Alde Zaharra (Zangoza)

Koordenatuak: 42°34′35″N 1°17′01″W / 42.5764°N 1.2836°W / 42.5764; -1.2836
Wikipedia, Entziklopedia askea
Alde Zaharra
 Nafarroa GaraiaEuskal Herria
Karrika Nagusia, ekialderantz
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaZangozerria
UdalerriaZangoza
Administrazioa
Motaauzo
Posta kodea31400
Geografia
Koordenatuak42°34′35″N 1°17′01″W / 42.5764°N 1.2836°W / 42.5764; -1.2836
Garaiera399 metro
Distantzia46,8 km (Iruñetik)
Demografia
Datu gehigarriak
Sorrera1122. urtean

Alde Zaharra[1][a] Zangozako hiru burgu historikoen multzoa da: Zangoza Berria, Oltra eta Zangoza Hiribildua. Horiei laugarren burgo bat gehitzen zaie, jada desagertua, Castillon izenekoa. Herriko auzo bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.

Burguak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasierako Erdi Aroko hiriguneak Iruñeko San Zerningo pentagonoa gogorarazten duen plano bat du, eta, beraz, Karrika Nagusia, kasu honetan ibaiaren gaineko zubi batean amaitzen dena, eta hiriko merkatari-ardatz, tertziario eta soziala izaten jarraitzen duena. Burgu honi (Zangoza Berria deitua) beste txikiago bat (Zangoza Hiribildua) gehitu zitzaion, ardatza gaur egungo Henrike Labritekoa karrika duena. Lehen kasuan, batez ere, Erdi Aroko herentzia ez da elizetan eta jauregietan bakarrik ikusten, baita etxadien barruan ere, baratzeak, etxetxoak eta etxe isolatuak, eta partzela-sare konplexu eta atomizatua.

Laster harresiz kanpo sortu ziren bi burgu edo auzo, 1150 inguruan Oltrakoa, ibaiaren eskuinaldean, San Andres elizako zubitik gertu, eta Castillon burgua 1171ean, Antso VI.a Jakituna zubiaren aurreko muinoaren gainean, Done Eztebe elizarekin.

Azken burgu hau, Castillon, XIV. menderako desagertu zen. Oltraz gain, etxe batzuk baino ez dira geratzen Tafallako errepidean.

Harresiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasieran, hiriak ez zuen gotorleku izaerarik izan, Alfontso I.a Nafarroakoa garaian birpopulatu baitzen, Nafarroak eta Aragoik erresuma bakarra osatzen baitzuten eta musulmanen muga urrun baitzegoen. Errege hau hil zenean, 1134an, erresuma hauek Gartzia V.a Ramiritzekin eta Ramiro II.arekin banandu ziren. Ordutik aurrera, biztanleria mugakoa izan zen, eta ordutik aurrera eta mendeetan zehar, nafarren eta aragoiarren arteko desadostasunak eta gerrak maiz gertatu ziren, trazaduran eta eraiki ziren defentsa-eraikuntzetan eragin zuzena izan zuten zirkunstantziak.

Harresiz inguratutako dorre karratu indartsuak eraiki ziren, tarteka erregulartasunez jarriak. Iparraldeko hegala Done Mikel karrikatik zihoan, hegoaldekoa Karrika Ilunetik ibairaino, ekialdekoa Done Jakue elizatik eta Dorre eta Labe karrikaetatik abiatzen zen eta mendebaldekoa Aragoi ibaiaren ibilbidetik. Andre Maria Erregina eta Done Jakue eliza primitiboak harresiaren gune estrategikoetan kokatuta zeuden eta horregatik dorre almenadunak dituzte.

Lau atari nagusiak honako hauek izan ziren: Andre Marikoa, zubiaren sarreran; San Frantziskokoa, Karrika Nagusiko beste muturrean; San Salbatorekoa, hegoaldean, San Salbatore elizatik gertu eta gero erabili gabe; eta San Babilgoa, iparraldean.

Mende horren bigarren erdian, hegoaldean, Zangoza Hiribildua eta kalea urbanizatu ziren, San Salbatore elizarekin eta Ikasguko eta Zaldunen karrikaekin. Ondoren, hesi harresituaz inguratu zen, eta bi atari berri ireki ziren: Peñalta eta Carajeas. Burgu bakoitzak bere parrokia zuen, eta batez ere hiriak Donejakue bidean zuen egoeragatik, bere ospitalea.

Oinplanoa eta Erdi Aroko gotorlekuak aldatzen hasi ziren XVI. mendean, Cisnerosek agindutako eraispenengatik eta etxebizitzak harresien gainean edo dorretxoen barruan eraiki zirelako, eta espazio libre gehiago agertzen hasi ziren, mende barrokoetan plazatxo txiki gisa eratu zirenak.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. /alð̞é s̻aára/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]