Akrilonitrilo

Akrilonitrilo
Formula kimikoa	C3H3N
SMILES kanonikoa	2D eredua
MolView	3D eredua
Konposizioa	Nitrogeno eta karbono
Mota	konposatu kimiko
Ezaugarriak
Dentsitatea	0,81 g/cm³ (20 °C)
Disolbagarritasuna	7 g/100 g (ur, 20 °C)
Momentu dipolarra	3,87 D
Fusio-puntua	−82 °C ; −84 °C ; −83,5 °C
Irakite-puntua	77 °C (760 Torr); 77,35 °C (101,325 kPa)
Fusio-entalpia	3,87 D
Lurrun-presioa	83 mmHg (20 °C)
Masa molekularra	53,027 Da
Erabilera
Rola	kantzerigeno eta occupational carcinogen (en)
Arriskuak
NFPA 704	3 4 2
Lehergarritasunaren beheko muga	3 vol%
Lehergarritasunaren goiko muga	17 vol%
Gutxieneko dosi hilgarria	ikusi 260 ppm (untxi, arnas hartze, 4 h); 575 ppm (Akuri, arnas hartze, 4 h); 636 ppm (laboratory rat (en) ); 452 ppm (gizaki); 600 ppm (katu, arnas hartze, 4 h); 110 ppm (txakur, arnas hartze, 4 h); 16 ppm (gizaki, arnas hartze, 20 min); 1 g/m³ (gizaki, arnas hartze, 1 h); 90 ppm (Tximino, arnas hartze, 4 h); 200 mg/kg (txakur, intravenous injection (en) ); 112 mg/kg (laboratory rat (en) , larruazalpeko); 2.015 mg/kg (gizaki, skin absorption (en) ); 200 mg/kg (laboratory rat (en) );
Batezbesteko dosi hilgarria	ikusi 500 ppm (laboratory rat (en) ); 313 ppm (laborategiko sagu); 425 ppm (laboratory rat (en) , arnas hartze, 4 h); 333 ppm (laboratory rat (en) , arnas hartze, 4 h); 946 ppm (laboratory rat (en) , arnas hartze, 4 h); 46 mg/kg (laborategiko sagu, intraperitoneal injection (en) ); 65 mg/kg (laboratory rat (en) , intraperitoneal injection (en) ); 69 mg/kg (untxi, intravenous injection (en) ); 50 mg/kg (Akuri, aho emate); 27 mg/kg (laborategiko sagu, aho emate); 78 mg/kg (laboratory rat (en) , aho emate); 130 mg/kg (Akuri, larruazalpeko); 25 mg/kg (laborategiko sagu, larruazalpeko); 36 mg/kg (laborategiko sagu, larruazalpeko); 75 mg/kg (laboratory rat (en) , larruazalpeko); 202 mg/kg (Akuri, skin absorption (en) ); 148 mg/kg (laboratory rat (en) , skin absorption (en) ); 63 mg/kg (untxi, skin absorption (en) );
Autoignizio tenperatura	481 °C
Denboran ponderatutako esposizio muga	4,34 mg/m³ (8 h, Ameriketako Estatu Batuak, Hungaria); 2,17 mg/m³ (10 h, baliorik ez); 2 ppm (, Egipto, Australia, Belgika, Danimarka, Finlandia, India, Japonia, Hego Korea, Mexiko, Zeelanda Berria, Norvegia, Suedia, Suitza, Erresuma Batua); 7 mg/m³ (, Australia); 20 ppm (, Filipinak, Turkia); 2 mg/m³ (, Polonia); 0,5 mg/m³ (, Errusia)
Denbora laburreko esposizio muga	4 ppm (Finlandia); 10 mg/m³ (Polonia); 1,5 mg/m³ (Errusia); 6 ppm (Suedia)
Esposizioaren goiko muga	21,7 mg/m³ (Ameriketako Estatu Batuak)
Flash-puntua	−1 °C
IDLH	184,45 mg/m³
Eragin dezake	acrylonitrile exposure (en)
Identifikatzaileak
InChlKey	NLHHRLWOUZZQLW-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia	107-13-1
ChemSpider	7567
PubChem	7855
Reaxys	605310
Gmelin	28217
ChEMBL	CHEMBL445612
NBE zenbakia	1093
RTECS zenbakia	AT5250000
ZVG	11410
DSSTox zenbakia	AT5250000
EC zenbakia	203-466-5
ECHA	100.003.152
CosIng	95285
MeSH	D000181
Human Metabolome Database	HMDB0247972
UNII	MP1U0D42PE
KEGG	C01998
PDB Ligand	6AC

Akrilonitriloa CH₂CHCN formula duen konposatu organikoa da. Likido lurrunkor koloregabea da, baina lagin komertzialak horiak izan daitezke ezpurutasunengatik. Baratxuri- edo tipula-usaina du. Egitura molekularrari dagokionez, nitrilo bati lotutako binilo talde bat du. Poliakrilonitriloa bezalako plastiko erabilgarriak egiteko monomero garrantzitsua da. Erreaktiboa eta toxikoa da dosi txikietan^[1]. Charles Moureu (1863-1929) kimikari frantsesak lehen aldiz sintetizatu zuen akrilonitriloa 1893an^[2].

Naturan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akrilonitriloa ez da berez sortzen Lurraren atmosferan. Hala ere, leku industrialetan 0,11 ppm-rainoko kontzentrazioan ager daiteke. Astebete irauten du atmosferan degradatu baino lehen. Oxigenoarekin eta hidroxilo erradikalarekin erreakzionatzean deskonposatu egiten da, formil zianuroa eta formaldehidoa sortzeko^[3]. Akrilonitriloa kaltegarria da uretako bizitzarako.

Titanen, Saturnoren satelitean, akrilonitriloa detektatu da^[4]. Ordenagailu bidezko simulazioek iradokitzen dutenez, Titanen dauden kondizioek eraman lezaketela akrilonitriloa eratzera Lurreko zelula-mintzen eta besikulen moduko egiturak^[5].

Produkzioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akrilonitriloa propilenoaren amoxidazio katalitikoaren bidez prestatzen da. 2002an, munduko ekoizpen-ahalmena urteko 5 milioi tonakoa zela kalkulatu zen^[6]. Azetonitriloa eta hidrogeno zianuroa erreakzioarenazpiproduktu garrantzitsuak dira eta saltzeko berreskuratzen dira^[7]. Izan ere, 2008-2009ko azetonitriloaren eskaintza-eskasiaren arrazoia akrilonitrilo-eskaera gutxitzeagatik gertatu zen.

Propilenoa, amoniakoa eta airea (oxidatzailea) ohantze fluidizatuko erreaktore batetik pasarazten dira non katalizatzaillea 400–510 °C-tan eta 50–200 Kpa-tan dagoen.

2CH₃−CH=CH₂ + 2 NH₃ + 3 O₂ → 2 CH₂=CH–C≡N + 6 H₂O

Erreaktiboak behin bakarrik igarotzen dira erreaktoretik eta, ondoren, azido sulfuriko urtsutan itzaltzen dira. Uretan disolbatzen ez diren gehiegizko propilenoa, karbono monoxidoa, karbono dioxidoa eta nitrogenoa zuzenean atmosferara isurtzen dira edo erraustu egiten dira. Ur-disoluzioak akrilonitriloa, azetonitriloa, azido zianhidrikoa eta amonio sulfatoa izaten ditu. Zutabe batean ura kentzen da eta akrilonitriloa eta azetonitriloa destilazio bidez bereizten dira.

Kimika berdeko zenbait bide garatzen ari dira akrilonitriloa lehengai berriztagarrietatik sintetizatzeko, hala nola biomasa lignozelulosikotik, glizerinatik (biodieselaren ekoizpenetik lortutakoa) edo azido glutamikotik^[8].

Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akrilonitriloa monomero gisa erabiltzen da nagusiki poliakrilonitriloa homopolimeroa edo zenbait kopolimero garrantzitsu prestatzeko, hala nola estireno-akrilonitriloa (SAN), akrilonitrilo-butadieno-estirenoa (ABS), akrilonitrilo-estireno akrilatoa (ASA) eta beste kautxu sintetiko batzuk, hala nola nitrilo kautxua (NBR). Akrilonitriloaren hidrodimerizazioak adiponitriloa sortzen du nylon batzuen sintesian erabiltzen dena:

Akrilonitriloa eta haren deribatuak, hala nola 2-kloroakrilonitriloa dienozaleak dira Diels-Alder erreakzioetan. Akrilonitriloa ere aitzindari da akrilamidaren eta azido akrilikoaren fabrikazio industrialean.

Toxikotasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azkar lurruntzen da giro-tenperaturan (20 °C) kontzentrazio arriskutsuak sortuaz; azala narritatzea, arnas narritadura eta begiak narritatzea dira esposizio horren berehalako ondorioak. Gizakien esposizio-bideetan, besteak beste, emisioak, automobilen ihes-gasak eta zigarro-kea sartzen dira, eta horiek gizakiari erraz eragin dieziokete arnastu edo erretzen badu. Ukitzeak ere arazoak sorraraz dizake. Behin eta berriz ukitzeak azala sentsibilizatzea dakar, eta nerbio-sistema zentralari eta gibelari kalte egin diezaieke^[9].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ (Frantsesez) texte, Société chimique de France Auteur du. (1893-01). «Bulletin de la Société chimique de Paris. Mémoires» Gallica (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ Grosjean, Daniel. (1990-12-01). «Atmospheric Chemistry of Toxic Contaminants. 3. Unsaturated Aliphatics: Acrolein, Acrylonitrile, Maleic Anhydride» Journal of the Air & Waste Management Association 40 (12): 1664–1669. doi:10.1080/10473289.1990.10466814. ISSN 1047-3289. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ (Ingelesez) Palmer, Maureen Y.; Cordiner, Martin A.; Nixon, Conor A.; Charnley, Steven B.; Teanby, Nicholas A.; Kisiel, Zbigniew; Irwin, Patrick G. J.; Mumma, Michael J.. (2017-07-01). «ALMA detection and astrobiological potential of vinyl cyanide on Titan» Science Advances 3 (7): e1700022. doi:10.1126/sciadv.1700022. ISSN 2375-2548. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ (Ingelesez) July 2017, Mike Wall 28. «Saturn Moon Titan Has Molecules That Could Help Make Cell Membranes» Space.com (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ (Ingelesez) Brazdil, James F.. (2012). «Acrylonitrile» Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (American Cancer Society) doi:10.1002/14356007.a01_177.pub3. ISBN 978-3-527-30673-2. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ Ullmann's encyclopedia of industrial chemistry. (Sixth edition. argitaraldia) ISBN 978-3-527-30673-2. PMC 751968805. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ (Ingelesez) Guerrero-Pérez, M. Olga; Bañares, Miguel A.. (2015-01-01). «Metrics of acrylonitrile: From biomass vs. petrochemical route» Catalysis Today 239: 25–30. doi:10.1016/j.cattod.2013.12.046. ISSN 0920-5861. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).
↑ (Gaztelaniaz) «Resumen de Salud Pública: Acrilonitrilo(Acrylonitrile) | PHS | ATSDR» www.atsdr.cdc.gov 2019-01-09 (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q342968
Multimedia: Acrylonitrile / Q342968

[1] «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[2] (Frantsesez) texte, Société chimique de France Auteur du. (1893-01). «Bulletin de la Société chimique de Paris. Mémoires» Gallica (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[3] Grosjean, Daniel. (1990-12-01). «Atmospheric Chemistry of Toxic Contaminants. 3. Unsaturated Aliphatics: Acrolein, Acrylonitrile, Maleic Anhydride» Journal of the Air & Waste Management Association 40 (12): 1664–1669. doi:10.1080/10473289.1990.10466814. ISSN 1047-3289. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[4] (Ingelesez) Palmer, Maureen Y.; Cordiner, Martin A.; Nixon, Conor A.; Charnley, Steven B.; Teanby, Nicholas A.; Kisiel, Zbigniew; Irwin, Patrick G. J.; Mumma, Michael J.. (2017-07-01). «ALMA detection and astrobiological potential of vinyl cyanide on Titan» Science Advances 3 (7): e1700022. doi:10.1126/sciadv.1700022. ISSN 2375-2548. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[5] (Ingelesez) July 2017, Mike Wall 28. «Saturn Moon Titan Has Molecules That Could Help Make Cell Membranes» Space.com (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[6] (Ingelesez) Brazdil, James F.. (2012). «Acrylonitrile» Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (American Cancer Society) doi:10.1002/14356007.a01_177.pub3. ISBN 978-3-527-30673-2. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[7] Ullmann's encyclopedia of industrial chemistry. (Sixth edition. argitaraldia) ISBN 978-3-527-30673-2. PMC 751968805. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[8] (Ingelesez) Guerrero-Pérez, M. Olga; Bañares, Miguel A.. (2015-01-01). «Metrics of acrylonitrile: From biomass vs. petrochemical route» Catalysis Today 239: 25–30. doi:10.1016/j.cattod.2013.12.046. ISSN 0920-5861. (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[9] (Gaztelaniaz) «Resumen de Salud Pública: Acrilonitrilo(Acrylonitrile) | PHS | ATSDR» www.atsdr.cdc.gov 2019-01-09 (Noiz kontsultatua: 2020-12-23).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]