Akanera
| Akanera | |
|---|---|
| akan — Akan | |
| Datu orokorrak | |
| Hiztunak | ama-hizkuntza: 11.000.000 (2007) 8.314.600 (2004) |
| Araugilea | Bureau of Ghana Languages (en)  |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza Niger-Kongo hizkuntzak Atlantic–Congo (en) Volta–Kongo hizkuntzak kwa hizkuntzak Nyo (en) Potou–Tano (en) Central Tano (en) | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 | ak |
| ISO 639-2 | aka |
| ISO 639-3 | aka |
| Ethnologue | aka |
| Glottolog | akan1250 eta akan1251 |
| Wikipedia | ak |
| ASCL | 9203 |
| IETF | ak |
Akanera[1] Ghanako hizkuntzarik mintzatuena da, eta herrialdeko hegoalden bizi den akan herrikoa.[2] Herrialdeko biztanleriaren %80aren lehenengo edo bigarren hizkuntza da[2] eta Boli Kostan ere hitz egiten dute.[2] Hiru dialekto garatu zituzten irizpide literario gisa ortografia ezberdinekin: asante eta akuapem (elkarrekin twi deituak) eta fante.[3] Nahiz eta elkarrekiko ulergarritasun osoa izan, beste estandarren hizlarientzat idatzizko moduan eskuraezinak izan ziren Akanerazko Ortografia Batzordeak 1978an akanerazko ortografia komuna garatu zuen arte, nagusiki akuapem dialektoaren antzinako ideogrametan oinarritua.[4]
Hizkuntza hau Hego Amerikara iritsi zen, bereziki Surinamera, esklabo trafikoarekin. Surinam barnera ihes egin zuten esklaboen ondorengoek akaneraren forma bat erabiltzen dute oraindik; horren barruan sartzen da jaiotzen diren asteko egunetik aurrera haurrei izena emateko ohitura, adibidez, Kwasi gizon batentzat eta Kwasiba igande batean jaiotako neskato batentzat.[2][5]
Gaur egun, twi akanerazko barietatea Ghanako gobernuak sustatutako hizkuntza nagusietako bat da.
Adibideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Akwaaba – Ongi etorri
- Aane (Asante) - Bai
- Nyew (Fante)– Bai
- Yiw (Akuapem) – Bai
- Yoo – Ados
- Oho / anhã (Fante)/Daabi (Asante)– Ez
- Da yie (Asante) – Gabon (hiztzez hitz: "ondo lo egin")
- Me rekɔ da(Fante) – Lotara noa
- Ɛte sɛn? (Asante) – Zelan? ("kaixo" esateko ere balio du)
- Medaase – Eskerrik asko
- Mepa wo kyɛw – Barkatu
- Ndwom (Fante)/nnwom (Asante) – Abestia edo musika
- Wo din de sɛn?/Yɛfrɛ wo sɛn? (Asante) - Nola duzu izena?
- Wo dzin dze dεn? (Fante) – Nola duzu izena?
- Me dzin dze.../Wɔfrɛ me... (Fante) – ... izena dut
- Woedzi mfe ahen? (Fante) – Zenbat urte ditu?
- Edzi mfe ahen (Fante) – Zenbat urte duzu?
- ɔwɔ hen? – Non dago?
- Me rekɔ – Banoa.
- Mbo (Fante)/Mmo (Asante)– Ondo
- Jo (Fante)/Kɔ (Asante) – Joan
- Ayɛ Adze (Fante) – Ondo eginda
- Gyae – Gelditu
- Da – Lo egin
- Bra - Etorri
- Bra ha - Etorri hona
- Bɛ didi - Hator eta jan
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Berria. Estilo Liburua. .
- ↑ a b c d (Ingelesez) «Akan (Twi) at Rutgers» Rutgers University.
- ↑ (Ingelesez) Arhin, Kwame. (1979). «A Profile of Brong Kyempim: Essays on the Archaeology, History, Language and Politics of the Brong Peoples of Ghana» Studies University of Ghana Institute of African (Afram).
- ↑ (Ingelesez) Harries, Patrick; Maxwell, David. (2012-07-20). The Spiritual in the Secular: Missionaries and Knowledge about Africa. Wm. B. Eerdmans Publishing ISBN 978-1-4674-3585-7..
- ↑ Abena Dolphyne, Florence. (1979). The Brong (Bono) dialect of Akan. Legon: University of Ghana.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q28026
Multimedia: Akan language / Q28026
|
Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |