Miguel Primo de Rivera

Miguel Primo de Rivera
	; Irudi gehiago
; Q43189773
; Espainiako Estatu Ministroa
; Ministro Kontseiluko Presidentea
; High Commissioner of Spain to Morocco (en)
; Q43190099
; Kataluniako Kapitain Orokorra
; Erresumako senataria
; General captain of Valencia (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Miguel Primo de Rivera y Orbaneja
Jaiotza	Jerez de la Frontera, 1870eko urtarrilaren 8a
Herrialdea	Espainia
Heriotza	Paris, 1930eko martxoaren 16a (60 urte)
Hobiratze lekua	San Isidroko hilerria; Iglesia-convento de la Merced (en)
Heriotza modua	: diabetes mellitusa
Familia
Aita	Miguel Primo de Rivera y Sobremonte
Ama	Inés Orbaneja y Pérez de Grandallana
Ezkontidea(k)	Casilda Sáenz de Heredia (1902 - 1908)
Bikotekidea(k)	ikusi Mercedes Castellanos (en) ;
Seme-alabak	ikusi José Antonio Primo de Rivera; Pilar Primo de Rivera (en) ; Fernando Primo de Rivera y Sáenz de Heredia (en) ; Miguel Primo de Rivera Sáenz de Heredia; Carmen Primo de Rivera (en) ;
Anai-arrebak	ikusi María Jesús Primo de Rivera y Orbaneja (en) ; José Primo de Rivera y Orbaneja; Fernando Primo de Rivera y Orbaneja (en) ;
Familia	ikusi Rafael de Sobremonte, 3rd Marquis of Sobremonte (en) (birraitona); Rosario Primo de Rivera y Urquijo (en) (son's daughter (en) );
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	politikaria eta militarra
	Parte-hartzailea Primo de Riveraren estatu-kolpea ;
Lantokia(k)	Madril
Jasotako sariak	ikusi Elisabet Katolikoaren Ordenaren lepokoa (1929) ; Arrano Zuriaren Ordena ; Calatravako Ordena ; Knight Grand Cross of the Order of Saint Ferdinand (1894) ; Grand Cross of the Military Merit - red badge (1913) ; Grand Cross of Naval Merit with red badge ; Ohorezko Legioko gurutze handia ; Order of Aviz ; Order of Merit ; Grand Cross of the Military Order of the Tower and Sword (1929) ; Order of the White Lion (1925) ; Grand Cross of the Military Order of Christ (1927) ; Medal of Work Merit (1927) ; Knight Grand Cross of the Order of Saint Ferdinand (1925) ; Grand Cross of the Royal and Military Order of Saint Hermenegild (1925) ; [[]] (1925) ; Order of the Dannebrog ; Grand Cross of the Order of the White Rose of Finland ;
Kidetza	Q30125641
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Espainiako Lurreko Armada
Gradua	kapitain jeneral; jeneral; kapitain jeneral
Parte hartutako gatazkak	First Melillan campaign (en) ; Rifeko gerra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Erromatar Eliza Katolikoa; katolizismoa
Alderdi politikoa	Batasun Aberkoia

Miguel Primo de Rivera y Orbaneja (Jerez de la Frontera, 1870eko urtarrilaren 8a - Paris, 1930eko martxoaren 16a) militar, politikari eta diktadore espainiarra izan zen. 1923ko irailaren 13an, Primo de Riverak estatu kolpea eman zuen Espainian. 1876an ezarritako alderdi-biko sistemarekin amaitu eta krisian zegoen Alfontso XIII.aren erregealdia mantendu zituen. Alfonso XIII.a Donostian zen egun horretan.^[1]

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Miguel militar familia batean jaio zen:

Bere osaba bat Fernando Primo de Rivera y Sobremonte zen, lehenengo Lizarrako markesa (1831-1921), bigarren gerra karlistan ospe handia lortu zuena, Filipinetako gobernadore eta behin baino gehiagotan gerra ministroa.
Aitona Jose Primo de Rivera y Ortiz de Pinedo zen, Espainiako Independentzia Gerran aritutakoa eta ondoren Ameriketako independentzian ere bai. Hau ere ministro izan zen behin baino gehiagotan.
Berraitona, Rafael de Sobremonte, ere kargu handiak izandako gizona izan zen.
Anaia gaztea, berriz, Fernando Primo de Rivera y Orbaneja, 1921eko uztailean Annualeko hondamendian egin zuenagatik kondekoratua izan zen.

14 urte bete zituenean, Miguel militar akademian sartu zen eta, instrukzioa bukatu zuenean, Melillara destinatu zuten. Berehala hasi zen karguz igotzen eta Maroko, Kuba (1895-1897) eta Filipinetan (bere osaba Fernandorekin) izan zen.

1902an Casilda Sáenz de Herediarekin ezkondu zen eta 6 seme-alaba izan zituzten. 1908an koronel egin zuten eta, handik gutxira, alargun geratu zen, bere emazteak seigarren umea erditzerakoan, alegia.

1909an Afrikako Iparraldera destinatu zuten eta Marokoko Gerran hartu zuen parte. 1912an general egin zuten eta 1915ean penintsulara itzuli zen, Cadizeko gobernadore karguan.

Espainian Afrikan gehiago saiatu ala abandonatzearen alde eztabaida piztu zenean, harrigarria bada ere, Miguel Primo de Rivera abandonisten artean zegoen: Yo estimo, desde un punto de vista estratégico, que un soldado más allá del Estrecho, es perjudicial para España esan zuen.

Kargu handiak izaten jarraitu zuen, Valentzian, Madrilen eta Bartzelonan, besteak beste, baina hitz haiekin gobernuarekin egin zuen topo, Afrikan jarraitzearen aldekoa baitzen hau.

1922ko maiatzean Bartzelonara destinatu zuten eta hango krisi soziala bizi beharra izan zuen: terrorismo anarkista, nagusien pistolerismoa, nazionalismo katalana... eta Berrezarkuntza garaiko sistema bipartidista hondoa jota zegoen. Bartzelonako garaietan, Lligaren alderdi kontserbadoreen laguntza izan zuen, delinkuentzia eta gizarte arazoak oso gogor tratatzen zituela-eta.

Egoera hau larriagoa zen militarren inguruan, batez ere, Annualeko hondamendia gertatu zenetik (Hantxe hil zitzaion Migueli anaia Fernando), erregeari ari baitziren erantzukizunak eskatzen. Horrela, armadak eta alderdi kontserbadoreenek lagundurik, eman zuen 1923ko irailaren 13ko estatu kolpea. Bertan behera geratu zen 1876ko konstituzioa, prentsa askatasuna bukatu zen, gobernua eta parlamentua desegin eta Direktorio Militar batek gidaturiko diktadura ezarri zuen. Zazpi urteko erregimen totalitarioa izan zen eta euskara eta euskaldunak jazarri zituen. Adibidez, kolpetik bost egunera, euskara ekintza ofizialetatik eta erregistroetatik baztertzeko dekretua sinatu zuen.

Diktadura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Primo de Riveraren diktadura»

Direktorio militarra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alfontso XIII.aren eta Eliza, armada, patronala eta kontserbadore gehienen oniritziaz Primo de Rivera izan zen Direktorio Militarraren buru eta estatuaren botere guztien jabe egin zen. Hasiera batean, oposizioa hutsa izan zen, eraitsi zuen erregimena guztiz desprestigiatuta baitzegoen, jada. Kontu honetan, azpimarratzekoa da sozialisten jarrera, guztiz sumisoa eta kolaboratzailea.

Mussoliniren modelo faxistaren itxura bazuen ere, ez zen hain totalitarioa izan eta, batez ere, kontserbadorea izan zen.

1923-1925 bitartean anarkista eta komunistak jazartzeari eman zion, CNT legezkanpotuz eta sozialistengandik banandutako erradikal haiek erreprimituz. Kataluniako Mankomunitatea ere ezdeusean utzi zuen eta katalanismoa jazarri zuen, gaztelera ez zen edozein hizkuntza jendaurrean erabiltzea debekatuz. Alderdi politikoak ezabatu zituen eta, alderdi bakarreko ereduari jarraituz, Unión Patriótica eraiki zuen. Protekzionismoa indartu zuen eta obra publiko galantak hasi zituen.

Agintera iritsi zenean, aurreko asmo abandonistak joan zitzaizkion erabat eta Marokon finkatzeari ekin zion. Alhucemasko lehorreratzean arrakasta izugarria izan zuen eta Annualeko hondamendia ahazten hasi zen jendea. Frantsesekin bat eginda, Abd el-Krim suntsitzea lortu zuen eta horrek izugarrizko arrakasta eman zion Primo de Riverari.

Hitzaldia, 1926[aldatu | aldatu iturburu kodea]

«	Arazo guztiz larriekin egin nuen topo, gaizki bideraturiko auziak, era anitzeko haserre eta grinen iturburuak guztiak: Marokokoa; terrorismoa, estatuko bizitza ekonomikoa guztiz eragozten zuten adar komunista eta sindikalista sutsuekin; separatismoa, ausarta bezain hedatua, inoiz horren gaitz larri eta higuingarriaren beldur ez ginen lurraldeetan erroak egiten ari zena.	»
Miguel Primo de Rivera, 1926ko irailaren 5ean

Direktorio zibila[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1925-1930 bitartean Direktorio Militarra bukatu eta Direktorio Zibilari eman zion bide. Konstituzio baten zirriborroa egiten eta guzti hasi ziren, baina diktaduraren aldekoen artean zatiketa nabarmena zegoen garai honetarako. Gainera, 1929ko kraxak ez zion Espainiako egoera ekonomikoari onik egin eta inflazioa geldiezina zen.

Primo de Riveraren garai onak alde egin zuten eta erregeak ere ez zuen bere beharra ezinbestekoa ikusten. Oposizioa indartzen ari zen eta diktaduraren egunak azkenetan zeudela iragar zitekeen. Laster egingo zuten Donostiako Itunean, monarkia bera ere zalantzan jarriko zen.

1926an Sanjuanada gertatu zen; altxamenduak ez zuen ezer lortu, baina ezinegona begi-bistan zegoen. Azkenean, dimisioa aurkeztu zuen 1930eko urtarrilaren 28an eta Parisera erbesteratu zen, Alfontso XIII.ari bere ondorengo egokiak zeintzuk izan zitezkeen esan ondoren. Damaso Berenguer izango da bere ordea hartuko duena, diktablandari hasiera emanez.

6 aste geroago, 1930eko martxoaren 16an, erabat deprimiturik, Parisen hil zen diabetesaren ondorioz.

Ondorengoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Primo de Rivera eta Casildak 3 seme eta 3 alaba izan zituzten. Zaharrena José Antonio Primo de Rivera izan zen, Falange Españolaren sortzailea. 1936an, bera eta bere anaia gazteena, Fernando, 33 eta 28 urte zituztelarik, fusilatu zituzten errepublikazaleek.

Etxeko titulu eta ohoreak, Francok Jose Antoniori hil ondorenean emandakoa barne, bigarren semearen eskuetara joan ziren, Miguel (1904-1964).

Diktadorearen alaba gazteenak ere, Pilar Primo de Riverak, politikan parte hartu zuen (1934-1977) eta Sección Femenina delakoaren buruzagi izan zen Frankismo garaian.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ https://www.argia.eus/efemerideen-kanala/primo-de-riverak-estatu-kolpea-eman-zuen-espainian

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q192894
Multimedia: Miguel Primo de Rivera / Q192894

[1] ttps://www.argia.eus/efemerideen-kanala/primo-de-riverak-estatu-kolpea-eman-zuen-espainian

[1]