1920ko hamarkada

1920ko hamarkadak 1920etik 1929. urtera bitarteko iraupena du, biak barne. AEBetan eta Europan, 1920ko Hamarkada Zoriontsua deitu izan zioten.

Hamarkadak:	1910koa - 1920koa - 1930koa
Urteak:	1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929

Gertaerak

• 1920ean Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialista sortu zuten, eta hurrengo urtean horren buruzagitza Adolf Hitlerrek hartu zuen.
  • Urtarrilaren 1ean Lege lehorra Amerikako Estatu Batuetan indarrean sartu zen, alkoholaren gehiegizko kontsumoaren aurka.

• 1921eko uztailaren 11an Irlandako Independentzia Gerra amaitu zen. Abenduan Anglo-irlandar Ituna sinatu zuten Britainia Handiarekin, subiranotasuna eskuratzeko.
  • Benito Mussolini boterera iritsi zen Italian.

• 1922an Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna sortu zuten, Vladimir Lenin buruzagitzan izan zen 2 urtez, eta orduan Joseph Stalinek ordezkatu zuen.
• 1923ko urriaren 29an Mustafa Kemal "Atatürk" bilakatu zen Turkiako presidente, eta 15 urtez mantenduko zuen kargua.
  • Irailaren 13an Miguel Primo de Riverak estatu kolpea eman zuen Espainian, eta diktadura 7 urtez ezarri.

• 1924an Ku Klux Klan talde arrazista estatubatuarra iritsi zen gailurrera, kideen kopuruari dagokionez, 1.5 milioitik 4 milioira pasatzen.

• 1927ko maiatzaren 27an Rifeko Gerrak amaitu ziren, Espainia eta Frantzia Rifeko Errepublikaren aurka egindakoak.
• 1928ko urriaren 2an Opus Dei orden kontserbadore katolikoa sortu zuten Madrilen.
• 1929ko kraxak krisialdi ekonomiko larria ekarri zuen AEBetara, "Depresio Handia" deitutakoa.

Zientzia eta teknologia

• 1920ko abuztuaren 20an irratiz eman zituzten lehen aldiz albisteak AEBetan.7 egun geroago Argentinan irratizko lehenengo transmisioa egin zuten
• 1921ean Albert Einstein zientzialari alemaniarrak Fisikako Nobel Saria jaso zuen.
• 1922an Howard Carter ingelesak zabaldu zuen Tutankamonen hilobia Luxoretik gertu, Egipton.
  • BBC irrati britainiar konpainia katea sortu eta lehendabiziko emisioei ekin zieten.
• 1924ko ekainaren 1ean Ford automobilgintza enpresak bere 10.000.000. autoa eraiki zuen.
• 1927ko urtarrilaren 7an telefono bidezko lehen nazioarteko elkarrizketa egin zuten New York eta Londres artean.
  • Maiatzaren 21ean Charles Lindbergh estatubatuarrak hegan egin zuen bakarrik eta gelditu gabe New Yorketik Parisera, "Spirit of St. Louis" hegazkinean.
• 1928an Alexander Fleming zientzialari eskoziarrak deskubritu zuen penizilina.

Kirola

• 1920ko Udako Olinpiar Jokoak antolatu zituzten Anberesen (Belgika).
  • Osasuna futbol talde iruindarra sortu zuten.
  • Babe Ruth baseball jokalaria hasi zen New York Yankees taldearekin.

• 1921ean Giovanni Brunero txirrindulari italiarrak irabazi zuen Italiako Giroa, eta hamarkada honetan beste birritan lortu zuen.
  • Deportivo Alavés futbol talde gasteiztarra sortu zuten.

• 1923ko maiatzaren 26an abiatu zen Le Manseko 24 Orduak auto lasterketa lehenengo aldiz.

• 1924ko Udako Olinpiar Jokoak antolatu zituzten Parisen (Frantzia).
  • Urte hartan ere Ottavio Bottecchia italiarrak Frantziako Tourra irabazi zuen, eta hurrengo urtean errepikatu zuen.
  • Maiatzaren 18a - Euskal Mendizale Federazioa sortu zuten Elgetan, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako mendi-elkarteek sustatuta, "Federación Vasco-Navarra de Alpinismo" izenarekin.

• 1925ean Alfredo Binda txirrindulari italiarrak irabazi zuen Italiako Giroa, eta hamarkada honetan beste hirutan lortu zuen.

• 1927an Pasai San Pedrok irabazi zuen Kontxako Bandera, eta hurrengo 5 urteetan ere garaileak izan ziren, euren historiako tarterik onena izan zena.
  • Nicolas Frantz holandarrak Frantziako Tourra irabazi zuen, eta hurrengo urtean errepikatu zuen.
  • Ryder Cup golf txapelketaren lehen edizioa egin zuten Massachusettsen (AEB).

• 1928ko Udako Olinpiar Jokoak antolatu zituzten Amsterdamen (Herbehereak).
  • Urte hartan ere abiatu zen Espainiako futbol liga txapelketa, eta bertan zeuden 10 taldeetatik 4 euskaldunak ziren: Athletic, Real Sociedad, Real Unión eta Getxoko Arenas.

Kultura

• 1920ko maiatzaren 22an Jesus Guridi musikari gasteiztarraren "Amaya" gaztelerazko opera estreinatu zuten Bilboko Coliseo Albian.
  • Dadaismo mugimendua urte hartan ere azaleratu zen Parisen.

• 1921ean Otto Dix margolari alemaniar inpresionista ondokoak "Langilea" eta "Nire gurasoen erretratua" egin zituen.
  • Donostian Kursaal kasinoa ireki zuten, gaur izen bereko jauregia dagoen tokian.

• 1922an James Joyce idazle irlandarrak "Ulises (eleberria)" argitara eman zuen.

• 1923an Marlene Dietrich abeslari eta aktoreak bere debuta egin zuen zineman.
  • "Galeusca" literatura taldea sortu zuten Bartzelonan Galizia, Euskal Herria eta Kataluniako idazle eta kulturagile batzuk, Rafael Casanovaren omenez.

• 1924an Thomas Mann idazle alemaniarrak "Mendi magikoa" eleberria argitaratu zuen.
  • George Gershwin musikari estatubatuarrak konposatu zuen "Rhapsody in Blue", eta 4 urte geroago "An American in Paris".
  • André Bretonek aurkeztu zuen "Lehen manifestu surrealista".

• 1925ean George Bernard Shaw idazle irlandarrak Literaturako Nobel Saria jaso zuen.
  • Charles Chaplinek "The Gold Rush" pelikula protagonizatu zuen.
  • Franz Kafkaren "Prozesua" argitaratu zuten, idazlea hil ondoren.
  • Bauhaus eskola ireki zuten Dessau hirian (Alemania).

• 1926an Fritz Lang zinemagile austriar-alemaniarrak "Metropolis" filma estreinatu zuen.
  • Buster Keatonek "The General" filmean aktore lanak egin zutuen.
  • Apirilaren 25a - "Turandot", Giacomo Pucciniren azken opera estreinatu zuten Milan hiriko La Scala antzokian, egilea hil eta 2 urtetara.

• 1927ko belaunaldia izeneko literatura mugimendua abiatu zuten Espainian, besteak beste Rafael Alberti, Federico García Lorca eta Dámaso Alonso idazleek.
  • Urte hartako abenduan Duke Ellington jazz musikariaren bandak kontratua sinatu zuen Cotton Club aretoarekin Harlemen (NY).

• 1928ko irailaren 19an Walt Disneyk lehen marrazki bizidun soinudunak estreinatu zituen: "Steamboat Willie".
  • "Felix the Cat" marrazki bizidunetako pelikula aurkeztu zuten.

• 1929an "Big Business" eta "Liberty" pelikulak aurkeztu zituen Laurel eta Hardy bikote komikoak.
  • Luis Buñuel espainiarrak "Un chien andalou" filma estreinatu zuen.
  • "Popeye" pertsonaia lehenengo aldiz azaldu zen komiki batean.

Pertsona nabarmenak

• Thomas Mann (1875-1955), alemaniar eleberrigilea.
• Pancho Villa (1878-1923), iraultzaile mexikarra.
• Charlie Chaplin (1889-1977), aktore ingelesa.
• Fritz Lang (1890-1976), zinemagile austriar-alemaniarra.
• Man Ray (1890-1976), argazkilari estatubatuarra.
• Stan Laurel "Argala" (1890–1965), aktore ingelesa.
• Agatha Christie (1890–1965), idazle ingelesa.
• Otto Dix (1891–1969), margolari alemaniarra.
• Oliver Hardy "Gizena" (1892–1957), aktore estatubatuarra.
• Mariano Arrate (1892-1963), futbolari donostiarra.
• Rafael Moreno "Pitxitxi" (1892–1922), futbolari bilbotarra.
• Harold Lloyd (1893–1971), aktore estatubatuarra.
• Rodolfo Valentino (1895–1926), aktore italiarra.
• Buster Keaton (1895–1966), komiko estatubatuarra.
• Agustin Eizagirre (1897-1961), futbolari zarauztarra.
• Anita Berber (1899–1928), dantzari, modelo, aktore eta idazle alemaniarra.
• Al Capone (1899–1947), gangster estatubatuarra.
• Marlene Dietrich (1901-1992), aktore eta abeslari alemaniarra.
• Greta Garbo (1905-1990), aktore suediarra.

Kanpo estekak

• Datuak: Q35736
• Multimedia: 1920s / Q35736