrek esan nahi du islama politikoa hedatu egin zela bi eskualde horietan, eta hori ere izan zitekeen 1981ean presidentearen erailketaren eragile ugarietako bat, nagusia ez izan arren.
Bizitza pertsonala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sadat bi aldiz ezkondu zen. Lehenbizi, Ehsan Madirekin ezkondu zen, 22 urterekin, eta handik urte batzuetara dibortziatu egin zen, Camelia, hirugarren alaba, jaio eta 17 egunera. Gero, Jehan Raoufekin (Jehan Sadat) ezkondu zen, 1949ko maiatzaren 29an. Seme bat izan zuten, Gamal, eta hiru alaba: Lobna, Noha eta Jehan. Gamalek ordezkatu zuen aita, 1984an, Askatasunaren Presidentetza Domina eman zitzaionean.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.
- ↑ Egypt and Israel Sign Formal Treaty, Ending a State of War After 30 Years; Sadat and Begin Praise Carter's Role. The New York Times, nytimes.com.
- ↑ Berasategi Otamendi, Gorka. Faraoi militarraren ondarea. Berria egunkaria, 2020ko otsailak 26, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2020-4-16).
- ↑ Alterman, Jon B. (1998). «New Media New Politics?». The Washington Institute 48. Archivado desde el original el 6 de diciembre de 2013. Consultado el 7 de abril de 2013.
- ↑ «Ottawa Citizen - Google News Archive Search» news.google.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-19).
- ↑ (Ingelesez) «The Learning Network» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-05-19).
- ↑ D. Nohlen, M. Krennerich & B. Thibaut (1999) Elections in Africa: A data handbook, p. 336.
- ↑ Nohlen, D.; M. Krennerich & B. Thibaut (1999) Elections in Africa: A data handbook, p. 345.
- ↑ «Egypt Corrective Revolution 1971» www.onwar.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-19).
- ↑ Guindi, Fadwa El. (1986-02). «Gilles Kepel, Le prophète et pharaon. Les mouvements islamistes dans l'Égypte contemporaine (Paris: Editions La Découverte, 1984). Pp. 245» International Journal of Middle East Studies 18 (1): 100–104. doi:. ISSN 0020-7438. (Noiz kontsultatua: 2024-05-19).
- ↑ Kepel, Gilles: Jihad: The Trail of Political Islam, p. 83.
- ↑ (Ingelesez) «The Learning Network» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-05-19).
- ↑ a b [1] "Anwar el-Sadat, the Daring Arab Pioneer of Peace with Israel"
- ↑ "RETREAT FROM ECONOMIC NATIONALISM: THE POLITICAL ECONOMY OF SADAT'S EGYPT", Ajami, Fouad Journal of Arab Affairs (Oct 31, 1981): [27].
- ↑ a b c Les Pharaons de l'Egypte moderne (2016). Arte
- ↑ «Anwar Sadat Biography» www.ibiblio.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-19).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- (Arabieraz) (Ingelesez) Webgune ofiziala
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q42013
Multimedia: Anwar Sadat / Q42013
| Aurrekoa Gamal Abdel Nasser |
Egiptoko presidentea 1970 – 1981 |
Ondorengoa Sufi Abu Taleb |