Aimara

Aimara
Aymar aru
Aimararen hedapena Andeetan.
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Bolivia, Txile, Peru
Hiztunak	2.227.642 erdialdekoa datu gabe hegoaldekoa
Ofizialtasuna	Bolivia eta Peru
Eskualdea	Andeak
UNESCO sailkapena	2: kaltebera
Araugilea	ez du
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza eta hizkuntza eranskaria
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	ay
ISO 639-2	aym
ISO 639-3	aym
Ethnologue	aym
Glottolog	nucl1667
Wikipedia	ay

Aimara (aymar aru) aru familiako hizkuntza bizia da; familiako beste kideak kawkia (galdua) eta jaqaria (oso gutxitua) dira. Aimara etniaren berezko hizkuntza da.

Bolivian (La Paz eta Oruro), Perun (Puno, Tacna eta Moquegua) eta Txilen (Tarapaca) 2.200.000 lagun inguruk hitz egiten dute. Boliviako eta Peruko eskualde horietan koofiziala da.

Sarrera

Antiplanoko aimara Andeetako hizkuntza bat da, 1.600.000 hiztun dituena, Titikaka lakuaren inguruan: 1.237.658 aimara-hiztun boliviar ditu, 296.465 perutar eta 48.477 txiletar. Badira, era berean, zenbait komunitate Argentinako Salta eta Jujuy probintzietan, baina ez dakite hizkuntzaz mintzatzen. Bi ahaide ditu: kawkia eta jaqarua. XIX. mendean, Antonio Raymondik, Sebastián Barrancak eta Julio C. Tellok hiru hizkuntzon arteko antzekotasuna susmatu zuten, baina Marta J. Hardman-en lanek zehatz-mehatz baieztatu zuten susmo hori 1960ko hamarkadan, hirurak jaqi familiakoak direla frogatu zuenean. Hala ere, Alfredo Torero hizkuntzalariak "aru" izena eman zion. Berriki, Rodolfo Cerrón-Palominok proposatu du taldeari "aimara" deitzea. Haren iritziz, nomenklatura simetrikoa dauka kitxua familia linguistikoarekin. Kawkia hiltzat jo daiteke; jaqarua, ordea, tupean oinarriturik (Yauyos), mila bat tupinok bakarrik hitz egiten dute eta gehienak Liman bizi dira.

Fonetika

Oro har, aimarazko hitzak paroxitonoak dira, bokalen luzaketak azentuazioa alda diezaiekeen arren.

Bokalak

Kitxuak eta arabiera klasikoak bezala, aimarak hiru bokal besterik ez du: a, i eta u; dena dela, luzatzen ditu (idatzian, dieresiaz adierazten da). Beraz, sei bokal hauetaz baliatzen da: a, ä, i, ï, u, eta ü.

Kontsonanteak

Hamasei kontsonante ditu. Ez du herskari leunik (hots, b, d eta g ez daude), baina ozenek hiru forma hauek dituzte: sinpleak (p, t eta k), glotalak (p', t' eta k') eta hasperenkariak (ph, th eta kh).

Idazkera

Alfabeto latindar espainiarra erabiltzen du (baita ñ ere).

Kanpo estekak

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

• "Compendio de estructura fonológica y gramatical" on-line
• ILCAren webgunea

• Datuak: Q4627
• Multimedia: Aymara language